در دین مبین اسلام خط قرمزهای رفتاری و اخلاقی در ابعاد مختلفِ معنوی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی و نظامی با واژه‌هایی مانند؛ واجب، حلال، حرام، مستحب، مکروه و مباح تبیین و تعیین شده است و این مفاهیم هستند که نقش و وظیفه و حدود اختیارات یک مسلمان در برخورد با مسائل را مشخص می‌سازند.
در باب آداب عزاداری نیز آنچه از احکام و اصول و ارزش‌های اسلامی استنباط میشود، همگی حکایت از آن دارد که در اینگونه مراسم هر رفتار نامتعارف و حتی هر عمل متعارف و مستحبی که ضرر و زیان مسلمین یا جوامع انسانی را در پی داشته باشد و یا سبب بروز اختلاف بین مسلمانان گردیده و یا موجبات سوءاستفاده کفار و دشمنان اسلام را فراهم سازد و باعث وهن اسلام و تحقیر مسلمین شود، یا حکم حرمت پیدا می‌کند و یا مشروعیت خود را از دست می‌دهد.
البته این موضوع در مورد واجبات یا محرمات به‌جز در موارد خاص که مشمول حکم تقیه میشود، مصداق ندارد، اما سایر احکام اعم از مستحبات، مکروهات و موارد مباح را شامل میشود و درست به همین دلیل است که علمای بزرگوار اسلام، مسلمانان را از انجام برخی حرکات و رفتارها در عزاداری‌ها برحذر می‌دارند، به عنوان مثال؛ در برخی از احادیث و روایات مالیدن گل به بدن، هروله کردن و یا گریه با صدای بلند برای شهادت امام حسین(ع) مستحب شمرده شده است، اما همین عمل آنگاه که در یک مجلس از سوی تعداد معدودی صادر و به شکل غیرمعمول موجب جلب‌توجه و ایجاد اخلال در عزاداری دیگران شود، نهی شده است.
با این‌حال؛ متأسفانه در سال‌های اخیر از سوی برخی عزاداران و حتی مداحان اهل‌بیت، شاهد بدعت‌گذاری‌ها و رفتارهای نامتعارف و نامتجانسی هستیم که چهره نامطلوبی از تشیع را در اذهان و افکار عمومی جهان اسلام و بلکه ملل سایر کشورها به تصویر کشیده است.
رفتارهایی مانند؛ استفاده از اشعار کوچه بازاری و بی‌محتوا که بعضاً به شکل غلوآمیز و غیر واقعی، فقط ظواهر واقعه عظیم و عبرت‌آموز عاشورا و یا مصائب ائمه(ع) را مورد توجه قرار داده‌اند، رقابت در استفاده از روش‌ها و نیز آلات و ادوات موسیقیایی جدید و نیز وسایل تزئینی و علائم و نشانه‌های نامتعارف در تجهیز هیأت و یا استفاده از بلندگوهای فوق‌العاده قوی و پر سر و صدا که شکل نوینی از فخرفروشی پنهان را به ذهن متبادر می‌سازد و گاهی باعث آزار عابران و همسایگان وحتی خود عزاداران میشود، افراط در تداوم عزاداری تا حتی بعد از نیمه شب که معمولاً باعث قضا شدن نماز صبح عزاداران می‌گردد، عریان نمودن بدن در مقابل نگاه نامحرم یا قمه‌زنی و سایر حرکت‌های مشابه و یا استفاده از کلمات سخیف و تکرار و تولید صداهای دون شأن انسان و مجالس عزاداری که عمدتاً شور بخشیدن تصنعی و کاذب به مراسم را با هر قیمتی هدف قرار می‌دهند و حتی اسراف و تبذیر در نحوه پذیرایی از عزاداران، نمونه‌ای از بدعت‌گذاری‌های مورد اشاره است.
از آنجا که احکام و اصول و ارزش‌های اسلامی، مبنای رفتاری مسلمین در امور مختلف را مشخص و علما و مراجع اسلام شایسته‌ترین مرجع و متولی بیان احکام الهی و بهترین الگوی رفتاری برای انسان‌های ولایت‌مدار و مؤمن در همه زمینه‌ها از جمله مراسم عزاداری محسوب می‌شوند، لذا در این مقوله تلاش خواهد شد تا با بیان نقطه نظرات رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت امام خامنه‌ای(دامت برکاته) و مراجع بزرگوار و سایر اصول و احکام اسلامی مربوط به آداب عزاداری ائمه معصومین(ع) به‌ویژه امام حسین(ع)، زمینه کسب فیض بیشتر از ساحت مقدس این بزرگواران و ثواب و بهره بالاتر از شرکت در این قبیل مراسم معنوی و معرفتی فراهم گردد..
واقعه عاشورا امتیازی بزرگ برای جامعه شیعی:
امام خامنه‌ای در مجموع سخنرانی‌هایشان بارها فضائل معنوی واقعه عاشورا برای جوامع شیعی را متذکر و مزایای اجتماعی و سیاسی و شرکت شیعیان در هیأت مذهبی و عزاداری امام حسین(ع) را یادآوری کرده‌اند، گزیده برخی از این بیانات عبارتند از:
«در زندگی حسین‌بن‌علی علیه‌السّلام، یک نقطه‌ی برجسته، مثل قله‌ای که همه‌ی دامنه‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد، وجود دارد و آن عاشورا است.» ۱۳۷۱/۱۱/۰۶
«تحقیقاً یکی از مهمترین امتیازات جامعه شیعه بر دیگر جوامع مسلمان، این است که جامعه شیعه، برخوردار از خاطره عاشوراست.» ۱۳۷۳/۰۳/۱۷
یکی از بزرگترین نعمتها، نعمت خاطره و یاد حسین‌بن‌علی علیه‌السّلام، یعنی نعمت مجالس عزا، نعمت محرّم ونعمت عاشورا برای جامعه شیعیِ ماست. ۱۳۷۳/۰۳/۱۷
«قدر مجالس عزاداری را بدانند، از این مجالس استفاده کنند و روحاً و قلباً این مجالس را وسیله‌ای برای ایجاد ارتباط و اتّصالِ هرچه محکم‌تر میان خودشان و حسین‌بن‌علی علیه‌السّلام، خاندان پیغمبر و روح اسلام و قرآن قرار دهند.» ۱۳۷۳/۰۳/۱۷
توجه به مفاهیم و ارزش‌های اسلامی در عزاداری‌ها:
اگرچه این بخش از سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی بیشتر مداحان و ذاکرین عزیز را مخاطب قرار داده است، اما بی‌ارتباط با جلب توجه مخاطبین به مفاهیم محتوایی واقعه عاشورا و سیره و رفتار بزرگان دین نیست، ایشان در تیرماه سال ۱۳۹۳ در دیدار عزاداران و متولیان هیئت رزمندگان اسلام فرمودند: «چقدر خوب است که در محافل هیئت‌ها، به مسئله قرآن – قرآن‌خوانی و معارف قرآنی – اهتمام ورزیده بشود، چقدر خوب است که در این نوحه‌خوانی‌ها مضامین اسلامی، مضامین انقلابی، مضامین قرآنی گنجانده بشود، یک وقت هست که سینه میزنند و صدبار با تعبیرات مختلف مثلاً می‌گویند «حسین وای»، خب این یک کاری است، اما هیچ فایده‌ای ندارد و هیچ چیزی انسان از «حسین وای» نمی‌فهمد و یاد نمی‌گیرد، یک وقت هست که شما در همین مطلبی که {عزادار} تکرار می‌کند و حرفی که {با آن} سینه می‌زند، با زبان نوحه و با زبان شعر، یک مسئله‌ی روز، یک مسئله انقلابی، یک مسئله اسلامی، یک معرفت قرآنی را می‌گنجانید؛ او وقتی تکرار می‌کند، در ذهن او ملکه میشود، این خیلی با ارزش است، کاری است که هیچکس غیر از شما نمی‌تواند این‌کار را بکند، … در ماه محرم، معارف حسینی و معارف علوی را که همان معارف قرآنی و اسلامی اصیل و صحیح است برای مردم بیان کنید.» ۱۳۷۲/۰۳/۲۶
