مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه (آشنایی اجمالی با اقدامات راهبردی و اجرایی در حوادث)

بسمه تعالی

مقدمه :

       در ۲۷ سال گذشته در سطح جهان ۶/۳ میلیون نفر بر اثر حوادث طبیعی جان باخته اند و ۲۴۰ میلیارد دلار خسارت به کشورها وارد شده است . آمار و ارقام نشان می دهد که بر اثر تلاشهای همه جانبه جهانی بتدریج از میزان تلفات حوادث کاسته شده است ، بطوریکه از سال ۱۹۸۰ تا سال ۲۰۰۰ تعداد کشته ها به ۳ میلیون نفر یعنی کمتر از نصف این تعداد در طول ۲۷ سال رسیده است ، البته در همین مدت ۸۰۰ میلیون نفر هم تحت تأثیر این حوادث قرار گرفته اند و بیش از ۲۳ میلیارد دلار خسارت نیز وارد شده است .

     از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۰۶ میلادی نیز حدود ۵۵۸۴ فقره بحران بزرگ اعم از حوادث طبیعی مانند: سیل ، زلزله ، طوفان ، سونامی و سایر حوادث مشابه و غیر طبیعی مانند : انواع عملیاتهای تروریستی ، جنگ و اشغالگری و آتش سوزی در سطح جهان رخ داده است ، حوادثی که هرکدام از جهات مختلف دارای تبعات و اثرات متفاوتی برزندگی اجتماعی مردم دنیا بوده اند .

     برخی از حوادث مانند حادثه ۱۱ سپتامبر در آمریکا، از چنان اهمیتی برخوردار بوده که خود سبب بروز حوادث دیگری مانند: بروز جنگ در افغانستان و عراق و گسترش عملیات تروریستی در سطح جهان شده است ، اما آنچه قطعی است ، اینستکه جلوگیری از بروز این حوادث و یا کاهش اثرات تخریبی آنها ، مستلزم توجه به فرآیند و چرخه کامل مدیریت بحران شامل : اقدامات هفتگانه مربوط به حوزه های پیش بینی ، پیشگیری ، آمادگی ، اقدام (مقابله) ، پاکسازی ، بازسازی ، نظارت و کنترل و سایر اقدامات ضروری در حوادث و سوانح غیر مترقبه طبیعی و غیر طبیعی می باشد .

     بدیهی است که با توجه به گستردگی کار در این زمینه، تحقق این هدف یعنی کاهش خسارتهای ناشی از بروز حوادث و اثرات آن چیزی نیست که دولتها بتوانند به تنهایی از عهده آن برآیند به همین دلیل، همکاری متقابل مردم و مسئولین بویژه در زمینه اقدامات پیشگیرانه، از اولویت و اهمیت فوق العاده ای برخوردار است .

     این رویکرد نشان می دهد ، آسیب شناسی دقیق در این زمینه و نگاه همه جانبه به مدیریت حوادث و سوانح ، برای تبیین و احصاء تمامی نکات مرتبط با موضوع در ابعاد و مراحل مختلف آن، اعم از اقدامات مربوط به قبل،حین و یا بعد از بروز حوادث، متناسب با نوع حادثه اجتناب ناپذیر است، زیرا موفقیت در این زمینه، علاوه بر ضرورت تمرکز در مدیریت ، یکپارچه سازی نهادها و ایجاد وحدت رویه، مستلزم به تصویر کشیدن سناریوهای مختلف از وقایع و سوانح و پیش بینی و برنامه ریزی دقیق برای مواجه شدن با هر نوع موضوع غیرمنتظره و یا ممکن الوقوع نیز می باشد.

     همانگونه که اشاره شد در این رابطه باید ، اقدامات مورد اشاره در زمینه های مختلف و از جنبه های گوناگون مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار گیرد تا در اجرای طرحها و برنامه ها خللی ایجاد نگردد، اما پیچیدگی زندگی در جوامع امروزی و تنوع نیازهای حیاتی و غیر حیاتی مردم، سبب شده تا علی رغم تمام تلاشهای بعمل آمده، گاهی در فرآیند چرخه مدیریت سوانح بویژه در هنگام انجام عملیاتهای امدادی، برخی از موضوعات از نظرها پنهان مانده و در حین عمل ، مجریان با مشکلات اساسی مواجه شوند . به همین منظور در این بررسی تلاش شده است تا صرفنظر از مباحث تئوریک، با نگاهی کلی به موضوعات مرتبط با مدیریت حوادث و سوانح و فهرست نمودن الزامات و نیازمندیهای آن، ضمن کمک به روند تهیه طرحها و تنظیم برنامه ها، اهمیت و گستردگی دامنه کار، بیش از پیش روشن گردد .

کلیات:

     قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در یکی از استراتژیک ترین نقاط جهان و برخورداری این کشور از منابع و مزیتهای مختلف خدادای از یکسو و واقع شدن آن در حادثه خیز ترین نقاط جغرافیایی کره خاکی از سوی دیگر ، سبب شده تا این کشور در طول تاریخ همواره با حوادث مختلف طبیعی مانند: سیل و زلزله و غیر طبیعی مانند لشکر کشی های متعدد از سوی کشورهای سلطه گر و متجاوز مواجه باشد .

     از نظر موقعیت طبیعی قاره آسیا از میان ۵ قاره جهان با تحمل بیش از یک سوم بلایای طبیعی شاهد بروز بیشترین سوانح و حوادث بوده است و در میان کشورهای این قاره نیز، کشور ایران پس از چین، هند و بنگلادش بیشترین خسارات را متحمل شده است و در میان کشورهای جهان نیز ششمین کشور مستعد بروز بلایای طبیعی شناخته شده است و سالانه حدود ۴۰۰ میلیارد ریال خسارت را در این حوادث متحمل می شود .

     اهمیت این موضوع آنگاه ملموستر می‌شود که بدانیم. از مجموع ۴۰ بلای طبیعی شناخته شده در جهان، امکان بروز بیش از ۳۰ نوع آن در کشور ما متصور است، به‌طوریکه تعداد تلفات انسانی این حوادث در کشور ما در دو دهه اخیر ، بطور میانگین سالانه حدود ۴۰۰۰ نفر بوده است و این در حالیستکه حوادث مذکور شامل بلایایی مانند: آلودگیهای شیمیائی ، میکروبی ، بیوتکنولوژی ، آتش سوزیها و سایر حوادث و سوانحی که حاصل فعالیتهای بلند پروازانه و بعضاً غیر منطقی و غیر اصولی انسانهاست ، نمی‌شود

     در بخش حوادث طبیعی از آنجا که تقریباً ۷۰% خاک ایران در مناطق زلزله خیز قرار دارد، بیشترین تلفات و خسارتها نیز مربوطه به زلزله است به گونه‌ای که طی هزار سال گذشته بطور میانگین هر ۱۰ سال یک زلزله بزرگ که دارای تلفات انسانی بوده رخ داده است و بطور تقریبی طی این مدت بیش از ۴۵۰ هزار نفر جان خود را از دست داده اند . در برخی از منابع آماری نیز اعلام شده است که در قرن بیستم ، ایران با وقوع   ۸۹ زلزله و ۱۲۲۰۰۰ نفر تلفات ، رتبه چهارم جهانی را در این زمینه بخود اختصاص داده است .

     حدود ۲۰% خسارات و تلفات وقوع یافته در کشور نیز مربوط به سیل است و آمارهای موجود بیانگر این است که تنها بین سالهای ۱۳۳۱ تا ۱۳۸۱ بالغ بر ۳۷۰۰ مورد سیل ویرانگر در کشور اتفاق افتاده است .

     ذکر این نکته نیز ضروری است که؛ غفلت از پیشگیری و اقدامات باز دارنده، عدم استفاده از تجارب قبلی کسب شده در داخل و خارج از کشور ، عدم توجه به ظرفیتهای مردمی، عدم تمرکز در مدیریت و یکپارچگی در ساختار سازمانهای مجری طرح و همچنین عدم توجه به کسب آمادگیهای لازم در این زمینه ، مهمترین خطرات موجود در » مدیریت سوانح و حوادث » محسوب می شوند .

تعریف سانحه و حادثه:

     برخی از افراد صاحبنظر این دو واژه را مترادف و گروهی نیز سانحه را نتیجه بروز حادثه می دانند و معتقدند سانحه ممکن است بر اثر وقوع حوادث بوجود آید ، به همین دلیل تعاریف مختلفی از این کلمات ارائه شده است ، اما بمنظور رعایت اختصار، در این مجموعه صرفاً تعریف سانحه ارائه خواهد شد .

فرهنگ لغت آکسفورد در لغت ، سانحه را معادل « مصیبت یا بلای ناگهانی و خطیر» دانسته و در فرهنگ و بستر نیز سانحه اینگونه تعریف شده است « یک حادثه ناگهانی و مصیبت بار که موجب خسارات فراوان مادی ، مرگ و ناراحتی شود» و در فرهنگ دهخدا نیز از این واژه به عنوان « هر چیز ناپسند و موحش » نام برده شده است .

     در کتاب مدیریت سوانح و حوادث غیر مترقبه نیز ، واژه سانحه و مدیریت حوادث و سوانح، اینگونه تعریف شده است: «حادثه ای، اعم از طبیعی یا ساخته انسان، ناگهانی یا مداوم، که با چنان شدتی حادث می شود که جامعه مبتلا باید برای مقابله با آن برنامه ریزی، عملیات و اقدامات ویژه ای را بکار بندد»

ویژگیها:

     بنا بر تعاریف موجود ویژگیهای حادثه یا سانحه عبارتند از :

  • می تواند ناگهانی یا مداوم باشد .
  • شدید و خسارت بار است .
  • مقابله یا پیشگیری از آن نیازمند برنامه ریزی است .
  • رفع آثار و عوارض آن، عملیات و اقدامات ویژه ای را می طلبد.

تعریف مدیریت حوادث و سوانح:

     یک دانش علمی و کاربردی است، که هدف آن تنظیم و تدوین سیاستها و خط مشی های علمی در رابطه با پیشگیری، کاهش، آمادگی ، واکنش اضطراری و جبران سوانح، از طریق مشاهدات، مراقبتها و تجزیه و تحلیل سیستماتیک سوانح باشد .

انواع حوادث غیر مترقبه:

حوادث غیر مترقبه در دو دسته کلی شامل حوادث و سوانح طبیعی وحوادث و سوانح غیر طبیعی بشرح ذیل دسته بندی می شوند .

