اگرچه در عصر حاضر نقشه جغرافیایی کشورها از ثبات بیشتری برخوردار شده و کمتر دستخوش تغییرات ناشی از سلطه طلیی کشورهای متجاوز می شود، اما با پیدایش شکلهای نوین سلطه گری، که همزمان حاکمیت، فرهنگ و منافع و منابع ملی کشورها را هدف قرار داده است، همچنان دفاع در برابر تهدیدات خارجی، یکی از دغدغه های اصلی بشمار رفته و کشورها برای حفظ منافع و دارایی های ملی و همچنین ایجاد قدرت بازدارندگی، مجبور به استفاده از روشها و ابزارهای مختلف می باشند، اما بکار بردن این ابزار و روشها، تابع ویژگیها و شرایط خاصی است که برای هر کشور متفاوت و دارای شدت و ضعف فراوان است.
برخی از کشورها با برخورداری از عوارض طبیعی مانند: ارتفاعات صعب العبور، جنگلهای انبوه و رودخانه های بزرگ، در موقعیتی قرارگرفته اند که خودبخود از آسیب پذیری آنها در برابر تهدیدات خارجی کاسته شده است.
پاره ای از کشورها نیز به علت عدم برخورداری از موقعیت یا مزیت های استراتژیک، کمتر مورد توجه کشورهای سلطه گر قرار گرفته و در اکثر جنگ ها معمولاً در حاشیه قرار می گیرند .
کشورهایی نیز وجود دارند که به واسطه موقعیت خاص سیاسی و جهانی نیاز چندانی به ایجاد نیروهای مسلح ندارند، کشورهایی که سرزمین خود را بعنوان یک کشور بی طرف و آزاد اعلام کرده اند، در این گروه قرار می گیرند .
تعدادی از کشورها نیز با اتکاء به فن آوری پیشرفته نظامی و ارتشهای بزرگ وحرفه ای، نه تنها از بروز تهدیدات احتمالی نسبت به کشور متبوعشان جلوگیری می نمایند، بلکه با اعمال قدرت درسایر کشورها، خود به یک تهدیدجدی تبدیل شده اند.
بسیاری از کشورها نیز در سایه وابستگی و حمایت کشورهای قدرتمند، تلاش نموده اند تا تهدیدات متصور بر علیه خود را برطرف نمایند .
برخی از کشورها نیز با استفاده از سایر مؤلفه های قدرت مانند: رهبری قدرتمند، حمایت های همه جانبه اقشار مختلف جامعه و حضور فعال نیروهای مردمی و همچنین بکارگیری دیپلماسی قوی در سطح جهان و جلب حمایتهای بین المللی، قدرت بازدارندگی لازم را در برابر تهدیدات احتمالی ایجاد نموده اند .
کشورهایی نیز وجود دارند که با برخورداری توأم و نسبی از دو یا چند مؤلفه از مجموعه عوامل فوق، امکان تجاوز بیگانگان را خنثی و در برابر تهدیدات و زورگویی های کشورهای سلطه طلب و زیاده خواه، با قدرت تمام ایستادگی می کنند .
جمهوری اسلامی ایران نیز از جمله کشورهایی محسوب می شود که تقریباً از تمامی مؤلفه های مثبت دفاعی بطور نسبی برخوردار می باشد، اما قطعاً در میان تمام عوامل یادشده، قدرت رهبری قاطع، دین باوری و حمایت همه جانبه و حضور فعال مردم مومن و متعهد در صحنه های مختلف دفاع از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن، مهمترین عوامل بازدارندگی کشور در برابر تهدیدات بشمار می روند.
در این رابطه، اگرچه بهره مندی از تسلیحات و تجهیزات نظامی می تواند در کنار سایر عوامل، نقش مهمی را در ایجاد قدرت بازدارندگی دفاعی ایفا نماید، اما بی شک حضور نیروهای مومن و متعهد و قدرت ایمان و اراده نیروهای مردمی در قالب بسیج، مهمترین و اصلی ترین نقش در جلوگیری از بروز تهدیدات را بر عهده دارد، همچنانکه حضرت علی ( ع ) در نامه ۵۳ نهج البلاغه می فرمایند:
« وانماعمادالدین وجماع المسلمین والعده الاعداء العامه من الامه فلیکن صغوک لهم و میلک معهم »
استوانه های استحکام بخش دین، مرکز ثقل اجتماعات اسلامی و نیروهای عظیم مجاهدان پیکارگر علیه دشمن در مرزبانی از نوامیس الهی و انسانی ، عامه مردم هستند و بنابراین باید به اینان گرایش داشته و هوادار و طرفدار اینان باش .