اگر برای ذکر مصیبت، کتاب «نَفَس المهمومِ» مرحوم «محدّث قمی» را باز کنید و از رو بخوانید، برای مستمع گریه‌آور است و همان عواطفِ جوشان را به‌وجود می‌آورد. چه لزومی دارد که ما به خیال خودمان، برای مجلس‌آرایی کاری کنیم که اصل مجلس عزا از فلسفه واقعی‌اش دور بماند؟! ۱۳۷۳/۰۳/۱۷
وقتی شعر را می‌خوانیم، به فکر باشیم که از این شعر ما ایمان مخاطبان ما زیاد شود. پس، هر شعری را نمی‌خوانیم؛ هرجور خواندنی را انتخاب نمی‌کنیم؛ جوری می‌خوانیم که لفظ و معنا و آهنگ، مجموعاً اثرگذار باشد. در چه؟ در افزایش ایمان مخاطب. ۱۳۸۶/۰۴/۱۴
برخی کارهاست که پرداختن به آنها، مردم را به خدا و دین نزدیک می‌کند. یکی از آن کارها، همین عزاداریهای سنّتی است که باعث تقرّبِ بیشترِ مردم به دین میشود. اینکه امام فرمودند «عزاداری سنّتی بکنید» به خاطر همین تقریب است. در مجالس عزاداری نشستن، روضه خواندن، گریه کردن، به سروسینه زدن و مواکب عزا و دستههای عزاداری به راه انداختن، از اموری است که عواطف عمومی را نسبت به خاندان پیغمبر، پرجوش می‌کند و بسیار خوب است. ۱۳۷۳/۰۳/۱۷
امام حسین را فقط به جنگِ روز عاشورا نباید شناخت؛ آن یک بخش از جهاد امام حسین است. به تبیین او، امر به معروف او، نهی از منکر او، توضیح مسائل گوناگون در همان منی و عرفات، خطاب به علما، خطاب به نخبگان- حضرت بیانات عجیبی دارد که تو کتاب‌ها ثبت و ضبط است- بعد هم در راه به سمت کربلا، هم در خود عرصه‌‌ی کربلا و میدان کربلا، باید شناخت. ۱۳۸۸/۰۵/۰۵
سؤال: برخی از ذاکرین در مدایح اهل بیت (ع) تعبیراتی مانند؛ مست مستم من، هر چه باداباد، علی پرستم من، همچون زهرا مادرت، از همه خوشگلتر، یا اباصالح (ع) بیا را به‌کار می برند که به نظر می رسد با شأن اهل بیت (ع) منافات دارد. به کار بردن این گونه الفاظ چه صورت دارد؟
جواب: حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی): معلوم نیست ظاهر این الفاظ مرادشان باشد و در هر صورت الفاظ خوب و اشعار بهتر فراوان است. آنها را بخوانند.
سؤال: یک مداح خوب چگونه باشد و چگونه رفتار کند؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ من یاد دارم و حضور داشتم که حضرت آقا به دو نفر از مداحان معروف کشور که در دو جلسه جداگانه بعد از مراسمی که داشتند در حضور آقا و مجلس عزایی که آقا برپا میکنند، بعد از اینکه خدمت آقا رسیدند من از نزدیک می‌شنیدم که حضرت آقا فرمودند؛ «این مداحی شما باید منبر آموزنده باشد.» بعد توصیه کردند «قصیده‌هایی را بگردید پیدا کنید» و یادم هست از دیوان صائب هم نام بردند که فرمودند؛ «در دیوان صائب هست از این قصیده‌های پرمغز و پرمحتوا که می‌توانید استفاده کنید و مداحی شما باید یک منبر آموزنده باشد که مخاطبان شما مطلب یاد بگیرند و بر معرفت‌شان افزوده شود. مطالب تاریخی مربوط به ائمه اطهار، مصائبی که بر آنها وارد شده است، جنایاتی که دشمنان آنها مرتکب شده‌اند، اینها در مداحی باشد ان‌شاءالله.»
حجت‌الاسلام قرائتی نیز در این باره می‌گوید: حدیث داریم در مجالس عزاداری «احیوا أمرنا» (بحارالانوار/ج۱/ص۲۰۰) یعنی امور ما اهل بیت باید زنده باشد. این آقا که بالای منبر رفت، این شعار را که خواند چه چیزی زنده شد؟ آیه ای تفسیر شد؟ تاریخ کربلا مطرح شد؟ موعظه ای شد؟ چه مطرح شد؟ این شاعر این شعری که خواند مردم چقدر رشد کردند؟ بعضی شعرها در شأن اهل بیت نیست. دورت بگردم. خوب مادر هم به بچه‌اش می گوید: دورت بگردم. چشمات کمونه، ابروت کمونه، قدت قشنگه، آیا مثلاً ابالفضل این است؟! شعری که خوانده میشود باید در آن رشد باشد. منبری باید حرف هایش رشد داشته باشد.
ضرورت مستند بودن مقاتل و مطالب مطرح شده در مجالس:
امام (ره) در مجموعه بیاناتشان به خطبا و مداحان در مورد نحوه روضه خواندن و موضوعات آن توصیه میکنند که؛ «در نوحه ها و اشعار، به طور کوبنده فجایع و ستمگری‌های ستمگران هر عصر یاد آوری شود. دشمنان اسلام آمریکا و … است، به طور کوبنده یاد آوری و لعن و نفرین شوند.» بنیانگذار انقلاب اسلامی(ره) همچنین تأکید میکنند که؛ «آنها باید مردم را سوق به اسلام و مسایل آن بدهند. مردم را مهیا برای فداکاری بکنند. زیاد روضه بخوانند و دو کلمه نباشد. به صورتی روضه بخوانند که مردم مانند اهل بیت (ع) با ستمگران سازش نکنند.»
البته مستند بودن مطالب نیز همواره مورد تأیید علما و مراجع بوده و در پاسخ به سؤلات مطرح در این زمینه اهمیت این موضوع را به اشکال مختلف متذکر شده‌اند، که در ذیل به نمونه‌هایی از آنها پرداخته شده است.
سؤال: گاهی از مداحان مصیبت های اهل بیت (ع) را بدون سند معتبری می‌خوانند و منابع خود را الهام و مکاشفه برای خود می‌دانند آیا نقل وقایع بدین نحو صحیح است؟ وظیفه شنوندگان چیست؟
جواب: امام خامنه‌ای؛ نقل مطالب به صورت مزبور بدون اینکه مستند به روایتی باشد و یا در تاریخ ثابت شده باشد، وجه شرعی ندارد مگر آنکه نقل آن به عنوان بیان حال به حسب برداشت متکلم بوده و علم به خلاف آن، نداشته باشد و تکلیف شنوندگان نهی از منکر است به شرطی که موضوع و شرایط آن نزد آنان ثابت شده باشد.