الفحوادث و سوانح طبیعی:

حوادث و سوانح طبیعی ناشی از قهر طبیعت ، شامل مواردی است که انسان نقش مستقیم و تعیین کننده ای در وقوع ، جلوگیری از بروز و یا مهار و کنترل آن را ندارد و ممکن است در هر زمان ، مکان و موقعیتی وقوع پیدا کند مانند :

نمونه برخی از انواع حوادث طبیعی:

سیل ، زلزله ، طوفان ، سونامی ( تسونامی ) ، آتشفشان ،گرد و باد ،جابجایی لایه های زمین ، حریق جنگلها ، کم آبی و خشکسالی ، سرما و یخبندان ، شیوع انواع بیماریهای واگیردار ، هجوم حیوانات و حشرات موذی ، شیوع آفتهای دامی و گیاهی ، صاعقه ( رعد و برق ) و … .

بحوادث و سوانح غیرطبیعی :

حوادث و سوانحی که انسانها بطور مستقیم عامل یا علت و منشاء بروز آنها می باشند و پیشگیری از بروز و مهار و کنترل آنها پس از وقوع ، عمدتاً در اختیار انسانها می باشد .

نمونه برخی از انواع حوادث غیرطبیعی:

     به آتش کشیدن جنگلها و مزارع ، آتش سوزی در شهرها و مراکز صنعتی و تولیدی ، جنگ ، شورش ، اغتشاش ، تصادفات وسوانح هوایی و دریایی و زمینی ، آلودگیهای زیست محیطی ، آلودگیهای شیمیایی و میکروبی ، تروریسم ، انفجارهای اتمی، جنگهای بیوتکنولوژی، نشست مواد سمی و خطرناک از مراکز صنعتی مانند: نشت مواد سمی از کارخانه تولید مواد شیمیایی در بوپال هند یا نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه هسته ای در شوروی سابق و … .

برخی از انواع بیمارهای ناشی از بروز حوادث اعم از طبیعی و غیر طبیعی:

      طاعون، وبا، عفونت و تورم کبد (هپاتیت)، سوء تغذیه، بیماریهای روانی، تیفوئید (حصبه)، دیفتری، مالاریا، آنفولانزا، آنتریت (التهاب روده)، اسهال و استفراغ، بیماریهای پوستی، مسمومیتهای غذایی و … .

خسارتها و خطرات احتمالی در حوادث:

     همانگونه که قبلاً اشاره شد یکی از مهمترین نیازمندیهای مدیریت صحیح در سوانح، طرح سولات مرتبط و به تصویر کشیدن انواع اتفاقات، خطرات، نیازمندیها، کاستیها و بحرانهای احتمالی ممکن الوقوع و ترسیم سناریوهایی کامل از وضعیتهای گوناگون می باشد، برای مثال؛ پیش بینی طرح، نقشه، نیرو و تجهیزات مورد نیاز برای حادثه‌ای مانند: زلزله در وضعیت عادی با وقوع آن در فصل زمستان و بارندگی شدید یا در شرایطی که همزمان، با حادثه دیگری مانند؛ جنگ یا شکستگی شبکه گاز، آتش سوزی و یا نشست نیروگاه‌های هسته‌ای مواجه هستیم‌، متفاوت می‌باشد و پیش‌بینی چنین شرایطی مستلزم وجود نگاهی ژرف، ریزبین، دقیق و همه‌جانبه‌نگر می‌باشد تا نیروهای امدادی بتوانند با آمادگی بیشتر برای نجات مصدومین و مجروحین و جلوگیری از توسعه خسارات و تلفات اقدام نمایند .

       برای تفهیم بهتر موضوع، برخی از اتفاقات احتمالی در حوادث مختلف، شامل: اتفاقاتی که ممکن است مستقیماً براثر وقوع حادثه بوجود آید و یا حوادثی که ناشی از بروز حادثه و ایجاد وضعیت بحرانی می باشد ، بشرح ذیل ارائه می شود .

الف – برخی از اتفاقاتی که می توانند بطور مستقیم بر اثر وقوع حوادث بروز نمایند:

  1. تخریب شبکه های آب، برق، گاز، تلفن و فاضلاب .
  2. مسدود شدن معابر و راههای ارتباطی و دسترسی (راهبندان طولانی) بر اثر سقوط اجسام، تخریب ساختمانها ، تخریب پلها و تونل ها و… .
  3. ریزش کوهها و رانش زمین، فرورفتن ساختمانها و ایجاد شکافهای عمیق در زمین .
  4. تخریب فرودگاهها ، بنادر ، اسکله ها و ایستگاههای قطار و مترو .
  5. تخریب مخازن ذخیره آب ، سیلوها و مخازن سوختی .
  6. بروز آتش سوزیهای گسترده و اثرات ناشی از آن .
  7. نشست مواد شیمیایی ، میکروبی و هسته ای و خطرناک از مراکز صنعتی ، آزمایشگاهی و مراکز نگهداری (انبارها) .
  8. بروز انفجارهای مهیب بویژه در مراکز سوختی وزاغه مهمات مراکز نظامی .
  9. حبس مردم در تونل مترو ، آسانسورها و طبقات زیرین ساختمانها .
  10. نفوذ مواد سمی وخطرناک به منابع آبهای زیرزمینی و انبار مواد غذایی .
  11. تخریب سدها و طغیان رودخانه ها و بالا آمدن آب دریاها .
  12. نفوذ آب و فاضلاب به منازل و اماکن و شبکه خدمات شهری .
  13. تخریب مراکز درمانی و خدماتی مانند آتش نشانی ها، بیمارستانها و مراکز امدادی .
  14. هجوم حشرات و حیوانات موذی .
  15. دفن شهر زیر خاکستر یا مواد مذاب ( در آتشفشان یا بمباران هسته ای ) و خاک و شن در طوفان .
  16. زیر آب رفتن مناطق مسکونی ، صنعتی ، تجاری ، جاده ها و … در حوادثی مانند : زلزله دریایی یا سیل یا شکستگی سدها و طغیان رودخانه ها .
  17. بروز تصادفات بزرگ و خارج شدن قطارها از ریل و خروج هواپیماها از باند .
  18. یخ زدن شبکه آب و گاز و سوخت در یخبندانها .
  19. بروز تغییرات شدید جوی و بارندگی های سیل آسا .

ب – برخی از اتفاقاتی که می تواند به‌عنوان آثارجانبی حادثه بروز نماید:

  1. اختلال جدی در سیستم اداره کشور .
  2. سرقت اموال مردم و مراکز دولتی و خصوصی .
  3. غارت فروشگاهها و منابع سوختی و غذایی .
  4. افزایش تجاوز ، قتل ، جاسوسی و سایر موارد مشابه .
  5. شیوع بیمارهای واگیردار و مسری و یا بیماریهای تنفسی .
  6. انباشتگی زباله ها ، جمع شدن فاضلاب و سایر موارد مشابه .
  7. سرمازدگی یا گرمازدگی بیش از حد انسانها و حیوانات (اهلی یا وحشی).
  8. تلف شدن دام ، طیور و آبزیان پرورشی و غیر پرورشی .
  9. خشک شدن و فاسد شدن محصولات کشاورزی .
  10. بیماریها و مسمومیتهای ناشی از آلودگی آب و مواد غذایی و سوء تغذیه .
  11. برهم خوردن نقشه املاک ، ساختمان و معابر و خیابانها .
  12. بروز و تشدید ناهنجاریهای روانی ، فرهنگی و اخلاقی .
  13. کاهش شدید منابع غذایی، دارویی، آب ، سوخت و … .
  14. عدم دسترسی به وسایل بهداشتی و تجهیزات امدادی و حتی نیروی انسانی .
  15. بروز اغتشاشات و درگیرهای مردمی .
  16. قطع درختان توسط مردم در یخبندانها .
  17. قطع برق بعلت افزایش مصرف ناشی از بکارگیری سیستمهای برودتی یا حرارتی .
  18. اشباء فضای تنفسی از دود و غبار بیش از حد و افزایش ناراحتی های تنفسی .
  19. قطع کامل سیستمهای ارتباطی و اطلاع رسانی ، مانند تلفن یا رادیو و تلویزیون .
  20. سرقت اسناد ملی ، میراث فرهنگی موجود در موزه ها، آرشیوهای تاریخی در مراکزی مانند صدا وسیما و… .

یک توصیه تمرینی:

     دستیابی به اهداف و کسب موفقیت در چرخه مدیریت سوانح و حوادث، قبل از هرچیز نیازمند نگاهی همه جانبه، دقیق، ژرف و آینده نگرانه نسبت به موضوع و استفاده از تجارب قبلی در این چرخه می باشد، به همین دلیل هر مدیر یا مسئول برای اینکه بتواند در حوزه وظایف و مأموریتهای سازمان مربوطه، یک برنامه‌ریزی منطقی و دقیق و بدون نقص داشته باشد، باید تصاویری واقعگرایانه از تمامی حوادث ممکن الوقوع یا شرایطی را که ممکن است برای اجرای مأموریت در حوادث و سوانح غیر مترقبه با آن مواجه شود را در ذهن خود ترسیم و همچنین سوالات، انتظارات و نیازها و نیز تمامی منابع و امکاناتی که می تواند مورد استفاده قرار دهد را با بکارگیری عوامل ذیربط فهرست و تدوین نموده و از مدیران خود نیز بخواهد با اقدام مشابه ، برنامه‌ریزی و با تمرین‌های مستمر آمادگی‌های لازم را در سازمان ایجاد نمایند .

     بطور کلی و در بعدکلان، برخی از مهمترین سوالات قابل طرح برای پاسخگویی در قالب سناریوهای مختلف مدیریت سوانح و حوادث، عبارتند از :

چند سوأل اساسی در زمینه مدیریت حوادث و سوانح غیرمترقبه:

  1. آیا طرح‌ها، برنامه‌ها، روش‌ها و سیستم‌های مورد نیاز مدیریت سوانح و حوادث در تمامی سطوح ملی استانی، شهرستانی و محلی برای تمام دستگاهها و در تمام موضوعات ذیربط تهیه شده است ؟
  2. آیا آمادگیهای لازم به‌ویژه در بعد اطلاع رسانی و آموزشهای عمومی و تخصصی انجام شده است؟
  3. آیا منابع وامکانات موجود و مورد نیاز شناسایی ، برآورد و تأمین شده است ؟
  4. آیا نقش و وظیفه کلیه دستگاهها و مردم در بخش دولتی و خصوصی مشخص و تفکیک شده است ؟
  5. آیا در تهیه طرحها و برنامه ها ، تجارب کسب شده در سایر کشورها و حوادث رخ داده در کشور مورد توجه قرار گرفته است ؟
  6. آیا تمامی موضوعات آشکار و پنهان و محسوس و نامحسوس مرتبط با مدیریت سوانح و حوادث از جمله : نحوه حفظ و نگهداری اسناد و میراث فرهنگی ، رسیدگی به محصولات کشاورزی ، نشت مواد سمی و خطرناک از مراکز تولید و نگهداری ، آتش سوزی و انفجار مراکز سوختی و صنعتی ، سرقت و غارت احتمالی اموال عمومی و مردم و سایر حوادث جانبی، مورد توجه قرار گرفته است ؟
  7. آیا استانها و شهرستانهای معین و نقش دقیق آنها در هر موضوع تعریف و تمرین شده است ؟
  8. آیا در سلسله مرتب اداره بحران ، برای مدیران آسیب دیده جایگزین انتخاب شده است ؟
  9. آیا برای مدیریت متمرکز ، مستقل و یا پراکنده در مواقع ضروری ، طرحهای لازم تهیه شده است ؟
  10. آیا قوانین و مقررات موجود در زمینه های مختلف، توسط دستگاههای ذیربط بازنگری، اصلاح و تکمیل شده اند ؟
  11. آیا نقاط ضعف ، تهدیدات و آسیب پذیریها و روشها مقابله با آنها به دقت شناسایی شده اند ؟
  12. آیا در زمینه پیشگیری و اولویت به این موضوع وجلب همکاری مردم در این رابطه ، اقدام عملی ، جدی و مؤثر بعمل آمده است ؟
  13. آیا متون آموزشی ، توجیهی ، درسی و سایر اقدامات مشابه ، برای پیشگیری و بویژه مقاوم سازی و استانداردسازی ساختمانها و تجهیزات تهیه شده است ؟
  14. آیا نقش و وظیفه ادارات و نهادهای دولتی استانها و شهرستانهای معین ، برای جایگزینی موقت ، تعیین و تعریف شده است ؟
  15. آیا روشهای پیگیری و اقدام و نظارت در تمام موضوعات ، پیش بینی و در برنامه های دولت و دستگاههای تابعه قرار گرفته است ؟
  16. آیا مراکز مربوط به مدیریت بحران موجود در سراسر کشور ، خود در برابر حوادث مقاوم هستند؟

چرخه مدیریت بحـران در حوادث و سوانح:

     مدیریت بحران از آغاز تا پایان دارای مراحل مختلفی است که از آن بعنوان چرخه مدیریت بحران در حوادث و سوانح نام برده می‌شود ، ‌این مراحل عبارتند از :

مرحله اول – پیش بینی (شامل اقداماتی مانند : امکان‌سنجی ، مطالعه ، تحقیق و پژوهش، طراحی ، ‌سیاستگذاری و…)

مرحله دوم – آمادگی (شامل اقداماتی مانند: برآورد ، برنامه‌ریزی ، سازماندهی ، آموزش ، تمرین ، مانور ، مهارت ، تجهیز و …)

مرحله سوم – پیشگیری (شامل کلیه اقداماتی که منجر به جلوگیری از وقوع یا کاهش اثرات حوادث و سوانح می‌شود)

مرحله چهارم – واکنش (شامل اقداماتی مانند ، امداد و نجات ، جستجو ،‌تدارک ،‌تخلیه ، آواربرداری ، مداوا ، اسکان موقت )

مرحله پنجم – پاکسازی ( شامل اقداماتی مانند پاکسازی منطقه آسیب‌دیده ، ‌برآورد ، ساماندهی ، ‌آرام‌سازی ، توانبخشی ، انتقال و جابجایی و اسکان نیمه موقت و …)

مرحله ششم – بازسازی (شامل اقداماتی مانند ، نقشه‌برداری ، احداث یا بازسازی بناها و اسکان دائم ، احیاء اصولی شبکه‌های خدمات شهری ، اقدامات فرهنگی و …)

مرحله هفتم – کنترل (شامل اقداماتی مانند ، ارزیابی ، نظارت ، کنترل ،‌گزارش و …)

توضیح: سیستم خودکنترلی باید در تمام مراحل پیش‌بینی شود ، ‌لذا منظور از کنترل در مرحله هفتم، نظارت و پیگیری برای به نتیجه رسیدن گام‌های پیش‌بینی شده است.

در کلیه مراحل بجز مرحله چهارم، اقدامات می‌تواند در سه دوره زمانی کوتاه‌مدت، میان مدت و بلند مدت اجرا شود، اما در مرحله چهارم یعنی مرحله واکنش، اقدامات در چهار مقطع به شرح ذیل انجام می‌شود.

الفاقدامات آنی ، در ساعات اولیه بروز حادثه و رفع مشکلات مشهود و نیازهای امدادی.

باقدامات اضطراری ،‌پس از امداد و نجات اولیه و رفع مشکلات پنهان و نیازهای اولیه .

ج- اقدامات فوری ، ‌پس از تعیین تکلیف مفقودین و گمشدگان و اموات و رفع نیازهای ثانویه.

داقدامات معمول ، پس از انجام اقدامات اولیه ، اضطرای ، ثانویه و بازگشت آرامش نسبی.

سازمان مورد نیاز برای کنترل بحران:

     سازمان و ارکان مورد نیاز برای کنترل بحران می‌تواند، تابع شرایط مختلف از جمله؛ نوع حادثه، سطح حادثه، وسعت حادثه، زمان وقوع حادثه، مکان بروز حادثه و سایر عوامل مشابه باشد .

    استفاده از عناوین سازمانی مانند: کمیته ، ستاد ، تیم ، گروه ، کمیسیون ، مرکز ، سازمان و یا حتی استفاده از عناوین نظامی مانند دسته ، گروهان و گردان نیز می تواند نسبت به شرایط متغیر باشد ، اما قطعاً برای انجام دقیق نقش محوله و موفقیت در کار باید ، وظایف بطور صریح و صحیح تفکیک و سازمان مناسبی را طراحی نمود .

     این سازمان متناسب با شرایط، می تواند در شش سطح بین المللی، ملی، منطقه‌ای، استانی، شهرستانی و محلی تشکیل و در هر کدام از این سطوح با مسئولیت فردی معین، به انجام وظیفه بپردازد، به عبارت دیگر علاوه بر تقسیم مسئولیت و ایجاد سلسله مراتب باید برای تمام موضوعاتی که معمولاً در حوادث نیازمند تعیین سازمان و متولی خاص می باشد، در ساختار و سازمان بحران ، جایگاه مناسب پیش بینی و شرح وظایف و حدود اختیارات افراد و دستگاهها نیز به‌طور کاملاً صریح و روشن، مشخص شود، بنا براین هر دستگاه یا سازمان ذیربط، باید علاوه بر آگاهی از جایگاه خود در ساختار کلی سامانه مدیریت حوادث، ساختار و سازمان درون سازمانی خود را نیز در این رابطه پیش بینی و طراحی نماید .

نمونه عناوین ساختاری سازمان مدیریت بحران در مرحله واکنش:

  1. هماهنگی : برای ایجاد هماهنگی بین عوامل اجرایی و امدادی داخلی و خارجی .
  2. حمل و نقل : برای جابجایی افراد و کالا و خدمات شامل ، حمل و نقل هوایی ، دریایی ، جاده ای و ریلی و سایر وسایل .
  3. اسکان : برای اسکان موقت در لحظات اولیه بحران ، نیمه موقت و بازسازی و اسکان دائم .
  4. ارزاق عمومی : برای نیاز سنجی ،تأمین ، انتقال ، نگهداری و توزیع مناسب و بموقع مواد غذایی و سایر وسایل ، امکانات و مواد مورد نیاز مردم در مراحل مختلف .
  5. آبرسانی : شامل آب آشامیدنی بسته بندی و آب مورد نیاز برای سایر مصارف و همچنین رفع آلودگی و در صورت امکان ، ترمیم منابع و شبکه های آب .
  6. اطلاع رسانی : برای اطلاع رسانی به آسیب دیدگان و بستگان آنها ، انعکاس خبری و رسانه ای ، برقراری ارتباطات عمومی و دولتی و … .
  7. اطلاعات و امنیت : برای مسائلی مانند : رسیدگی به وضعیت زندانیان ، مقابله با جاسوسی احتمالی ، اغتشاشات و سایر موارد مشابه .
  8. خدمات شهری : برای ترمیم شبکه های آب ، برق ، گاز ، تلفن ، جمع آوری و تخلیه زباله و … .
  9. امنیتی و انتظامی : برای جلوگیری از سرقت اموال دولتی و اموال مردم ، کنترل اسباب کشی ها و ایجاد نظم وانضباط عمومی ، حفاظت از اماکن و … .
  10. کفن و دفن : برای ایجاد سردخانه موقت ، جمع آوری و تدفین اموات ، ثبت مشخصات اموات و علامتگذاری قبور و … .
  11. میراث فرهنگی : برای حراست از اموال موزه ها و مراکز فرهنگی و جمع آوری و نگهداری آثار باستانی و فرهنگی و جمع آوری و حفاظت از مراکز و اسناد ملی .
  12. کشاورزی : برای رسیدگی به امور کشاورزی مناطق آسیب دیده ، جمع آوری حیوانات اهلی ، احیاء کانالهای آبرسانی ، سمپاشی مزارع و باغات ، جمع آوری و نگهداری محصولات آماده برداشت و … .
  13. عملیات روانی و فرهنگی : برای کمک به کاهش آسیب های روحی و روانی آسیب دیدگان ، ارائه فعالیتهای فرهنگی ، مقابله با شایعات و … .
  14. خدمات رفاهی : برای ایجاد خیاطی ، آرایشگاه ، کفاشی صلواتی ، و ایجاد نانوایی سیار و حمام و سرویس های بهداشتی و … .
  15. آواربرداری و پاکسازی : برای نجات مصدومین و کشته شدگان زیرآوار و پاکسازی و بازسازی معابر .
  16. جستجو : برای جستجو ، جمع آوری ، شناسایی و نگهداری مفقودین و گمشدگان .
  17. نگهداری : برای نگهداری و پذیرایی از کودکان ، زنان ، افراد مسن و سایر افراد بی سرپرست و همچنین رسیدگی به معلولین ذهنی و جسمی بازمانده از مراکز نگهداری.
  18. نظارت و ارزیابی : برای نظارت بر روند اجرای کار در مراحل مختلف و ارزیابی عملکرد افراد .
  19. رسیدگی به شکایات : برای رسیدگی به شکایات مردمی در مورد عملکرد دستگاههای مجری و هچنین اختلافات احتمالی بین مردم در منطقه آسیب دیده .
  20. مالی و پشتیبانی : برای برآورد خسارات ، برآورد هزینه های مورد نیاز و تأمین و تخصیص اعتبارات .
  21. بهداشت و درمان : برای مداوا و درمان حادثه دیدگان و بیماران ، سمپاشی محیط ، جمع آوری و دفن حیوانات مرده ، انتقال مصدومین ، تأمین دارو و …
  22. گروه ویژه : برای مقابله به خطراتی مانند؛ نشت مواد شیمیایی و هسته‌ای، انفجار و آتش‌سوزی‌های گسترده و سایر موارد مشابه و خاص.