این نکته ای است که حضرت امام ( ره ) نیز بارها و به اشکال مختلف به آن پرداخته و بر ضرورت استمرار این اصل تأکید کرده اند و این موضوع را محدود به زمان و مکان خاصی اعلام نکرده اند، همانگونه که در سخنرانی تاریخ ۵/۹/۵۸ فرمودند :
مملکت اسلامی باید همه اش نظامی باشد و تعلیماتش نظامی باشد. باید ملت ما جوانهایش مجهز باشند به همین جهاز دینی و ایمانی که دارند مجهز به جهازهای مادی و سلاحی هم باشند و یاد گرفته باشن . جوانها را یادشان بدهید همه جا باید اینطور بشود که یک مملکتی بعد از چند سالی که بیست میلیون جوان دارد، بیست میلیون تفنگدار داشته باشد و بیست میلیون ارتش داشته باشد و یک چنین مملکتی آسیب پذیر نیست و الان هم الحمدالله آسیب پذیر نیست. (صحیفه نور جلد ۱۰ ص ۲۳۹)
بنابراین با اطمینان می توان اظهار نمود که اصلی ترین و با ثبات ترین فلسفه وجودی بسیج، ایجاد قدرت دفاع نظامی و بازدارندگی دائمی در زمان صلح و جنگ می باشد، البته این بدان معنا نیست که بسیج نمی تواند و یا نباید وارد سایر عرصه ها شود، بلکه همانگونه که مقام معظم رهبری (دامه) در سخنرانی آذرماه سال ۷۴ در جمع مسئولین بسیج دانشجویی اعلام فرمودند :
بسیج یعنی آمادگی، بسیج یعنی احساس تکلیف در همه ی لحظات، بسیج یعنی حضور در همه ی میدانهایی که از انسان درآن میدان کاری می طلبند، فرقی هم بین زن و مرد نیست.
تجارب سالها حضور ارزشمند بسیج در صحنه های مختلف دفاع از دستاوردهای انقلاب اسلامی هم اثبات کرده است که بسیج می تواند با حفظ آمادگی دفاعی در زمینه های مختلف، بعنوان یک سازمان کارآمد چند منظوره، در سایر عرصه ها نیز، متناسب با موقعیت و نیاز کشور وارد عمل شده و منشاء خدمات فراوانی واقع شود، اما همانگونه که اشاره شد با توجه به فلسفه وجودی این نهاد مردمی، همواره حفظ توان دفاع نظامی برای بسیج در اولویت اول قرار دارد، حتی اگر هیچ گونه تهدید آشکاری وجود نداشته باشد.
در این رابطه در جلد ۶ مجموعه حدیث ولایت به نقل از مقام معظم رهبری آمده است که:
اگر بسیج، قوی و کارآمد شد و گسترش پیدا کرد و (همانطور که عرض کردیم) پایه اش مستحکم بود، هیچ قدرتی در دنیا هر چه هم توطئه کنند، هر چه هم با یکدیگر همدست بشوند، قادر نخواهند بود، نسبت به این کشور و این انقلاب، کمترین چشم زخمی وارد کنند.
به عبارت دیگر حفظ آمادگی دفاعی بسیج در هر صورت ضروری بوده و می تواند امنیت ملی و اجتماعی را در ابعاد مختلف آن تضمین و خطرات و تهدیدات احتمالی را برای همیشه برطرف نماید، همانگونه که حضرت امام (ره) در تاریخ ۲/۹/۶۷ فرمودند:
ملتی که در خط ناب اسلام محمدی (ص) ومخالف با استکبار و پول پرستی و تحجر گرایی و مقدس نمایی است، باید همه افرادش بسیجی باشند و فنون نظامی و دفاعی لازم را بدانند، چرا که در هنگامه خطر ملتی سربلند و جاوید است که اکثریت آن آمادگی لازم رزمی را داشته باشند ……….. خلاصه کلام، اگر بر کشوری ندای دلنشین تفکر بسیجی طنین اندازد شود، چشم طمع دشمنان و جهانخواران از آن دور خواهد گردید و الا هر لحظه باید منتظر حادثه باشیم.
و در جایی دیگر فرمودند: «ارتش ۲۰ میلیونی ( بسیج ) فرمول دفاع همه جانبه از انقلاب اسلامی است» .
ذکر مجدد این نکته ضروری است که در چارچوب اندیشه عمیق و ژرف حضرت امام (ره) که ارتش۲۰ میلیونی (بسیج) را فرمول دفاع همه جانبه از انقلاب اسلامی معرفی کرده اند، نباید و نمی توانیم دایره حضور و فعالیتهای بسیج را صرفا به اجرای ماموریت های دفاع نظامی محدود سازیم، زیرا عملیات دفاعی می تواند شامل دفاع از دستاوردهای مختلف انقلاب اسلامی و به تعبیر دیگر حضور همه جانبه در سایر عرصه ها نیز بشود، همانگونه که رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامه افاضه) نیز در تاریخ ۵/۹/۷۹ فرمودند:
مسأله بسیج، یک مسأله اساسی و اصولی انقلاب است، اگر شما ملاحظه می کنید که امام بزرگوار ما این قدر روی بسیج تکیه می کردند، ناشی از همان فکر اصولی حاکم بر انقلاب اسلامی است. براساس آن فکر، اگر بگوییم قوام انقلاب به بسیج است، حرف گزافی نگفته ایم.