سؤال: در بعضی از هیئت‌های مذهبی مصیبتهایی خوانده میشود که مستند به مقتل معتبری نیست و از هیچ عالم یا مرجعی هم شنیده نشده است و هنگامی که از خواننده مصیبت از منبع آن سؤال میشود، پاسخ می‌دهند که اهل بیت(ع) اینگونه به ما فهماندهاند و یا ما را راهنمایی کرده‌اند و واقعه کربلا فقط در مقاتل نیست و منبع آن هم فقط گفته‌های علما نمیباشد بلکه گاهی بعضی از امور برای مدّاح یا خطیب حسینی از راه الهام و مکاشفه مکشوف میشود، سؤال من این است که آیا نقل وقایع از این طریق صحیح است یا خیر؟ و در صورتی که صحیح نباشد، تکلیف شنوندگان چیست؟
جواب: مقام معظم رهبری (دام ظله العالی) به این سوال چنین پاسخ می دهند: «نقل مطالب به صورت مزبور بدون اینکه مستند به روایتی باشد و یا در تاریخ ثابت شده باشد، وجه شرعی ندارد مگر آنکه نقل آن به عنوان بیان حال به حسب برداشت متکلّم بوده و علم به خلاف بودن آن، نداشته باشد و تکلیف شنوندگان نهی از منکر است بشرطی که موضوع و شرایط آن نزد آنان ثابت شده باشد.»
ضرورت حفظ فلسفه و حدود شرعی و اخلاقی در عزاداری‌ها:
مقام معظم رهبری(مد ظله العالی) پیرامون برگزاری مراسمات در برخی مناسبت ها از جمله ایام شهادت حضرت زهرا (س) فرموده‌اند: «من بارها گفته‌ام با تجمع مخالف نیستم اما با دسته‌جات در ایام فاطمیه توی خیابان‌ها بیایند ، نباید چیزی جای محرم و عاشورا و تاسوعا را بگیرد. این که بیایند بیرون و تلویزیون هم آنها را پوشش دهد خوب نیست. ایشان سپس مثال پاکستان را می‌زنندکه چقدر در این گونه مراسمات کشته می‌شوند.» همچنین از سبک سینه زنی انتقاد نموده و می‌فرمایند؛ «چرا باید از سبک آدم های کثیف استفاده کنید که زمانی که اجرا میشود آن آدم‌های کثیف در ذهن تداعی شوند؟ چه لزومی دارد هر سال یک سبک جدیدی به وجود آید؟»
حضرت آیت الله خامنه‌ای سال‌ها پیش نیز در دیدار دست اندرکاران گروه معارف صدای جمهوری اسلامی بیان کردند: «مساله دیگر؛ مساله روضه هاست، روضه خوانی و سینه زنی باید باشد، اما نه در هر عزایی، این را بدانید که روضه خواندن و گریه کردن – آن سنت سنیه – مربوط به همه ائمه نیست، متعلق به بعضی ائمه است. حالا یک وقت در یک جمع و مجلسی کسی روضه‌ای می‌خواند, عده‌ای دلشان نرم میشود و گریه میکنند این عیبی ندارد. اصلا عزاداری کردن یک حرف است، روضه‌خوانی و سینه‌زنی راه انداختن یک حرف دیگر است. روضه‌خوانی و سینه‌زنی راه انداختن مخصوص امام حسین است، حداکثر مربوط به بعضی از ائمه است، آن هم نه به این وسعت. مثلا در شب و روز تاسوعا و عاشورا به خصوص در شب و روز بیست و یکم ماه رمضان سینه زنی و عزاداری و برگزاری جلسات خوب است، ولی مثلا در مورد حضرت موسی بن جعفر علیه السلام – با اینکه وفات آن بزرگوار از وفات های دارای روضه خوانی است – من لزومی نمی بینم که سینه زنی بشود ، یا مثلا در سالگرد شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها مناسبتی ندارد که ما بیاییم نوحه‌خوانی و سینه‌زنی کنیم، بهتر این است که در آن موارد شرح مصایبشان گفته بشود. شرح مصایب گریه‌آور است.»
ایشان همچنین اواخر سال گذشته در جمع هیئت رزمندگان فرمودند: «مواظب مداحان باشید ؛ دشمن تمام توجهش روی مداحان است و قصد دارد از این طریق به نظام ضربه بزند ؛ یکی را به حاشیه ببرد و برای دیگری مسئله درست کند که لازم است روی این موضوع دقت لازم صورت گیرد.»
سؤال: نظر حضرت آقا در مورد الفاظی که در عزاداری‌ها و نوحه‌ها استفاده میشود و در شأن یک مسلمان و حتی انسان نیست و نسبت دادن یکسری الفاظ رکیک به خود چه حکمی دارد؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ «کلا در عزاداری آن نزاکت و سنگینی و وزانت عزاداری باید حفظ شود. در پاسخ یکی از سوال‌ها ما اشاره کردیم که هم باید از مطالبی که حرام است – مثل کذب مثل غلو نسبت به ائمه اطهار – پرهیز شود و هم باید از مطالبی که دون شان یک مسلمان است، پرهیز شود. اصلا اسلام پیروان خودش را وزین سنگین و باوقار و مستقل می‌پسندد. شما نگاه کنید از جمله لباس‌های حرام، لباس شهرت است و لباس شهرت یعنی لباس سبک، لباسی که در شان یک مسلمان نیست، لباسی که از نظر رنگ دوخت یا کیفیت پوشیدن یا حتی اندراس به گونه‌ای است که اگر طرف بپوشد در جامعه انگشت‌نما میشود، این در شان یک مسلمان نیست. لذا در تعابیری که خوانده میشود در نوحه‌ها ولو حالا در مقام اظهار ارادت به معصومین یا به اباعبدالله باشد، اما در شان یک مومن نیست چنین الفاظی به کار ببرد، آنها هم شایسته نیست در عزاداری و از آن پرهیز شود.»
سؤال: یک عزاداری مورد رضایت اهل بیت (ع) چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ «در جواب باید عرض کنیم عزاداری دو حیث دارد: یک حیث محتوایی است و مطالبی که گفته میشود، یک حیث قالب و شیوه عزاداری است. از نظر محتوا آنچه که گفته میشود نباید مطالب حرام و خلاف شرعی باشد، یعنی دروغ نباشد، غلو نباشد، موجب وهن به مذهب نباشد، موجب تنقیص مقام اباعبدالله (ع) و معصومین (ع) نباشد و همچنین موجب پایین آمدن مقام خود مومنین و عزاداران هم نباشد؛» یعنی از نظر محتوا یعنی مطالب مستند باشد، خلاف عقاید مکتب اهل بیت نباشد، خلاف مرام اهل بیت نباشد الی آخر که توضیح داده شد. نسبت به شیوه عزادارای اولا همراه با کار حرام نباشد مثل موسیقی حرام و امثال اینها، و موجب وهن مذهب هم نباشد، یعنی کاری نکنند که سوژه به دست دشمنان بیافتد و با این شیوه عزاداری که داریم، آنها علیه مکتب اهل بیت و پیروان مکتب اهل بیت تبلیغ سو داشته باشند، اجمالا این را می‌توانیم ویژگی‌های عزاداری مناسب مورد رضایت اهل بیت برشماریم.»