آموزشهای مورد نیاز:

     در دهه های گذشته و درچارچوب مدیریت سنتی ، بویژه در بخش خصوصی ، آموزش نوعی هزینه تلقی می شد ومدیران پیوسته سعی در حذف هزینه های آموزشی داشتند ، در حالیکه بر خلاف تصور افراد در آن دوران ، امروزه آموزش ( در موضوعات مختلف ) را نوعی سرمایه گذاری می دانند و این نکته ای است واقعبینانه و صحیح ، زیرا اجرای برنامه های آموزشی نه تنها باعث تسهیل و تسریع در کارها می شود ، بلکه نتایج برنامه های آموزشی می توانند به هنگام عمل مانع از افزایش هزینه ها و نیز حذف خسارتهای احتمالی شود، اما طبیعتاً این آموزشها متناسب با شرایط ، مخاطب و موضوع مورد نظر ، دارای تفاوتهای اساسی می باشد .

     در موضوع مدیریت حوادث غیر مترقبه ، آموزشها باید، با کمک مراکز آموزشی مانند : مدارس و دانشگاهها ، مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی ، رسانه ها ، مراکز آموزشی بخش خصوصی و سایر نهادهای ذیربط در دوبخش شامل: آموزشهای مورد نیازعموم مردم و آموزشهای تخصصی برای مجریان ، برنامه ریزی و ارائه شود . البته اجرای بهتر این آموزشها مستلزم ایجاد رشته های تخصصی دردانشگاهها و ایجاد دانشکده های ویژه ، تأمین مراکز علمی و تحقیقاتی ، برگزاری همایشهای تخصصی ، اجرای کارگاههای آموزشی و انجام انواع مانورها و تمرینات ، تهیه و تدوین کتب آموزشی و کمک آموزشی ، نشریات تخصصی ، عمومی ، تهیه فیلم و … نیز می باشد .

برخی از سرفصلهای آموزشی:

  1. آشنایی با انواع حوادث ، اثرات و روشهای پیشگیری و مقابله و …
  2. آشنایی با قوانین ومقررات بویژه قوانین بیمه و قوانین موثر در پیشگیری .
  3. آشنایی با تجهیزات و امکانات در دو بخش عمومی و تخصصی .
  4. آشنایی با انواع عملیاتهای امدادی ، آوار برداری ، جستجو ، نجات .
  5. آشنایی با انواع روشهای برنامه ریزی ، سازماندهی و مدیریت بحران .
  6. آشنایی با انواع روشهای ارتباطی و هشداردهنده عمومی و تخصصی .
  7. آشنایی با سایر آموزشها مانند عملیات روانی و فرهنگی ، نگهداری و توزیع کالا و خدمات ، اسکان موقت ، مستند سازی و …

مشمولین آموزشها:

            الف – اقشار مختلف مردم، در زمینه آموزشهای عمومی مربوط به مراحل مختلف.

            ب – عوامل بخش ستادی ( مانند: مدیران ، و برنامه ریزان و عوامل نظارتی دستگاههای مختلف ) در زمینه انواع آموزشهای مدیریتی.

            ج – مجریان ، شامل : امدادگران ، عوامل اجرایی و سایر دست اندرکاران در بخشهای مختلف برای ارائه انواع آموزشهای عملیاتی.

            د – افراد و بخشهای موثردرزیرساختهای عمرانی وکشاورزی ، مانند: پیمانکاران،کارگران و …. برای ارائه آموزشهای تخصصی موردنیاز .

وسایل و تجهیزات امدادی:

     تجهیز مجریان ومنطقه آسیب دیده و مدیریت بر وسایل و تجهیزات و استفاده صحیح و مناسب از این امکانات و همچنین ارسال بموقع تجهیزات ، ماشین آلات و وسایل متناسب با موضوع و نوع حادثه، از اهمیت فراوانی برخوردار است و هر دستگاه و سازمان می بایست متناسب با نقش و مسئولیت محوله در حوادث ، دردوبخش شامل : تجهیزات و امکانات مورد نیاز برای استقرارمجریان و تیمهای اعزامی به منطقه آسیب دیده یا اطراف آن و امکانات و تجهیزات مورد نیاز برای انجام وظایف و مأموریتهای محوله ، پیش بینی های لازم را بعمل آورده و جدول سازمان تجهیزات خود را تهیه و تنظیم نماید .

    منابع تأمین این تجهیزات می تواند شامل : خرید و تهیه امکانات از محل اعتبارات تخصیصی و یا بکارگیری امکانات بخش خصوصی و مردمی باشد که البته استفاده از این امکانات ، نیازمند شناسایی و برآورد قبلی است .

تقسیم بندی تجهیزات در مقیاس کلی‌تر شامل: تجهیزات عمومی مورد نیاز مردم نیز می شود .

الف نمونه تجهیزات تخصصی مورد نیاز در مرحله واکنش:

  1. ماشین آلات سنگین مانند : انواع لودر ، بیل مکانیکی ، جرثقیل .
  2. ماشین آلات نیمه سنگین مانند : انواع خودروهای آتش نشانی ، آمبولانس و کامیون .
  3. انواع وسائط حمل ونقل مانند : اتوبوس ، مینی بوس ، انواع شناورهای امدادی ، هواپیما و بالگرد.
  4. انواع تجهیزات اطفای حریق مانند : کپسولهای آتش نشانی سیار و دستی ، پمپ تخلیه آب ، پمپ هوا ، نردبان و … .
  5. انواع امکانات و تجهیزات جستجو مانند: دستگاه زنده یاب ، سگ ، قطب نما ، نقشه و … .
  6. انواع تجهیزات و کمک های اولیه مانند : کپسول اکسیژن ، برانکارد ، آمبوبک ، دستگاه شوک و … .
  7. انواع وسایل آوار برداری مانند : بیل و کلنگ ، وسایل برش ، جک ، اره ، طناب ، پمپ هوا و … .
  8. انواع وسایل علامتگذاری مانند : وسایل و تابلو معرفی مناطق آلوده ، تابلو هشدار مناطق خطرناک ، تابلو شناسایی قبور ، تابلو معرفی مناطق پاکسازی شده ، تابله محل تخلیه ضایعات ساختمانی ناشی از آواربرداری، انواع تابلوی راهنما و … .
  9. انواع وسایل و تجهیزات ارتباط باسیم ، بی سیم و ماهواره ای سیار و دستی .
  10. انواع امکانات خدماتی مانند : سرویسهای بهداشتی ( توالت و حمام ) سیار ، نانوایی سیار ، خیاطی ، کفاشی و آرایشگاه سیار و … .
  11. انواع تجهیزات و وسایل جانبی مانند : انواع سردخانه ، ژنراتور برق ، دستگاه تصفیه آب ، دستگاههای حرارتی و برودتی سیار و … .

توضیح: بدیهی است این امکانات بستگی به نوع وظیفه و مسئولیت هر دستگاه می تواند در بر گیرنده انواع وسایل و تجهیزات باشد .

ب نمونه وسایل و تجهیزات عمومی مورد نیاز در هنگام وقوع حوادث:

  1. کانکس یا چادر خانوادگی برای اسکان موقت .
  2. پتو مسافرتی و زیر انداز .
  3. پلاستیک (نایلون) به‌عنوان عایق ضد آب برای پوشش کف و اطراف چادر.
  4. وسایل کمک های اولیه ، قرص تصفیه آب و وسایل بهداشتی و شوینده.
  5. آب و غذای بسته بندی .
  6. چراغ قوه و رادیو و آینه .
  7. ظروف یک بار مصرف همراه با چاقو و … .
  8. بیلچه و وسایل سبک جستجو .
  9. بادگیر ، ماسک و کلاه و دستکش .

توضیح: وسایل فوق باید همراه با مواد غذایی کنسروی و بسته بندی شده، توسط خانواده ها در کیسه ها (کوله های امدادی) آماده و در مکانهای مطمئن و امن نگهداری و در صورت عدم دسترسی ، در هنگام وقوع حوادث بلافاصله در اختیار آنها قرار گیرد .

بسته های امدادی برای ارسال به مناطق آسیب دیده:

     توزیع پراکنده و نامناسب امکانات و اقلام مورد نیاز آسیب دیدگان نه تنها باعث حیف و میل اموال و توزیع ناعادلانه و افزایش هزینه ها می گردد ، بلکه گاهی برخی از اقلام هرگز در اختیار متقاضی قرار نمی گیرد در حالیکه بعضی از امکانات طی چند مرحله به او ارائه شده است ، بنابراین بنظر می رسد ، بهترین روش اینستکه دستگاههای ذیربط قبل از ارسال امکانات مورد نیاز آسیب دیدگان به منطقه ، آنها را متناسب با شرایط و نوع حادثه و همچنین مراحل مختلف اجرای عملیات ، یعنی اولین نیازهای ضروری در اولین مرحله از عملیات امداد و نجات و مراحل بعدی آن که بتدریج بحران فروکش و آرامش نسبی ایجاد می گردد ، دسته بندی وسپس توزیع نمایند .و از تحویل فله ای و بی ضابطه آن اجتناب و همچنین سیستمهای لازم را برای توزیع متعادل و عادلانه پیش بینی نمایند .

     این امکانات که متناسب با نوع و شرایط حادثه متفاوت می باشد را می شود، در پنج گروه کلی بشرح ذیل تقسیم‌بندی نمود :

اقلام مورد نیاز مردم مناطق آسیب دیده در حوادث:

۱- مواد خوراکی و غذایی

  • مواد دارویی و بهداشتی
  • مواد مصرفی و شخصی
  • لوازم غیر مصرفی
  • سایر لوازم

الف – مواد خوراکی و غذایی :

     برخی از مهمترین موادغذایی که البته باید متنوع باشد ، عبارتند از : آب شرب بسته بندی ، انواع غذاهای کنسروی ، انواع نان ، بیسکویت ، قند و شکر ، چای ، حلوا شکری ، پنیر ، نمک ، ادویه ، برنج ، روغن و سایر مواد غذایی مشابه .

ب – مواددارویی و بهداشتی :

     قرص تصفیه آب، باند و گاز و چسب ، بتادین ، قرص مسکن ، قرص سرماخوردگی ، سرنگ ، کرمهای نرم کننده و محافظ پوست ، اسپری ، کرم و سایر مواد دفع کننده حشرات ، مواد شوینده بدن ، مواد شوینده ظروف و لباس ، در برخی موارد پوشک بچه و نوار بهداشتی و سایر موارد مشابه ، نمونه هایی از این مواد می باشند .

ج – مواد مصرفی و شخصی :

     انواع لباس زیر و رو ، جوراب ، کلاه و دستکش ، چادر و روسری و مقنعه ، انواع ظروف و وسایل آشپزی ، پارچ و لیوان ، کتری ، سبد ، مقداری پلاستیک بعنوان عایق ضد آب و رطوبت ، مواد سوختی ، باطری و سایر مواد مشابه در این گروه قرار می گیرند .