ایشان بارها ضمن تاکید بر ضرورت حفظ دائمی آمادگی رزمی نیروهای بسیجی، در موارد متعدد و به مناسبتهای مختلف، قابلیت چند منظورگی بسیج را مورد اشاره قرار داده اند، از جمله در تاریخ ۶/۸/۷۵ ظرفیتهای بسیج را اینگونه تبیین نمودند:
در دوران جنگ بسیج مال جنگ است، در دوران پشتیبانی، مال پشتیبانی، در دوران علم، مال تحصیل و تدریس و در دوران سازندگی مال سازندگی است.
ودر تاریخ ۶/۸/۷۵ نبز فرمودند:
هر وقت کشور گره ای داشته باشد، آن سرانگشتی که در درجه اول باید آن را باز کند، نیروی عظیم بسیج مردمی است.
مجددا درتاریخ ۱۸/۳/۸۲ با اشاره به موضوع برنامه ریزی اظهار داشتند:
بسیج یعنی آمادگی برای اقدام وسیع در برنامه ریزی کارهای بزرگی که برای پیشرفت کشور و بقاء انقلاب و نظام لازم است.
ایشان در تاریخ ۴/۶/۸۴ هم در این رابطه فرمودند:
اگر این اقیانوس عظیم ( بسیج ) با تکیه براعماق دینی و ایمانی‌اش به طوفان برخیزد، جوان‌های ما کارهای بزرگی انجام می‌دهند. این کارهای بزرگ فقط در میدان جنگ نیست (یک نمونه مربوط به میدان جنگ است) در میدان علم هست، در میدان مسائل اجتماعی هست، در میدان مسائل فرهنگی هست، در ایجاد فضائل اخلاقی و گسترش این فضائل در میان مردم هست، در میدان فناوری و پیشرفت‌های علمی و فنی هست. این کارها و این معجزه‌ها همه از شما جوانها بر می‌آید .
به این ترتیب، باید توجه داشته باشیم که تدابیر مقام معظم رهبری (دامه برکاته ) بر این موضوع تاکید دارد که بسیج باید همچون گذشته و متناسب با نیاز کشور، همواره ضمن تقویت قابلیتهای خود در ابعاد مختلف، شرایط لازم را برای حضور فعال و همه جانبه در سایر عرصه ها نیز ایجاد و حفظ نماید، همانگونه که در سالهای اول انقلاب با حضور در رده های مقاومت به دفاع از دستاوردهای انقلاب اسلامی مبادرت نمود و پس ازآن با حضور گسترده و موثر در طول هشت سال دفاع مقدس در کنار سایر نیروهای مسلح، توطئه دشمنان را برای تسلط بر این سرزمین ، نقش بر آب ساخت و در مقاطعی دیگر با با انجام انواع فعالیتهای امدادی، فرهنگی، علمی، اجتماعی و مشارکت در سازندگی کشور به انجام وظیفه پرداخته و هم اکنون نیز همزمان با افزایش فعالیتها در ماموریت سازندگی، مقابله با تهاجم فرهنگی را در اولویت اهداف خود قرار داده است .
بدیهی است، غفلت از این موضوع و نگاه تک بعدی به بسیج و ظرفیتهای موجود در آن و یا تغییر گرایشها و نگرشها به این نهاد مردمی، بدون توجه به ضرورت حفظ آمادگی دفاعی بسیج، مغایر فلسفه اصلی تشکیل بسیج، یعنی افزایش و تثبیت قدرت بازدارندگی دفاع نظامی خواهد بود، همانگونه که فرمانده معظم کل قوا نبز در تاریخ ۲/۹/۶۸ فرمودند:
بار دیگر تاکید می کنم که غفلت از ایجاد ارتش ۲۰ میلیونی، سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی را به دنبال خواهد داشت.
توجه به این ظرفیتها سبب شده است که از بدو تشکیل بسیج، پیوسته مسئولین کشور فراگیر شدن بسیج تاکید نموده و تمام توان خود را معطوف توسعه و تقویت آن سازند و اینک پس از گذشت ۲۸ سال از عمر این مولود مبارک و به برکت حضور فراگیر و مقتدرانه بسیجیان ایثارگر ایران اسلامی، کشور ما در سطح جهان در جایگاهی قرار دارد که به بزرگترین امید و حامی کشورهای اسلامی و مستضعف مبدل و دوست و دشمن بر نقش تاثیر گذار آن در معادلات سیاسی جهان، به عنوان مقتدرترین کشور اسلامی اعتراف دارند.
احمد رضا هدایتی
۲۰/۸/۸۶
منابع مورد استفاده :
۱- نهج البلاغه امام علی (ع) – ترجمه مرحوم محمد دشتی – موسسه انتشارات ائمه (ع) – ۱۳۷۹
۲- بسیج در اندیشه امام خمینی (ره) – مهدی مرندی – موسسه تنظیم ونشر آثار حضرت امام خمینی (ره) -۱۳۸۰
۳- حدیث ولایت (جلدهای مختلف) – دفتر مقام معظم رهبری (دامه) – سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی – ۱۳۷۵