سؤال: آیا هروله کردن در عزاداری اشکال دارد؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ «اگر موجب وهن مذهب نباشد، یعنی دیگران سواستفاده نکنند علیه مکتب اهل بیت، اشکالی ندارد. ولی به طور کلی توصیه این هست که از اینگونه اعمال در عزاداری ها پرهیز کنند.» در پاسخ سوال‌هایی که معمولا در مورد شیوه ی عزاداری و برخی از کارهایی که در عزاداری صورت میگیرد و اشکال شرعی هم ندارد مثل تعزیه‌خوانی و امثال اینها، وقتی سوال شده است، ضمن تایید آن عزاداریهای متعارف و متعادلی که از دیرباز بین مومنین مرسوم بوده اضافه فرمودند: «بهتر آن است که مجلس ذکر مصیبت برپا کنند.» پس معلوم است که اینگونه کارهای متعارف مثل هیئت‌های عزاداری مثل سینه‌زنی و زنجیرزنی به طور متعارف اینها اشکالی ندارد و جز شعائر دینی ما الان محسوب میشود. اما یک کارهایی که موجب وهن مذهب است در شان مومن نیست این کارها را انجام دهد، دشمنان از آن سواستفاده میکنند علیه مکتب تشیع، آن کارها جایز نیست.
احکام قمه‌زنی و صدمه زدن به خود در عزاداری‌ها:
با اینکه امر به معروفاتی مانند؛ نماز و روزه و نهی از منکراتی مانند، دروغ و غیبت و ایجاد تفرقه در جوامع اسلامی از اصلی‌ترین اهداف قیام عاشورا به‌شمار می‌رود، اما گروهی از افراد جامعه با نادیده انگاشتن احکام الهی و بیانات ولی فقیه و مراجع تقلید، مرتکب رفتارهای ناپسندی می‌شوند که قمه‌زنی از جمله‌ی آنهاست.
سؤال: آیا قمه زدن به‌طور مخفی حلال است یا اینکه فتوای شریف حضرت عالی عمومیت دارد؟
جواب: حضرت امام خمینی؛ در وضع موجود قمه نزنند، و شبیه خوانی اگر مشتمل بر محرمات و موجب وهن مذهب نباشد، مانع ندارد؛ اگر چه روضه خوانی بهتر است و عزاداری برای سید مظلومان از افضل قربات است. (استفتاءات امام، ج ۳، سؤالات متفرقه، س ۳۷)
جواب: حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای؛ قمه‌زنی علاوه بر اینکه از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمیشود و سابقهای در عصر ائمه(ع) و زمانهای بعد از آن ندارد و تأییدی هم به شکل خاص یا عام از معصوم (ع) در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب میشود؛ بنابراین در هیچ حالتی جایز نیست. و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد، نذر واجد شرایط صحّت و انعقاد نیست.(اجوبه الاستفتاءات، س ۱۴۶۱)
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداری ائمه «علیهم السلام» موجب مرگ شخص شود، آیا این عمل خودکشی محسوب میشود؟
جواب: حضرت آیت الله خامنه‌ای (دام ظله العالی)؛ اگر این عمل عادتاً منجر به فوت نمیشود حکم خودکشی را ندارد ولی اگر از همان ابتدا خوف خطر جانی برای او وجود داشته و در عین حال این کار را انجام داده و منجر به فوت وی شده است، حکم خود کشی را دارد.
سؤال: در روز عاشورا مراسمی مانند قمه زنی و پابرهنه وارد آتش و ذغال روشن شدن برگزار میشود که علاوه بر اینکه باعث بدنام شدن مذهب شیعه اثنی عشری در انظار علما و پیروان مذاهب اسلامی و مردم جهان میشود، ضررهای جسمی و روحی هم به این اشخاص وارد می‌کند و همچنین موجب توهین به مذهب می‌گردد، نظر شریف حضرتعالی در این باره چیست؟
جواب: حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی)؛ هر کاری که برای انسان ضرر داشته و یا باعث وهن دین و مذهب گردد حرام است و مؤمنین باید از آن اجتناب کنند و مخفی نیست که بیشتر این امور باعث بدنامی و وهن مذهب اهل بیت «علیهم السلام» میشود و این از بزرگترین ضررها و خسارت‌هاست.
سؤال: زنجیر زدن به بدن همان‌گونه که بعضی از مسلمانان انجام می‌دهند، چه حکمی دارد؟
جواب: حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی)؛ اگر به نحو متعارف و بهگونهای باشد که از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه در عزاداری محسوب شود اشکال ندارد.
سؤال: صدمه وارد کردن به بدن در حد کوبیدن سر به دیوار، چنگ زدن به صورت، به صورت زدن، سینه زنی تا حدی که سینه‌ها ولو جزئی آسیب ببیند و یا این که از بدن خون جاری شود چه حکمی دارد؟
جواب: امام خامنه‌ای؛ عزاداری به شیوه مرسوم و سنتی از اعظم قربات الی الله تعالی و موجب اجر و ثواب است لکن باید از هرگونه کاری که موجب وهن مذهب باشد پرهیز شود همچنین هر عملی که ضرر قابل توجهی برای انسان داشته باشد، حرام است.
سؤال: در مراسم عزای سید الشهداء(علیه السّلام) لطمه زدن به صورت به دور از ریا و تظاهر، چه حکمی دارد؟
جواب: مقام معظم رهبری؛ صرف نظر از حکم لطمه‌زدن به صورت در مصیبت، انجام چنین کاری اگر موجب ضرر قابل اعتنا نباشد، اشکال ندارد.
سؤال: آیا لطمه زدن به صورت در مجالس عزاداری جایز است؟
جواب: حضرت آیه الله جوادی آملی درجواب استفتائی در مورد، لطمه زدن به صورت به دور از ریا درمراسم امام حسین (علیه السلام)، انجام چنین کاری اگر موجب ضرر قابل اعتنا نباشد را اشکال ندانستند.
سؤال: اگر شخصی در روضه‌ها به صورتش دست بزند تا جایی که صورتش زخم شود، حتی کبود شود، آیا این عمل مشکلی دارد؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ در پاسخ باید عرض کنیم در حد کبود شدن که حالا ممکن است با زنجیر زدن با سینه زدن بدن کبود شود، اگر ضرر معتنابهی برای بدن نداشته باشد به نظر حضرت آقا اشکالی ندارد. اما کارهایی فراتر از اینها که ممکن است دشمنان سواستفاده کنند، مثل مجروح کردن خود، مثلا بدن را زخم کردن مثل قمه زدن، مثل عبور از روی آتش و امثال اینها که در بعضی جاها برخی از افراد انجام می‌دهند، چون به هر حال اینها اعمال مستندی نیست، در عزاداری‌ها نه وارد شده است، نه سیره بر این بوده است و امروزه هم دشمنان از اینگونه اعمال علیه مکتب اهل بیت و پیروان اهل بیت سواستفاده میکنند، اگر در آن حد باشد بله اشکال دارد. اما اگر در همین حد که متعارف است سینه میزنند زنجیر میزنند بدنشان ممکن است سرخ شود کبود شود، در حد متعارفش که ضرر معتنابهی برای بدن نداشته باشد، اشکالی ندارد.