د – لوازم غیر مصرفی :

     در این گروه می توان وسایلی مانند: چراغهای خوراک پزی و حرارتی ، چراغهای روشنایی و چراغ قوه ، رادیو جیبی ، چادر گروهی ، کیسه خواب ، پتو ، زیرانداز و سایر موارد مشابه را قرار داد .

ه – سایر لوازم :

     وسایلی که در هیچکدام از این گروهها قرار نمی گیرند مانند : محموله های فرهنگی شامل : انواع کتاب دعا ، کتب درسی و سایر کتب ، مهر و جانماز و تسبیح ، ادعیه و همچنین وسایل بازی و سرگرمی و … در این دسته بندی قرار می گیرند .

نمونه‌هایی از قوانین، مقررات و روش‌های مورد نیاز در مدیریت بحران در سوانح و حوادث:

      اولین اقدامات مطالعاتی و پژوهش و اولین آیین نامه های تهیه شده در کشور ، در زمینه مدیریت حوادث غیرمترقبه ، به دهه پنجاه هجری شمسی برمی گردد و لذا بازنگری، بهینه‌سازی و اصلاح و تکمیل قوانین در این زمینه اجتناب ناپذیر و ضروری است، برخی از قوانین مقررات و روشهای پیشنهادی در این زمینه عبارتند از:

  1. قانون درج شماره ملی برروی پلاک، گردن آویز یا لوازم تخصصی مانند بند ساعت ، انگشتر ، گردنبند یا سگک کمربند برای تمامی مردم با پیش بینی تدابیر لازم در مورد فروش یا مفقود شدن این اشیاء .
  2. قانون سطح بندی بحرانها و مقام مجاز برای اعلام وضعیت در هر سطح و تعیین رئیس و نائب رئیس در حوادث .
  3. قانون بیمه مجریان و امدادگران بکارگیری شده دررابطه بابحران و مناطق آسیب دیده .
  4. قوانین مربوط به جلوگیری از فرسایش خاک مانند : کاشت گیاهان مقاوم ، ممنوعیت استفاده مستمراز زمین برای کشاورزی ، جلوگیری از چرای بی رویه دام از مراتع، جلوگیری از قطع درختان و برداشت بیش از حد مصالح از زمین .
  5. قوانین و مقررات آموزشی برای مجریان ، امدادگران ، مردم ، دانش آموزان و دانشجویان و… .
  6. قانون الزام استانها و شهرستانها به ساخت فضاهای چند منظوره (پارکها) و پیش بینی فضاهای مورد نیاز مدیریت بحران مانند : ( محل اسکان موقت ، مراکز امدادی ، انبار ، پارکینگ و سایر مراکز خدماتی ) .
  7. تهیه قوانین بازدارنده و پیشگیری کننده .
  8. دستورالعمل چگونگی اعلام وضعیت بحرانی در سطوح مختلف در هنگام بروز حوادث .
  9. دستورالعمل نحوه کاهش فعالیتهای دولتی خارج از محل بحران برای ورود به بحران و بکارگیری کارمندان دولت در مناطق آسیب دیده .
  10. تعیین تکلیف چگونگی استفاده از امکانات ، تجهیزات و نیروی انسانی پروژه های عمرانی و صنعتی نیمه کاره در سطح کشور ، برای استفاده در حوادث بویژه در بحرانهای بزرگ و ملی .
  11. دستورالعمل تعیین وضعیت مدارس ودانشگاهها و بکارگیری اقشار مذکور در بحرانها .
  12. نحوه بکارگیری امکانات مردمی و بخش خصوصی در بحران .
  13. دستورالعمل تأمین و توزیع و نحوه سهمیه بندی ارزاق عمومی و سوخت درمناطق بحران زده .
  14. دستورالعمل صدور پلاک شناسایی برای افراد .
  15. دستورالعمل نحوه جمع آوری اخبار حوادث واطلاع رسانی عمومی و مدیریتی .
  16. دستورالعمل نحوه جمع آوری و نگهداری گمشدگان .
  17. دستورالعمل نحوه جستجو ، شناسایی و جمع آوری مفقودین .
  18. دستورالعمل نحوه جمع آوری و نگهداری افراد بی سرپرست .
  19. دستورالعمل نحوه برخورد با زندانیان .
  20. دستورالعمل تهیه نسخه پشتیبان از اسناد و مدارک بویژه اسناد و سوابق بیمه ای ، اسناد ملی و حتی اسناد مردمی و نگهداری در نقاط مختلف و امن کشور توسط دستگاههای دولتی .
  21. دستورالعمل استاندارد سازی اماکن و تأسیسات موجود و در دست احداث .
  22. تهیه روشهای انبارداری و توزیع ارزاق در بحران .
  23. دستورالعمل استفاده از شماره ملی و جوهر بادوام برای ثبت اثرانگشت بمنظور توزیع عادلانه ارزاق و خدمات دربحرانها .
  24. تهیه دستورالعمل کنترل بر جمع آوری ، بسته بندی ، نگهداری ، حفاظت و ارسال کمک های دریافتی مردمی و غیر مردمی .
  25. تهیه دستورالعمل کنترل و پیگیری دریافت کالا از مبدأ تا مقصد و تعیین مرجع و نحوه تأیید بارنامه .
  26. تهیه دستورالعمل جمع‌آوری و نگهداری وسایل سالم مردم بحران زده.

برخی از موضوعات تحقیقاتی پیشنهادی در زمینه مدیریت حوادث غیرمترقبه:

  1. یررسی طرحها ، قوانین ، مقررات ، روشها و سیستم های موجود و مورد استفاده در سایر کشورها و کاستیهای مربوطه در این زمینه .
  2. هواشناسی و اقلیم شناسی و تغییرات آب و هوایی .
  3. شناخت بافت شهری و روستایی در نقاط مختلف کشور .
  4. شناسایی انواع مصالح ساختمانی محلی و استاندارد ( مقاوم در برابر حوادث ) و قابل استفاده در مناطق مختلف ایران .
  5. امکان فوران کوههای آتشفشان ایران مانند کوه دماوند و یا تفتان .
  6. تحقیق در مورد مناطق سیل خیز و یا مستعد سیل در کشور .
  7. تحقیق در مورد میزان آمادگی عوامل و دستگاههای اجرایی در رابطه با بحران در سطوح مختلف .
  8. تحقیق در مورد میزان مقاومت مراکز امدادی و خدماتی موجود در برابر حوادث .
  9. تحقیق در مورد انواع تجهیزات و ماشین آلات قابل استفاده در حوادث .
  10. بررسی میزان احتمال وقوع طوفان،گرد باد، سونامی وسایرحوادث در نقاط مختلف کشور .
  11. تحقیق در مورد عوامل فرساینده خاک ، میزان تأثیر گذاری و نحوه مقابله و پیشگیری .
  12. بررسی وضعیت مراکز نگهداری سرمایه های مالی و اسنادی دولتی مانند: بانکها ، مراکز ثبت اسناد ، مراکز قضایی و حقوقی ، مرکز ثبت احوال .
  13. بررسی وضعیت و میزان آسیب پذیری موزه ها ، آثارباستانی ، کتابخانه های ملی ، مراکز اسنادی ، آرشیوهای ملی مانند : صداو سیما و سایر موادر مشابه در کشور .
  14. تحقیق در مورد منابع و مراکز آموزشی و درسی مورد نیاز و موجود در جهان و کشور در زمینه حوادث غیر مترقبه .
  15. مستندسازی تجارب و فرآیند عملیات امدادی در حوادث و سوانح .
  16. بررسی سیستمها ، روشها و ابزارهای هشدار دهنده در هر زمینه و موضوع.
  17. وضعیت بیابان زدایی و تثبیت شنهای روان و روشهای مقابله با آن .
  18. بررسی روشهای مقاوم سازی در زمینه ها و موضوعات مختلف .
  19. بررسی وضعیت مراکز آزمایشگاهی ، تولیدی ، صنعتی و ذخیره سازی مواد شمیایی ، منفجره و سایر مواد خطرناک موجود و مورد استفاده در نقاط مختلف در کشور .
  20. بررسی الگوهای مختلف مدیریت بحران و سیستمها و روشهای موجود و قابل استفاده در سایر کشورها .
  21. بررسی میزان آسیب پذیری روستاها و مناطق دور افتاده .
  22. نقشه برداری نقاط خطرخیز و مستعد حوادث مختلف .
  23. بررسی و شناسایی نقاط و محلهای امن در انواع حوادث در نقاط مختلف کشور .
  24. تحقیق در مورد سیستمها و تجهیزات ارتباطی مورد نیاز .
  25. بررسی نقش و وظیفه متقابل مردم ، NGO ها ،نیروهای سازمان یافته و ارکان دولتی در این زمینه .
  26. بررسی و ضعیت تأسیسات شهری مانند : پلها ، تونلها ، پایانه های مسافربری و باربری ، ایستگاههای راه آهن ، اسکله ها ، بنادر و موج شکن ها ، فرودگاهها ، ایستگاههای مترو ، شبکه های آب ، برق ، گاز ، تلفن ، فاضلاب جاده ها و راههای ریلی و غیر ریلی .
  27. بررسی و تجزیه تحلیل مشکلات ، نیازمندیها و الزامات در هر بخش و موضوع .
  28. سازه‌های سبک، فوری و ارزان قیمت قابل تولید و احداث در مناطق آسیب‌دیده برای اسکان موقت.

توصیه عملیاتی:

     برای ایجاد آمادگی در مردم و بویژه دستگاههای ذیربط ، لازم است بلافاصله پس از اجرای آموزشهای مورد نیاز ، انجام مانور و اجرای تمرینهای مهارتی در محلهای پیش بینی شده در حوزه های ماموریتی که مسئولیت انجام وظیفه و یاری رسانی به آن را بر عهده داریم ، در دستور کار قرار گرفته و عملا اقدامات متناسب با سناریوهای فرضی ، با رعایت تمام جزئیات پیاده سازی شود.

آشنایی با برخی از موضوعات مرتبط بامدیریت سوانح و حوادث غیر مترقبه:

     دامنه فعالیت‌ها در زمینه حوادث غیر مترقبه بقدری وسیع و گسترده است که تقریباً تمام دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و غیر دولتی و حتی مردمی را نیز شامل می‌شود و به عبارت دیگر باید اعتراف کرد که در صورت بروز حوادث بزرگ ، ‌بدون همکارای متقابل بین مردم و دولت و همچنین نهادهای بین‌المللی ، اقدام در این زمینه ناممکن می‌باشد.

ب     ه همین منظور در ادامه موضوعات مرتبط با مدیریت سوانح وحوادث، صرفنظر از سطح و وزن آنها در قالب ۲۰ عنوان شامل : مباحث تئوریک ، شناسایی و مطالعه ، مدیریت ، ساختار و سازمان ، آموزش و تحقیق ، اطلاع‌رسانی و ارتباطات ، پیشگیری ، کنترل ، نیروی انسانی ، تجهیزات و امکانات ،‌تأسیسات و ابنیه ،‌پشتیبانی ، امنیتی و انتظامی ، بهداشتی و درمانی ، پاکسازی ، امدادی ، خدمات اجتماعی ، خدمات روحی و رفاهی ، کشاورزی ، بسترسازی ، طرح‌ها و روش‌ها ، فرم‌ها و برگه‌ها و تابلوها و بیش از ۲۵۰ موضوع کلی به شرحی که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد ارائه می‌گردد.

     بدیهی است که اولاً هریک از این موضوعات می‌تواند به زیر مجموعه‌های کوچکتری نیز تقسیم شود، ثانیاً توجه و اجرای بخشی از این موضوعات در تمام یا برخی از مراحل هفتگانه چرخه مدیریت سوانح و حوادث ، الزامیست و ثالثاً بخش عمده‌ای ازاین موضوعات بطور مشترک یا اختصاصی در ارتباط با سازمان‌ها ، دستگاه‌ها و نهادهای مختلف می باشد و تقریباً هیچ کدام از سازمانها و نهادهای دولتی از این مباحث مستثنی نیستند و رابعاً موضوعات مذکور اختصاص به یک سطح مشخص ندارد و می‌تواند در سطوح مختلف ملی ، منطقه‌ای ،‌استانی ، شهرستانی و محلی هم مصداق داشته باشد ، بنابراین ارائه این فهرست می‌تواند در پیش‌بینی و تهیه و تنظیم طرح‌ها و برنامه‌ها و کسب آمادگی‌های دولتی و همچنین بخش خصوصی مؤثر واقع شود.

     این موضوعات می‌تواند از نظر سلسله مراتب علمی نیز به شکل ذیل دسته‌بندی شوند:

وظایف عمومی و مشترک دستگاههای دولتی در زمینه مدیریت بحران:

۱- مطالعه و تحقیق و پژوهش در زمینه مأموریت و وظایف سازمان در بحران . ۲-شناسایی آسیب پذیری های مرتبط با وظایف سازمان مربوطه . ۳- انجام اقدامات پیشگیرانه در راستای آسیب های مورد اشاره . ۴- تهیه طرحها ، برنامه ها و سیستمها و روشهای متناسب با وظایف محوله . ۵- طراحی و آماده سازی سازمان نیروی انسانی و تجهیزات متناسب با مأموریت . ۶- اجرای برنامه های آموزشی ، تمرینی و مانوری برای کسب مهارت و آمادگی . ۷- شناسایی منابع و تأمین امکانات برای مواقع ضروری و تجهیز سازمان به وسایل مورد نیاز . ۸- جمع آوری اطلاعات و برآورد امکانات و هزینه های مورد نیاز سازمان در منطقه آسیب دیده . ۹- تشکیل تیم های کارشناسی و طراحی ستاد بحران و کمیته های موقت عملیاتی .۱۰- سیاست گذاری و هدف گذاری درون سازمانی در زمینه مأموریتهای مقابله با بحران . ۱۱- اطلاع رسانی تخصصی در زمینه فعالیت های ذیربط سازمان . ۱۲- تعیین استانها و شهرستانهای معین برای جایگزینی موقت بجای سازمان همنام در منطقه بحران زده. ۱۳- تعیین دستور العمل های لازم برای اداره موقت امور سازمان همنام در منطقه بحران زده . ۱۴- تهیه گزارش عملکرد و مستند سازی فعالیت ها و تجارب کسب شده در منطقه بحران . ۱۵- پیش بینی تهیه و تنظیم قوانین و مقررات مرتبط با حوزه مأموریت در مدیریت بحران . ۱۶- پیش بینی و تأمین وسایل مورد نیاز برای استقرار گروههای اعزامی سازمان در منطقه بحران . ۱۷- برآورد خسارت مرتبط با مأموریت در منطقه آسیب دیده . ۱۸- مشارکت در تأمین نیازها و هزینه های مورد نیاز مناطق آسیب دیده . ۱۹- تهیه طرح های لازم برای بازسازی سازمانهای همنام در مناطق آسیب دیده . ۲۰- تهیه فهرست و c.p.m برنامه های لازم الاجراء در رابطه با وظایف سازمان مربوط به عملیات قبل، حین و بعد از در بحران .

مباحث تئوریک:

۱-تهیه ترمینولوژی وتعریف مفاهیم مربوطه۲- تهیه رسالت وچشم‌انداز درسطوح مختلف۳- هدفگذاری و تهیه راهبردها و راه‌کارها ۴- تعیین و تعریف انواع حوادث ۵- اولویت گذاری حوادث و اقدامات ۶- تعیین راه‌های پیشگیری و مقابله ۷- سطح‌بندی حوادث ، سوانح و بحران‌ها ۸- طراحی روش‌های مدیریت بحران در شرایط مختلف بطور متمرکز و یا سلسله مراتبی ۹- برنامه‌ریزی درسطوح و موضوعات مختلف ۱۰- بررسی و رفع اقدامات موازی ۱۱- سیاستگذاری و طراحی سیستم‌های مناسب تصمیم‌گیری ۱۲- تعیین نقش نهادهای بین‌المللی و نحوه تعامل با آنها در هر سطح ۱۳- تعیین نقش و وظیفه NGO ها و مردم ۱۴- تعیین نیروهای سازمان یافته مردمی ۱۵- آمایش سرزمینی و استقرار مراکز امدادی در سطح کشور ۱۶- تعیین نقش و وظیفه مراکز دولتی و خصوصی

شناسایی و احصاء نقاط ضعف و قوت و همچنین فرصتها و تهدیدات:

۱-نقاط امن در ارتفاعات و سایر فضاهای مناسب . ۲- تجارب بین المللی و داخلی موجود . ۳- حمایت های مالی و تخصصی سازمانهای بین المللی . ۴- راهها ، معابر و جاده های دسترسی . ۵- شناسایی نقاط آسیب پذیر شبکه خدمات شهری . ۵- شناسایی نقاط آسیب پذیر تأسیسات شهری . ۶- شناسایی نقاط آسیب پذیر مراکز تولیدی و صنعتی . ۷- شناسایی نقاط آسیب پذیر مرکز تولید نیرو ( نیروگاهها ) . ۸- شناسایی نقاط آسیب پذیر مخازن آب و غذا و سوخت . ۹- تهدیدات جانبی طبیعی . ۱۰- تهدیدات جانبی نیروهای خارجی و فرا منطقه ای . ۱۱- شناسایی انواع حوادث ممکن الوقوع . ۱۲- اولویت گذاری حوادث . ۱۳- بررسی و ارزیابی میزان وقوع و خسارات احتمالی . ۱۴- شناسایی بافت شهرها . ۱۵- منابع و امکانات دولتی موجود . ۱۷-منابع و امکانات مردمی . ۱۸- منابع و امکانات بخش خصوصی . ۱۹- نیروهای داوطلب و NGO ها . ۲۰- نیروهای سازمان یافته مردمی و دولتی . ۲۱- مراکز تخصصی و حرفه ای موجود . ۲۲- منابع و نیروهای بین المللی . ۲۳- کمبودهای تجهیزاتی . ۲۴- کمبودهای تخصصی . ۲۵- کاستیهای قانونی و مقررات و روشها . ۲۷- کمبود نیروی انسانی . ۲۸- عدم تمرکز و وحدت رویه در مدیریت

موضوعات مدیریتی:

۱-ایجاد اتاق وضعیت ( فرماندهی ) با تجهیزات کامل در مرکزیت و منطقه بحران زده.۲- اتخاذ تدبیر برای حضور در مناطق صعب العبور و دور از دسترس .۳- پیش بینی مترجم زبانهای خارجی و بومی . ۴- تعیین نحوه مشارکت دستگاههای دولتی در عملیات امداد و نجات و … در مراحل مختلف . ۵- پیش بینی تدابیر لازم برای حفظ روند فعالیتها تا پایان کار‌ . ۶- اتخاذ تدابیر لازم برای اولویت به پیشگیری بجای مقابله . ۷- تعیین نقش متقابل مردم و دولت در مقاوم سازی . ۸- تعیین وضعیت سازمانهای بین المللی و کمک های خارجی . ۹- توجه به جزئیات کوچک و بزرگ در طرح ها و برنامه ها . ۱۰- ایجاد ساز و کار لازم برای مستند سازی فعالیت ها و تجارب . ۱۱- استفاده از خدمات هواشناسی و … . ۱۳- تعیین محل استقرار ستاد کنترل و فرماندهی ، عوامل اجرایی ، پارکینگ ، انبار ، محل ارائه خدمات مختلف درمانی ، رفاهی و … . ۱۴- شناسایی و حضور بموقع نیروهای حفاظتی در مراکز حیاتی ، حساس ، مهم و قابل حفاظت . ۱۵- اصلاح و بازنگری قوانین . ۱۶- تقویت سامانه های آمادگی .

پیش بینی و بستر سازی:

۱- پیش بینی تهیه و تامین انواع وسایل حمل و نقل و جابجایی مردم و کالا   شامل: ( خودروهای سبک و سنگین ، کشتی و قایق ، هواپیما و بالگرد و قطار ) . ۲- پیش بینی تخلیه فوری مردم از شهرها در وضعیت های مختلف . ۴- پیش بینی روشها امدادرسانی به روستاها و مناطق دورافتاده . ۵- پیش بینی روشهای کنترل ، مهار یا رفع آثار تخریبی ناشی از اختلال در شبکه های آب و برق و گاز و فاضلاب . ۶- مقابله و رفع آلودگیهای سمی و خطرناک زیست محیطی . ۷- پیش بینی مقابله و دفع حشرات و حیوانات موذی . ۸- پیش بینی ایجاد و استفاده از سیستمهای هشداردهنده . ۹- پیش بینی نحوه بکارگیری عوامل اجرایی بومی در منطقه آسیب دیده . ۱۰- پیش بینی و تهیه طرح برای ایجاد دیواره های آب بند در سیل و طغیان رودخانه ها . ۱۱- پیش بینی طرح تخلیه آب از منازل ، ساختمانها و تأسیسات . ۲۰- نصب تجهیزات امدادی در ساختمانهای بزرگ و مرتفع . ۲۱- پیش بینی مرکز فرماندهی و کنترل (‌اتاق وضعیت ) . ۲۲- پیش بینی نحوه دفاع از مرزها و تمامیت ارضی کشور در حوادث بزرگ و ملی . ۲۳- پیش بینی محل استقرار عوامل اجرایی و امدادی و محل پارکینگ خودروها و انبار کمک های دریافتی وسایر موارد مشابه در منطقه . ۲۴- پیش بینی استانهای معین برای جمع آوری ، انتقال و نگهداری اسناد ملی ، آثار باستانی و میراث فرهنگی و اموال موزه ها و … . ۲۵- پیش بینی روشهای نگهداری اسناد ملی و دولتی در نقاط مختلف کشور ۲۶-پیش بینی تهیه تصویر ماهواره ای از مناطق مسکونی . ۲۷- پیش بینی نحوه فعال سازی دستگاههای دولتی و عمومی مانند بانک ها و شهرداری ها و رادیو و تلویزیون . ۲۸- پیش بینی استاندارد سازی مراکز امدادی و خدماتی در نقاط مختلف کشور . ۲۹- پیش بینی احداث مراکز امدادی و خدماتی استاندارد در نقاط امن کشور . ۳۰ – پیش بینی نحوه استفاده از سامانه هواشناسی در کنترل بحرانها و عملیات امدادی . ۳۱- پیش بینی امکانات و سازو کار لازم برای مستند سازی تجارب و عملکرد عوامل اجرایی و امدادی . ۳۲- پیش بینی ذخیره سازی تجهیزات و کالاهای مورد نیاز بحران ها . ۳۳- پیش بینی جزئیات و الزامات خرد و کلان در طرح ها و برنامه ها . ۳۴- پیش بینی وضعیت و نحوه رسیدگی به اقلیتهای مذهبی و خارجیان ( جهانگرد ، میهمان و … ) . ۳۵- پیش بینی نحوه استفاده از هتل ها ، اقامتگاهها و سایر مراکز عمومی در بحرانها . ۳۶- پیش بینی روشهای مقابله با طغیان رودخانه ها در حوادث . ۳۷- پیش بینی روشهای خارج ساختن بازماندگان از محل بحران در حادثه ۳۸- پیش‌بینی محل تخلیه زباله و ضایعات ساختمانی ناشی از آواربرداری ۳۹- پیش‌بینی نحوه و مراجع جمع‌آوری، نگهداری، انتقال و توضیع عادلانه کمک‌های نقدی و غیرنقدی مردمی و دولتی ۴۰-پیش‌بینی نحوه خارج ساختن وسایل سالم و اسناد و مدارک آسیب‌دیدگان و نحوه حفاظت از آنها .

طرح‌ها و روش‌ها:

۱- طرح جامع امداد و نجات و مدیریت بحران ۲- طرح ساخت و استفاده از پناهگاه‌ ۳- طراحی سیستم مدیریت و فرماندهی متمرکز و مستقل برای مواقع ضروری ۴- طرح بسیج عمومی برای مقابله با بحران ۵- طرح کنترل اغتشاشات احتمالی در منطقه بحران زده ۶- طرح توزیع عادلانه و بموقع ارزاق عمومی در منطقه ۷- طرح جمع‌آوری اطلاعات گمشدگان ،‌ مفقودین ، مجروحین ، مصدومین و بازماندگان حادثه ۸- تهیه طرح جمع‌آوری و انتقال میراث فرهنگی و آثار باستانی و اسناد ملی توسط استان‌های معین با شناسایی و تمرین قبلی ۹- تهیه طرح‌های بازسازی و اصلاح نقشه شهر و روستاها . ۱۰- تهیه طرح فعال‌سازی موقت و دائمی دستگاه‌ها ی دولتی ۱۱- طرح ذخیره‌سازی کالا و تجهیزات مورد نیاز. ۱۲- طرح ایجاد ثبات در آمار و اطلاعات جمع آوری شده در منطقه آسیب دیده از طریق ثبت شماره ملی و استفاده از اثر انگشت با جوهرهای پر دوام و ثابت. ۱۳-روش‌های جع‌آوری کمک‌های مردمی. ۱۴- تهیه طرح‌های مقابله با فرسایش خاک ۱۵- اجرای طرح‌های آبخیزداری و … ۱۵- طرح توسعه جنگل‌کاری و پوشش گیاهی.

ساختار و سازمان:

۱-طراحی ساختار مناسب در هر دستگاه . ۲- طراحی ساختار کلی مدیریت بحران . ۳- تهیه سازمان نیروی انسانی در هر دستگاه . ۴- تهیه سازمان نیروی انسانی سازمان مجری . ۵- تهیه سازمان ماشین آلات و تجهیزات . ۶- طراحی سلسله مراتب و سیستمهای متمرکز فرماندهی . ۶- تعیین شهرها و استانهای معین همجوار . ۷- تعیین و تفکیک وظایف و نقش هریک از سازمانهای مرتبط اعم از دولتی ، غیر دولتی و مردمی در مراحل مختلف . ۸- پیش بینی سازمان نیروی و اکنش سریع . ۹- تعیین نقش و وظیفه مردم در مراحل مختلف . ۱۰- طراحی کمیته ها و ستادهای موقت و دائمی . ۱۱- تعیین رئیس ونائب رئیس در سطوح مختلف . ۱۲-تعیین نقش و وظیفه سازمانهای بین المللی . ۱۳- سازماندهی و ساماندهی نیرو و امکانات موجود .

علمی، آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی:

۱-تهیه و تدوین متون آموزشی و درسی . ۲- هماهنگی با رسانه ها . ۲- هماهنگی با مراکز آموزش خصوصی . ۴- تأسیس دانشکده ، پژوهشکده و مراکز مطالعاتی . ۵- اجرای آموزشهای تخصصی برای مجریان در هر سطح و موضوع . ۶- مانور تمرین و کسب مهارت . ۷- راه اندازی موقت مراکز آموزشی . ۸- راه اندازی دائمی مدارس ، دانشگاهها و سایر مراکز آموزشی . ۹- توسعه فرهنگ بیمه . ۱۰- توسعه فرهنگ نگهداری اسناد و مدارک در مکانهای امن . ۱۱- مستند سازی تجارب و روند فعالیت های ذیربط . ۱۲- استفاده از تجارب سایر کشورها . ۱۳- جبران عقب ماندگی و افت تحصیلی . ۱۴- اقدام برای شبیه سازی رایانه ای در حوادث . ۱۵ – تهیه فیلمهای آموزشی و مستند.

نیروی انسانی:

۱-تعیین و برآورد تخصص‌ها و تعداد متخصص مورد نیاز در هر موضوع. مانند (امدادگر ، آوار بردار ، جستجوگر، روانشناس ، پزشک ، روحانی ، متخصص اطلاع‌رسانی، مدد کار اجتماعی، انباردار ، پرستارو…) ۲- آموزش نیروی انسانی ۳- جذب و بکارگیری نیروی انسانی ۴- NGOها و نیروهای داوطلب مردمی ۵- نیروهای مردمی سازمان یافته در نهادها ۶- نیروهای بین‌المللی و بکارگیری آنها ۷- برنامه‌‌ریزی نحوه ورود ،‌استقرار ، بکارگیری و خروج نیروهای مردمی از منطقه . ۸- هماهنگی نیروهای مردمی در منطقه ۹- پیش‌بینی نیروی جایگزین برای مدیران سانحه دیده در تمام سطوح ۹- ثبت و ضبط آمار و اطلاعات نیروهای وارد شده به منطقه.

تجهیزات و امکانات:

۱-تجهیز عمومی مردم مانند : لباس ، ماسک و کلاه و … .۲- تجهیزات مجریان در بخشها و موضوعات مختلف . ۳- تجهیزات اطفای حریق . ۴- تجهیزات بیمارستان صحرایی . ۵- تجهیزات آواربرداری . ۶- تجهیزات زنده یابی . ۷- پمپ تخلیه آب و پمپ تزریق هوا . ۸- تجهیزات امدادرسانی به ساختمانهای بلند . ۹- تهیه کیسه ( کوله پشتی ) امداد، ویژه مردم . ۱۰- تهیه کیسه ( کوله پشتی ) امداد ، ویژه عوامل اجرایی . ۱۱- سردخانه مواد غذایی و فاسد شدنی . ۱۲- سردخانه نگهداری اموات ۱۳- پلاک کد ملی و شناسایی فردی . ۱۴- انواع تجهیزات ارتباطاتی . ۱۵- وسایل سرمایشی و گرمایشی . ۱۶- مکان یاب GPS .

تأسیسات:

۱-احیای شبکه های آب ، برق ، گاز ، تلفن و فاضلاب . ۲- باز سازی راه ها ، بنادر ، فرودگاه ها ، ایستگاههای مسافربری یا پایانه های باربری ، اسکله ها و … . ۳- پیش بینی و احداث پارک و فضاهای چند منظوره برای اسکان موقت در مواقع ضروری . ۴- بازسازی ساختمانها و تأسیسات عمومی ، مردمی و دولتی . ۵- مکان یابی وپیش بینی طرح جابجایی شهرها ، روستاها و تجهیز آنها برای مواقع ضروری . ۶- ساخت و ایجاد پناهگاههای عمومی و اختصاصی . ۷- نحوه تأمین و توزیع مصالح ساختمانی استاندارد ۸- استاندارد سازی و مقاوم سازی انبارها ، سیلوها و … . ۹- استاندارد سازی اماکن عمومی و مراکز دولتی و مردمی . ۱۰- بازنگری و اصلاح استانداردهای مرتبط . ۱۱- نصب سیستم های شناسایی و فرسایش تجهیزات امدادی .

پشتیبانی:

۱-برآورد خسارت . ۲- برآورد و تأمین هزینه های مورد نیاز . ۳- نیازسنجی و فهرست نمودن نیازهای منطقه . ۴- اولویت بندی نیازهای منطقه بحران زده . ۵- اعلام نیاز یا کفایت کمک ها . ۶- انبارداری و نگهداری کمک های دریافتی . ۷- نحوه توزیع عادلانه و بموقع کمک ها . ۸- تعیین نوع و مقدار کمک های بین المللی . ۹- تأمین مواد شوینده بدن و ظروف و لباس و … . ۱۰- تهیه بسته های امدادی برای مراحل مختلف حوادث . ۱۱- نحوه جمع آوری ، هدایت ، نگهداری و توزیع کمک های مردمی . ۱۲- تأمین سوخت مورد نیاز حرارتی و حمل و نقل . ۱۳- آبرسانی (‌شرب و شستشو ) . ۱۴- تأمین امکانات مورد نیاز عوامل اجرایی و امدادی داخلی و خارجی . ۱۵- تأمین ژنراتور برق . ۱۶- پیش بینی امکانات لازم برای تعمیر ماشین آلات و تجهیزات همراه عوامل اجرایی و امدادگران ( تعمیرگاه سیار ) . ۱۷- پیش بینی قطعات یدکی برای تجهیزات . ۱۸- جلوگیری از ورود وسایل غیر استاندارد و نامرغوب . ۱۹- ثبت و ضبط کالا و امکانات ورودی . ۲۰- صدور مجوز خروج تجهیزات . ۲۱- طناب یا نوارهای پلاستیکی ویژه برای تعیین محدوده های ممنوع الورود . ۲۲- تهیه و توزیع کیف کوچک گردن آویزط یا کمری برای مردم منطقه آسیب دیده بمنظور نگهداری مدارک ضروری . ۲۳- پیش بینی بودجه اضطراری . ۲۴- طراحی پوشش یکنواخت برای هر گروه از امدادگران و عوامل اجرایی .