احکام مربوط به ضرورت رعایت همسایگان و عابران در عزاداری‌ها:
حجت‌الاسلام و المسلمین محسن قرائتی با یادآوری این نکته که از نظر احکام اسلامی در جریان برگزاری مراسم مذهبی و عزاداری‌ها، هر رفتاری که موجب آزار و اذیت دیگران شود مذموم و ناپسند است، نقل می‌کند که؛ من از بیان امام(ره) شنیدم فرمود: «قرآن خواندن هم اگر مردم آزاری باشد، گناه است.» قرآن خواندن این طور است تا چه برسد به طبل! و می‌افزاید: «به نظر من بهترین عزاداری، عزاداری مقام معظم رهبری است. نمازجماعت، یک ربع تا بیست دقیقه. مداح یک ربع. سخنران نیم ساعت. دوباره عزاداری و سینه زدن یک ربع، بیست دقیقه. بعد هم بیست دقیقه هم شام می‌دهند. یعنی همه اینها یک ساعت و نیم طول می‌کشد که آدم آنجا آمد هم نماز جماعت می خواند، هم سینه زده است. هم مداحی گوش داده است. هم این واعظ یک چیزی گفته یاد گرفته است، هم شام خورده است.» ما از غروب چراغ را روشن می کنیم تا یک بعد از نصف شب. محتوایش چیست؟ یک نوار کاست، یک روضه پلاستیکی، روضه پلاستیکی که ثواب ندارد.
سؤال: راه‌اندازی دستههای عزاداری در ساعات پایانی شب در خیابان‌ها و محله‌ها چه حکمی دارد؟
جواب: رهبر معظم انقلاب اسلامی؛ به راه انداختن دستههای عزاداری برای سیدالشهدا و اصحاب ایشان علیهم‌السلام و شرکت در امثال این مراسم امر بسیار پسندیده و مطلوبی است و از بزرگترین اعمالی است که انسان را به خداوند نزدیک می‌کند، ولی باید از هر عملی که باعث اذیت دیگران میشود و یا فی نفسه از نظر شرعی حرام است، پرهیز گردد.
سؤال: در برخی هیئت‌ها به علت استقبال پرشور جوانان و تراکم جمعیت و کمبود جا در حسینیه‌ها، خیابان‌های اطراف بسته شده یا تردد در آنها با مشکل مواجه میشود. آیا این کار اشکال دارد؟ یا اینکه صدای عزاداری خیلی بلند باشد، اگر موجب آزار و اذیت نشود چطور؟ و اگر اشکال دارد، آیا شرکت در این مجالس با علم به اینکه داخل حسینیه نمیتوان حضور پیدا کرد اشکال دارد؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ اولا بدانیم که عزاداری حضرت اباعبدالله حسین از افضل قربات است. تاثیر بسیار زیادی و آثار و برکات بسیار زیادی دارد و همچنان باید این مراسم عزاداری اباعبدالله حسین (ع) زنده بماند و تاکید بر آن هست. خود سیره مقام معظم رهبری هم بر این است که در برخی از ایام سال مجلس عزا برپا میکنند، ذکر مصیبت و نوحه‌خوانی میشود در محضر ایشان. اما در برخی از ایام، بیرون آمدن هیئت‌های عزاداری و دسته‌ها اینها جز شعائر دینی است مثل تاسوعا و عاشورا. خب به طور طبیعی برخی از خیابان‌ها بسته میشود برخی از راه‌ها بسته میشود گرچه همان جاها هم اگر بشود مراعات کنند که به طور بسته نشود بهتر است. اما مثل راهپیمایی روز قدس راهپیمایی ۲۲ بهمن مثل تاسوعا عاشورا امثال اینها طبیعی است که اکثر مردم هم در این مراسم حضور دارند.
اما در غیر این مواقع که شخصی در حسینیه‌ای یا در منزل خودش مجلس عزایی برپا کرده است ولو عزاداری سید و سالار شهیدان باشد، خلاف مقررات نظام باشد یعنی بستن راه‌ها، یا راه را بر مردم ببندند به خاطر مجلس عزاداری شخصی – گرچه عرض کردم حساب تاسوعا عاشورا جداست و اصلا خروج این هیئت‌ها و دسته‌ها جز شعائر دینی محسوب میشود و به طور طبیعی خیلی راه‌ها بسته میشود مردم هم مطلع هستند و قالب مردم هم در این مراسم شرکت دارند – اما در غیر این مواقع مومنین باید مراعات کنند، راه بر مردم بسته نشود و صدای بلندگوها آزاردهنده نباشد و مردم را اذیت نکند، همچنین صدای طبل و امثال اینها و کارهای دیگری که جانبی است – مثل ایستگاه‌های صلواتی که برپا میکنند – خوب است؛ ولی یک جایی باشد که هم راه مردم بسته نشود، ایجاد مزاحمت نشود و نظافت خیابان ها حفظ بماند. اما پرسیدند آیا شرکت در چنین مجلسی اشکال دارد؟ نه، شرکت در آن مجلس ولو جا هم نباشد اشکالی ندارد، ولی شما مزاحمت ایجاد نکنید و راه را نبندید.
احکام استفاده از وسایل و امکانات جدید در عزاداری‌ها:
با اینکه حضور قلبی و روحی و بیان معارف قرآنی و اسلامی و اولویت بر انجام واجباتی مانند نماز در مراسمات مذهبی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، اما گاهی مشاهده میشود که ظواهر کار بیش از فلسفه اصلی عزاداری‌ها مورد توجه قرار میگیرد و این رویکرد رفتار ناصوابی است که جنبه‌های مختلفی از اقدامات مربوط به رفتار و عملکرد عزاداران مراسم عزاداری را در برمی‌گیرد.
سؤال: حکم پخش صدای مراسم سینه‌زنی و نوحه‌خوانی و یا نوار آن از طریق بلندگوهای مساجد و حسینیه‌ها در شهرها و محله‌ها چیست؟
جواب: واجب است برگزارکنندگان مراسم و عزاداران تا حد امکان از اذیت و ایجاد مزاحمت برای همسایگان بپرهیزند هر چند با کم کردن صدای بلندگو و تغییر جهت آن به طرف داخل باشد.
سؤال: حمل علم و کتل و پرچم‌های بزرگ چه وجهی دارند؟ بعضی علم‌ها به قدری بزرگ است که باید چندین نفر زیر آن قرار بگیرند. ضمن این که در برخی نواحی اعتقاداتی درباره این وسایل وجود دارد که موجب وهن اسلام و علی‌الخصوص شیعه میشود. آیا انجام این کارها جایز است؟
جواب: استفاده از علم در عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام فی نفسه اشکال ندارد ولی نباید جزء دین شمرده شود لکن حمل پرچم و کتل اشکال ندارد.
سؤال: استفاده از ادوات موسیقی (محلی یا غیر آن) نظیر طبل، سنج، دمام و … برای عزاداری اباعبدالله(ع) در هیات‌هاچه حکمی دارد؟
جواب: استفاده از آلات موسیقی، مناسب با عزاداری سالار شهیدان علیه‌السلام نیست و شایسته است، مراسم عزاداری، به همان صورت متعارفی که از قدیم متداول بوده، برگزار شود.البته، استفاده از طبل و سنج به نحو متعارف، اشکال ندارد.
سؤال: حکم تصویربرداری و نورپردازی در هیات‌های مذهبی به نحوی که یادآور کنسرت‌های موسیقی غربی باشد چیست؟
جواب: باید از انجام هر کاری که با شأن و جایگاه مجالس عزاداری اهل بیت علیهم‌السلام منافات دارد پرهیز شود.
سؤال: استفاده از آلات موسیقی مانند اُرگ (از آلات موسیقی و شبیه پیانو است) و سنج و غیر آنها در مراسم عزاداری چه حکمی دارد؟
جواب: استفاده از آلات موسیقی، مناسب با عزاداری سالار شهیدان نیست و شایسته است مراسم عزاداری به همان صورت متعارفی که از قدیم متداول بوده برگزار شود.
حکام استفاده از نذورات در عزاداری‌ها:
حلال و پاک و طیب بودن نذورات نیز از مواردی است که همواره مورد تأکید و توجه علما و مراجع دین قرار داشته است و این بدان معنا است که مال شبه‌ناک و یا به مصداق ضرب‌المثل معروف؛ روغن ریخته را نمیتوان نذر مسجد و مراسم عزاداری کرد.
سؤال: استفاده از مال مجهول المالک و یا مخلوط قطعی به حرام در هیات عزاداری جایز است؟
جواب: رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته)؛ جایز نیست.
سؤال: آیا می‌توان از باقی‌مانده پولی که از محرم سال گذشته برای هزینه ایام عزاداری بصورت عمومی از مردم گرفته شده است، در محرم امسال هزینه کرد؟
جواب: امام خامنه‌ای؛ مانعی ندارد.
سؤال: اکثر هیئت‌های محلی که به مدت ده روز برگزار میشود، جهت چراغانی جلوی تکیه یا هیئت از برق اصلی شهر انشعاب گرفته و استفاده میکنند. حکم شرعی چیست؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ اگر با مجوز شرعی باشد اشکالی ندارد؛ اگر تازه با مجوز قانونی باشد ولی آن وجه برق را باید پرداخته شود، باید بپردازند. اما اگر بدون مجوز باشد، اصل کار خلاف است و موجب ضمان هم هست یعنی هزینه برق مصرفی را باید بپردازند. عزادار سید و سالار شهیدان به هر حال قانون نظام اسلامی را رعایت می‌کند و نسبت به این حقوق عمومی و بیت‌المال هم مواظبت دارد.
سؤال: توجه به اطعام‌هایی که در ایام محرم داده میشود و انسان به حلال بودن آنها یقین ندارد، آیا خوردن آنها اشکال دارد؟ لطفا هم از نظر فقهی و هم از نظر اخلاقی پاسخ فرمایید. اگر نذری کسی که خمس نمی‌دهد را بخوریم چطور؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ در مواردی که انسان غذایی را یقین ندارد به حرام بودنش، اطعام میکنند عزاداران را، غذایی پختند در این ایام برای شما می‌آورند یا فردی مثلا نذری می‌دهد و شما یقین دارید که خمس نمی‌دهد، به نظر حضرت آقا خوردن آن غذا، چون یقین به حرام بودن یا مخلوط به حرام بودن ندارید، یعنی یقین ندارید این غذا حرام است، یقین ندارید که متعلق خمس است، یعنی خمس در این غذا است، خوردنش اشکال ندارد. اما از نظر اخلاقی – چون پرسیدند – بعضی‌ها می‌گویند اگر باشد ممکن است اثر وضعی داشته باشد. خب اگر بتوانید احتیاط کنید خوب است؛ به این معنا که اگر تبعات سویی ندارد نخورید، قبول نکنید، یا اینکه اگر مثلا متعلق خمس هست – نه به این معنا که حتما متعلق به خمس است یعنی شبه دارید – خودتان خمسش را بپردازید یا اگر موردی هست که ممکن است از باب شبهه حرام، یعنی مال مردم مثلا باشد، به عنوان رد مظالم بپردازید؛ گرچه واجب نیست. حکم اولی که گفتیم شما یقین ندارید غذا از حرام است یا مخلوط به حرام است، خوردنش اشکالی ندارد. بنابراین در مجالس عزا که شرکت می‌کنید و اطعام میکنند غذا می‌دهند طعام برای شما می‌آورند و امثال اینها، خوردنش اشکال ندارد، از نظر فقهی حرام نیست. اما اگر کسی بخواهد – خلاصه به قول معروف جز اولیای الهی باشد – پرهیز بیشتری داشته باشد احتیاط خوب است.
احکام مربوط به لخت شدن و برهنگی در عزاداری:
رهبر معظم انقلاب اسلامی در خرداد ماه سال ۱۳۹۳ خطاب به یکی از مداحان که بعد از مداحی در حسینیه امام خمینی (ره) از حضرت آقا در مورد لخت شدن سینه زنان هنگام سینه زنی پرسیده بود، به صراحت پاسخ داده‌اند که من قلباً و زباناً راضی نیستم و به صلاح و مصلحت نیست که افراد لخت شوند و این موضوع را در پاسخ به استفتائات مختلف با بیانی متفاوت اینگونه بیان کرده‌اند:
سؤال: عریان کردن بدن و لخت شدن به هنگام سینه زنی و عزاداری برای حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام از نظر شرعی چه حکمی دارد؟ لطفاً توضیح دهید. حکم سینه زدن با بدن برهنه به دور از چشم نامحرم چیست؟
جواب: رهبر معظم انقلاب؛ در صورتی که مصون از نگاه نامحرمانه ـ نه خصوص نامحرم ـ باشد، اشکال ندارد.
توضیح: حجت‌الاسلام فلاح زاده نماینده پاسخ به احکام مقام معظم رهبری در جواب به این استفتاء تشریح کردند که: به نظر حضرت آقا در مجالس عزاداری هرکاری که سبب شود دشمنان از این کار ما علیه مکتب تشیع یا شیعیان سوء استفاده کنند و سبب تفرقه بین مسلمانان باشد، حرام است و باید پرهیز کرد.
جواب: آیت‌الله مکارم شیرازی؛ احتیاط آن است که عزاداران حسینی لخت نشوند عریان نشوند؛ آیا فردی در مجلس ترحیم پدرش اگر لخت شود این جزء آداب عزاداری است؟! برادران بر لخت شدن اصرار نداشته باشند. اما برای عزاداری می‌توان مقداری از سینه را باز گذاشت. سابقا پیراهن‌هایی بود که قسمتی از آن دکمه می‌شد و جلوی سینه را باز می‌کردند و لخت هم نمی‌شدند که بدن نما باشد. با این کار دشمنان هم نمی‌توانند سرزنش کنند.
سایر احکام و استفتائات مربوط به عزاداری:
حجت‌الاسلام قرائتی در یکی از سخنرانی‌هایش در خصوص ویژگی‌های یک غزاداری خوب ضمن تأکید بر ضرورت بیان احکام الهی در جریان عزاداری‌ها، می‌گوید: تعلیم احکام؛ اینها باید یک تابلو شود تا در همه هیئت‌ها بزنند. یعنی باید هر منبری یک فقه هم بگوید. چون خیلی وقت‌ها کارهای ما اشکال دارد.
امام حسین وقتی کربلا آمد، زمین کربلا را خرید. چرا؟ به خاطر مسأله فقهی. فرمود: زمین مردم است. من در زمین مردم نمی خواهم شهید بشوم و نباید خون من در زمین غصبی ریخته شود. زوارها که زیارت من می آیند، پا در زمین مردم نگذارند. ببین امام حسین زمین کربلا را خرید که مسائل فقهی مراعات شود.
در کوفه و شام به زینب کبری صدقه دادند. فرمود: صدقه به سید حرام است. یعنی چه؟ یعنی در اوج کارها باید مواظب مسائل شرعی بود. صدقه حرام است. می شود به دیوار مسجد میخ کوبید؟ باسمه تعالی نه! حرام است. می خواهیم سیاه پوش کنیم، نکن. سیاه پوش مستحب است اما خراب کردن دیوار مسجد حرام است.
خدا دکتر بهشتی را رحمت کند. من خدمت این شهید مظلوم بودم. از چند تا کشور آمده بودند با ایشان صحبت می کردند. از کشورهای مختلف صحبت می کردند، یک مرتبه گفت: آقایان الآن وقت نماز است. با اجازه! الله اکبر! نماز اول وقت.
سؤال: عزاداری اعم از سینه‌زنی، جلسات روضه‌خوانی و راه‌اندازی دستجات برای عزاداری غیر از سیدالشهداء چه حکمی دارد؟
جواب: امام خامنه‌ای؛ فی نفسه منعی ندارد.
سؤال: حکم برگزاری مراسم عقد و عروسی در ایام محرم و صفر و دیگر ایام عزاداری ائمه معصومین چه حکمی دارد؟
جواب: رهبر معظم انقلاب؛ مجرد انجام عقد در ایام عزاداری فی نفسه منعی ندارد، ولی برگزاری مجالس جشن و انجام کارهایی که موجب هتک و بی‌حرمتی گردد، در خصوص ایام عزا جایز نبوده و حرام است.
سؤال: پرسیدند اگر نامحرم صدای نوحه‌خوانی یا گریه یا ناله‌زدن زنان را بشنود اشکال دارد؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ اگر موجب جلب توجه نامحرم باشد یا مفسده‌ای بر آن مترتب باشد اشکال دارد. اما اگر در ان حد نباشد، حرام نیست به نظر حضرت آقا، اما شایسته هم نیست که صدای گریه و ناله و ضجه و عزاداری خانم‌ها را مردان نامحرم بشنوند.
سؤال: پرسیدند حکم گِل مال کردن خود به عنوان عزادار جایز است؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ کیفیت گِل یا خاک به بدن مالیدن یا بعضی جاها کاه روی سر می‌ریزند فرق می‌کند. بعضی جاها روز عاشورا گلی بر سر می‌مالند یا کاه بر سر می‌ریزند که نشان دهند عزادار هستند. اما اگر به حدی برسد که سخیف باشد یا زشت باشد و طرف انگشت نما شود یا اینکه دشمنان از همین اعمال علیه مکتب اهل بیت پیروان مکتب اهل بیت سوءاستفاده کنند، موجب وهن باشد بله حرام است. بنابراین اگر در حد ساده‌ای باشد که به آن مراتب نرسد و طرف صرفا خود را عزادار نشان دهد این اشکالی ندارد. اما اگر در حدی باشد که طرف یا انگشت نما میشود و زشت و سبک است یا موجب وهن باشد، این جایز نیست.
سؤال: پرسیدند اگر منبری خلاف وحدت شیعه و تسنن صحبت کند، ما در آن مجلس چه وظیفه‌ای داریم؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ بارها این توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی را و در گذشته امام راحل را شنیده‌اید و یاد دارید که چقدر تاکید داشتند بر وحدت مسلمین. چون امروزه ما دشمنان مشترکی داریم: استکبار جهانی و صهیونیسم بین‌المللی؛ که آنها نه فکر شیعه هستند نه سنی؛ با دیانت شما مخالف هستند. بنابراین توصیه موکد شده است و از نظر حکم شرعی هم به نظر حضرت آقا چه در سخنرانی‌ها و چه در مداحی‌ها و چه در کارهای دیگر اعمالی که امروزه موجب تفرقه بین مسلمان‌ها شود و این وحدتی که مورد نیاز مسلمین است برهم زده شود و دشمن از آن سواستفاده کند، جایز نیست و حرام است و باید از آن پرهیز شود.
سوال: لعن برخی از دشمنان اهل بیت در مکان‌های عمومی یا خصوصی چه حکمی دارد؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ این هم از جمله سوال‌هایی است که بارها پاسخش را شاید همه شما از خود حضرت آقا شنیده باشید و همین اواخر بیشتر تاکید داشتند. به خاطر این فتنه‌هایی که در جهان اسلام پیش آمده است و برادرکشی و مسلمان کشی بین برخی از مسلمانان و ضرری برای جهان اسلام دارد و سودش را استکبار جهانی و صهیونیسم بین‌الملل می‌برد. بارها شنیدید که ایشان فرموده‌اند به مقدسات سایر مذاهب توهین نکنید و توهین به مقدسات سایر مذاهب را حرام دانستند. به علاوه هر عملی که موجب تفرقه بین مسلمانان شود، ایشان آن را منع کردند و حرام دانستند. بنابراین مومنین از کارهایی که به هر حال سودی ندارد، بلکه ضرر دارد و موجب اختلاف بین مسلمان‌ها میشود و موجب برادرکشی بین مسلمانان میشود یا موجب وهن مذهب هست یا به نحوی توهین به مقدسات سایر مذاهب اسلامی است انشالله بپرهیزند که این عمل جایز نیست.
سؤال دومی که در اینجا مطرح شده این است که در این مجالس میشود شرکت کرد یا نه؟
جواب: یک وقت هست شما شرکت می‌کنید آن منبری را یا آن مداح را از این کار خودش باز می‌دارید حالا با تذکر محترمانه که از این گفته‌های تفرقه‌انگیز بپرهیزد این گاهی وقت‌ها لازم و واجب است اما اگر نه شرکت شما این اثر را ندارد بلکه تقویت میشود او مجلس چنین افرادی که تفرقه می‌اندازند تقویت میشود بله گاهی وقت ها شرکت در چنین مجالسی جایز نیست و باید پرهیز شود.
سؤال: حکم پوشیدن لباس مشکی.
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ ما یک حکم کلی داریم در خصوص پوشیدن لباس تیره مشکی که کراهت دارد و نماز خواندن با آن هم ثواب نماز را کم می‌کند؛ این فتوای حضرت آقا هم هست. اما تبصره هم دارد نسبت به عبا عمامه و کفش استثنا شده و اگر مشکی باشد کراهت ندارد. و همچنین یک حکم کلی نسبت به عزادار داریم که صاحب عزا خوب است به گونه‌ای باشد که معلوم باشد عزادار هست و این لباس مشکی پوشیدن عزادار هنگام سوگواری امام حسین و ائمه بزرگوار، امروزه نشانه این هست که طرف می‌خواهد نشان دهد من عزادار هستم. بنابراین حکم کراهت را ندارد. بنابراین اگر کسی نذر کرده باشد با شرایط نذر شرعی، طبق نذرش هم اگر بتواند باید عمل کند.
اما توجه داشته باشید به هر حال عزادار بودن شیوه‌های مختلفی دارد. حالا ممکن است با پوشیدن لباس مشکی باشد یا با پرهیز از افعال و کارهای شاد یا با گریه کردن و گریستن و شیوه‌های مختلف دیگر. به هر حال ما امیدوار هستیم بتوانیم این حالت عزاداری را در این ایام سوگواری مراعات کنیم.
سؤال: منظور مقام معظم رهبری در خصوص عدم شرکت زنان در دسته‌جات عزاداری چیست؟ لطف نظر مبارک ایشان را تبیین فرمایید. چرا که در ایام شهادت ائمه بسیاری از هیئات مذهبی اقدام به راه‌اندازی دسته‌جات مذهبی می‌نمایند و زنان نیز پشت سر مردان حضور دارند. آیا این حضور زنان در پشت سر مردان در دسته‌جات اشکال دارد؟
جواب: حجت‌الاسلام فلاح‌زاده به نقل از امام خامنه‌ای؛ اولا اگر مصداق اختلاط محرم و نامحرم باشد که حرام است که دیگر حدودی برای این مسئله مشخص شده است و همین جا توصیه میکنیم در هیئت‌ها و در مجالس عزا، همه جا باید این رعایت شود و خانم‌ها حجاب‌شان را مراعات کنند و همه نگاه‌شان را نگه دارند؛ نگاه به نامحرم. اما در خصوص اینکه خانم‌ها هم دنبال دسته عزا راه بیافتند و دسته عزاداری راه بیاندازند گفتند این شایسته نیست که خانم‌ها هیئت عزاداری و دسته عزاداری داشته باشند؛ حتی دنبال دستههای عزاداری راه بیافتند. شیوه عزاداری از قدیم‌الایام مرسوم بوده و خانم‌ها هم در مجلس عزا شرکت می‌کردند با مراعات حدود و ثغور شرعی و حجاب و عفاف.
حجت‌السلام و المسلمین محسن قرائتی نیز در بیان برخی آداب عزاداری به موارد مختلفی اشاره میکنند، از جمله یادآوری میکنند؛ با کفش در مسجد می آییم. می‌خواهیم سینه بزنیم. این کار را نکنید. من می‌خواهم گوسفند بکشم، شتر بکشم در خیابان. آقا شتر بکش. خدا اجرت بدهد. اما چرا وسط خیابان؟ این شتر رم می‌کند. گاو و گوساله رم می‌کند. خونش می ریزد. اگر بارندگی شود، این آب با خون مخلوط میشود. کفش مردم نجس میشود. در مسجد می‌روند، در حسینیه می‌روند، در خانه هایشان می‌روند، کشتن شتر کار خوبی است. اما وسط خیابان کار خوبی نیست. هرچیزی در جایی. شما اگر چای را در آفتابه بکنی، هیچکس نمی‌خورد. هم شربت خوب است، هم لیوان خوب است. یعنی باید کارهای ما در ظرف خودش باشد. شتر کشتن، گوسفند کشتن کار خوبی است اما وسط راه کشتن کار خوبی نیست. یک جای دیگر بکشید وسط راه نباشد.
آداب پذیرایی در مراسم:
بدیهی است وقتی اسلام برای انجام مراحل مختلف مراسم عزاداری حکم و قانون دارد، بهره بردن از سفره امام حسین(ع) نیز تابع رعایت اصولی است که توجه به آنها برکت آن را دو چندان می‌سازد، به عنوان مثال؛ حجت‌السلام و المسلمین محسن قرائتی ضمن بیان برخی از این نکات، تخصیص نذورات عزاداران به یک روز خاص مانند؛ عاشورا و حتی تعیین نوع غذا و زمان نذر را نیز مستلزم مدیریت صحیح و در ردیف ضروریات اجرای این مراسم برمی‌شمارد.
ایشان در بیان بخش دیگری از این نکات می‌گوید؛ نذرهای شما اگر نذرهای خاصی نیست، تقسیم کنید. حالا دهه دوم شما، روز بعد از عاشورا غذا بدهید. اینقدر غذا نفله میشود، چون همه نذر کردند روز عاشورا بدهند. شما مگر نمی‌خواهی به امام حسین هدیه کنی، بگو: حسین جان من سه روز بعد از شهادت پلو می‌دهم. آبگوشت می‌دهم. ثوابش برای تو. امام حسین هر وقت به ایشان هدیه کنی می‌پذیرد. چه عاشورا، چه غیر عاشورا. البته باید عاشورا حماسه‌اش سر جایش باشد. روز عاشورا فرق می‌کند. اما نه به مقداری که غذاها حرام شود. آیت الله العظمی مکارم می‌فرمود: حاجی‌هایی که روز عید قربان مکه گوسفند می‌کشند، اگر گوشتش حرام میشود، به ایران تلفن کنند، کسی برایشان بکشد. البته حالا امسال گفتند، گوسفندها را به پاکستان فرستادند. به هر حال اسراف حرام قطعی است. اگر کسی روز خاصی را نذر نکرده تقسیم کند.
در ادامه می‌افزاید؛ مجالس هم همین طور است. یکی دهه اول، یکی دهه دوم، یکی دهه سوم، به هر حال یک طوری نباشد یک شب همین‌طور قدم به قدم تکیه، بعد از یک هفته هیچی، مثل سیل یکبار می‌آید و می‌ایستد. این باران نم نم اثرش بیشتر است.
با عنایت به نکات مورد اشاره ایشان و سایر روایات اسلامی؛ رعایت حرمت سفره نیز یکی دیگر از موضوعاتی است که در جریان برگزاری اینگونه مراسم باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا از یک‌سو سفره محل قرار گرفتن نان و طعام و به عبارت دیگر برکت خداست و از سوی دیگر وقتی در آیات و روایات اسلامی اینقدر بر شستن دست قبل و بعد از غذا سفارش شده است و آب و غذا خوردن در ظرف ترک‌خورده یا از کنار دسته آن نهی شده است و یا به داشتن مسواک و حوله جداگانه تأکید میشود، قطعاً پا گذاشتن در داخل سفره هنگام پذیرایی و آماده ساختن سفره و یا سایر رفتارهای مشابه آن نمی‌تواند، منطبق با اصول و ارزش‌های اسلامی باشد.
نکته دیگری که متأسفانه در سال‌های اخیر بیشتر به چشم می‌خورد، استفاده نادرست، بی‌رویه و اسراف‌گونه از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی برای پذیرایی در مراسم عزاداری است که اگرچه تسهیل در پذیرایی و رعایت بهداشت را بهانه قرار داده است، اما؛ اولاً در اکثر موارد از لیوان‌ها و ظروف نامناسب پلاستیکی و مُضر برای سلامت جهت توزیع غذاهای گرم استفاده میشود، ثانیاً در بسیاری از موارد چون پیش‌بینی لازم برای جمع‌آوری زباله‌ها صورت نمی‌گیرد، لذا ظروف در معابر رها میشود و کار کارگران شهرداری را مضاعف می‌سازد، ثانیاً در نهایت محیط زیست را به شکل جبران‌ناپذیری آلوده می‌سازد، که طبیعتاً در همه موارد از ارزش کار عزادران می‌کاهد.
توضیح: لطفاً برای مطالعه سایر مطالب ارائه شده در این زمینه، واژه «مداحی» را در همین سایت (سایت ره توشه – rahtooshe.com) جستجو نمایید.
احمدرضا هدایتی
کارشناس ارشد مدیریت
۲۰/۷/۹۴
التماس دعا