پیشگیری:

۱-مقاوم سازی ساختمانها و تأسیسات شهری . ۲- مقاوم سازی منازل و تأسیسات روستایی . ۳- تقویت و حفظ پوششهای گیاهی . ۴- احداث سیل بند و ذخیره منابع آب های زیرزمینی . ۵- شناسایی انواع مصالح ساختمانی مناسب و مقاوم در برابر حوادث و استانداردسازی آنها.۶- کاهش عوامل بنیادی مولدخطر۷- معرفی راهکارهای مقاوم سازی.

فعالیت های امدادی:

۱-عملیات نجات . ۲- عملیات جستجوی مفقودین . ۳- عملیات آواربرداری . ۴- عملیات اطفای حریق در شهرها . ۵- عملیات اطفای حریق در جنگلها و مزارع . ۶- عملیات اطفای حریق در مراکز تولیدی و صنعتی ، سوختی و … . ۷- عملیات نجات افراد حبس شده در تونلها و … . ۸- عملیات نجات افراد حبس شده در آسانسورها . ۹- عملیات زنده یابی .

فعالیت های پاک‌سازی:

۱-لایروبی معابر و منازل در سیل . ۲- پاکسازی معابر و تونل ها . ۳- پاکسازی تونل متروها . ۴- انتقال شن و خاک ناشی از طوفان . ۵- انتقال خاکستر در آتشفشانها . ۶- جمع آوری زباله . ۷- تعیین محل تخلیه زباله و ضایعات ساختمانی .

کنترل:

۱-نظارت بر روند فعالیت دستگاهها . ۲- ارزیابی و تهیه گزارش عملکرد . ۳- پیگیری امور تا اخذ نتیجه . ۴- بازرسی از فرآیند انجام کار . ۵- انعکاس اطلاعات به مراجع ذیربط . ۶- نقشه برداری و تهیه کروکی .

مباحث بهداشتی ، درمانی و محیط زیستی:

۱-نشست مواد خطرناک از مراکز صنعتی ، تولیدی و نگهداری . ۲- چگونگی رفع آلودگی منابع آبهای زیرزمینی و شبکه های آبرسانی .۳- اپیدمی بیماری های واگیردار . ۴- سمپاشی و رفع آلودگی مناطق بحران زده . ۵- تهیه طرح نحوه ورود و خروج بازماندگان و افراد سالم از منطقه آسیب دیده . ۶- آزمایش کمک های دریافتی خارجی . ۷- طرح های عملیات روانی . ۸- تهیه و تأمین دارو و لوازم بهداشتی . ۹- پیش بینی ایجاد قرنطینه ۱۰- جلوگیری از ورود مواد غیر بهداشتی و آلوده . ۱۱- ایجاد آزمایشگاه سیار برای تشخیص آلودگیها . ۱۲- ایجاد آزمایشگاه سیار برای تشخیص بیماریها . ۱۳- مراکز درمانی ثابت ، سیار و موقت ۱۴-. ایجاد پستهای دندانپزشکی .

خدمات اجتماعی:

۱-ایجاد محل اسکان موقت و نیمه موقت . ۲- ارائه خدمات حمل و نقل عمومی . ۳- نگهداری افراد مسن ، کودکان ، زنان ، عقب ماندگان ذهنی ، معلولین و سایر افراد بی سرپرست . ۴- جمع آوری ، شناسایی و ثبت تصویر و مشخصات اموات و نشانه گذاری قبور . ۵- ارائه خدمات کفن و دفن و نماز میت . ۶- جمع آوری و نگهداری اموال همراه اموات .۷- جمع آوری و دفن لاشه حیوانات تلف شده . ۸- نصب سرویسهای بهداشتی ( توالت و حمام ) . ۹- جمع آوری و انتقال و دفن زباله . ۱۰- خدمات حمل و نقل هوایی ، زمینی ، دریایی و ریلی . ۱۱- ایجاد تعمیرگاههای سیار . ۱۲- جمع آوری وسایل قابل استفاده مردم سانحه دیده .۱۳- تعیین محل تخلیه ضایعات ساختمانی .

خدمات روحی ، رفاهی و فرهنگی:

۱-فعالیتهای فرهنگی و خدمات فرهنگی . ۲- ارائه خدمات آرایشگاهی ، کفاشی و سلمانی صلواتی .۳- مسائل روحی و رفاهی آسیب دیدگان . ۴- راه اندازی نانوایی صلواتی موقت ۵- مسائل روحی و رفاهی عوامل اجرایی و امدادگران . ۶- اعزام مبلغ و روحانی و …

امنیتی، انتظامی و نظامی:

۱-مقابله با تروریسم . ۲- مقابله با سرقت اموال و اسناددولتی . ۳- مقابله با سرقت اموال عمومی و میراث فرهنگی و موزه ها . ۴- مقابله با غارت اماکن دولتی . ۵- مقابله با سرقت اسباب اثاثیه و اموال مردم . ۶- مقابله با تهدیدات جدید. ۷- مقابله با جاسوسی احتمالی . ۸- حفاظت از مراکز نظامی ، انتظامی ، امنیتی ، تسلیحاتی . ۹- حفاظت از مراکز اداری ، دولتی ، تولیدی ، صنعتی و آزمایشگاهی .۱۰- حفاظت از مراکز حیاتی ، حساس و مهم . ۱۱- محدودیتهای ترافیکی و کنترل عبور و مرور . ۱۲- مقابله با اغتشاشات احتمالی . ۱۳- کنترل مبادی ورودی وخروجی و جلوگیری از ورود و خروج افراد سودجو و فرصت طلب . ۱۴- تعیین معین سازمانی از شهرها و استانها برای جایگزینی موقت در مراکز نظامی و انتظامی منطقه بحران زده . ۱۵- شناسایی و تمرین استقرار در محل های متعلق به نیروهای مسلح ، توسط رده های معین . ۱۶- شناسایی و تمرین استقرار در محل های غیر نظامی محل مأموریت در منطقه بحران .

اطلاع رسانی و ارتباطات:

۱-بازسازی شبکه های ارتباطی. ۲- تجهیزات مخابراتی سیار و دستی ، بی سیم و ماهواره ای . ۲- انعکاس رسانه ای حادثه و اقدامات صورت گرفته . ۳- برقراری ارتباطات عمومی موقت برای مردم . ۴- ایجاد سیستم ارتباطی برای مجریان . ۵- آمارگیری . ۶- برآورد خسارات . ۷- برآورد هزینه مراحل مختلف . ۸- اطلاع رسانی در مورد افراد منتقل شده به سایر شهرها .۹- نحوه بهره گیری از اطلاعات مردمی . ۱۰- نحوه اطلاع رسانی قبل از وقوع حوادث . ۱۱- ثبت و ضبط اطلاعات مفقودین و گمشدگان ، مجروحین ، مصدومین و بازماندگان . ۱۲- اطلاع رسانی وضعیت جوی . ۱۳- پیش بینی روشهای جلوگیری از اقدامات ارتباطی .

کشاورزی:

۱-جمع آوری و نگهداری دام و حیوانات اهلی . ۲- نگهداری مزارع و باغات ( سمپاشی ، آبیاری و … )‌ .۳- جمع آوری و نگهداری محصولات آماده برداشت . ۴- احیای کانالها و شبکه های آبیاری کشاورزی . ۵- نگهداری آبزیان ، زنبورهای عسل و … . ۶- اقدام برای بیابان زدایی و مقابله با طوفان شن .

نمونه برگه ها (فرم ها) و نرم افزارهای مور نیاز:

۱-کارت شناسایی وتردد مجریان و امدادگران . ۲- کارت یا دفترچه توزیع ارزاق و نرم افزار مربوطه . ۳- فرم نظارت و ارزیابی برای دستگاههای مختلف . ۴- نرم افزار یا دفتر ثبت اموات ، گمشدگان ، مفقودین و بی سرپرستها . ۵- نرم افزار و فرم های مستند سازی تجارب و عملکرد . ۶- فرم مجوز ورود و خروج کالا و ماشین آلات و تجهیزات . ۷- فرم ثبت مشخصات ماشین آلات ، تجهیزات و کالاهای ورودی . ۸- فرم ثبت اطلاعات و آمار نیروهای ورودی به منطقه . ۹- فرم ثبت تهیه و اخذ گزارش عملکرد رده ها . ۱۰- برگه صدورمجوز اسباب کشی . ۱۱- برگه تأییدیه عملکرد عوامل اجرایی و امدادی . ۱۲- فرم بارنامه و تأیید وصول کالاهای ارسالی به منطقه .

توضیح: اکثر برگه ها (فرمها) که تعداد آنها متناسب با وظیفه دستگاهها در حوادث ، بسیار متعدد و متنوع است ، می توانند در قالب نرم افزارهای رایانه ای تهیه و تنظیم شوند .

تابلوها:

۱-تابلو معرفی مناطق آلوده . ۲- تابلو معرفی مناطق پاکسازی شده . ۳- تابلو راهنمای پستهای امدادی و خدماتی . ۴- تابلو معرفی قبور . ۵- تابلوهای بازدارنده و هشداردهنده . ۶- تابلوهای ورود ممنوع . ۷- تابلو مراکز امداد و خدمات و اجرایی .

احمد رضا هدایتی

۰۸ / ۰۸ / ۱۳۸۶

منابع مورد استفاده:

  1. مدیریت سوانح و حوادث غیر مترقبه – دبلیو . نیک کارتر – ناشر و مترجم مرکز مطالعات و پژوهشهای ارتش ۲۰ میلیونی – سال ۱۳۷۳ – چاپ اول
  2. بسیج در پرتو قانون – ترابی . سید مصطفی – سازمان تحقیقات و خودکفایی – ۱۳۸۱
  3. قانون و مقررات استخدامی سپاه – مجلس شورای اسلامی – ۱۳۷۰
  4. سپاه از دید قانون – وزارت سپاه – سپاه پاسداران انقلاب اسلامی – معاونت حقوقی و امور مجلس – ۱۳۶۲
  5. اساسنامه جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران – روابط عمومی جمعیت – ۱۳۷۴
  6. مقالات جامع دومین کنفرانس بین المللی مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی – سال ۱۳۸۶
  7. چکیده مقالات دومین کنفرانس بین المللی مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی – سال ۱۳۸۶
  8. نرم افزار اطلاعات قوانین کشور – مکرم . علی – شماره ثبت کتابخانه ملی ایران – ۱۶۷۴ و ۲۹ / ۰۵ / ۱۳۸۰
  9. منابع متفرقه

شما همچنین می توانید ...

٪ پاسخ

  1. ابوالحسن ساسان نژاد گفت:

    عالی بود

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *