بازنگری و اصلاح متون درسی مدارس و دانشگاه‌ها چندین سال است که در دستور کار وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم، تحقیقات و فتاوری قرار دارد، از آنجا که اجرای درست و اصولی و نیز سرعت بخشیدن به اجرای این موضوع، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، لذا شایسته است در فرآیند بازنگری و تدوین کتب آموزشی، موارد ذیل مورد توجه مسئولین محترم در دو وزارتخانه قرار گیرد.
- برونسپاری کار بازنگری و تدوین متون درسی:
کار بازنگری و تدوین متون درسی، از طریق ایجاد موسساتِ تخصصیِ خصوصی در رشته‌های و موضوعات مختلف درسی، با مشارکت حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها و ترجیحاً با مسئولیت بازنشستگان واجدشرایط وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و تحت نظارت دو وزارتخانه برونسپاری شود.
بدیهی است که با توجه به نقش بی‌بدیل دانشگاه و مدرسه، استاد و معلم و به‌خصوص متون آموزشی در سازندگی و پیشرفت کشور، برای دستیابی به برترین کیفیت موردنظر، اولاً؛ باید در تمام رشته‌ها به خصوص در رشته‌های مربوط به علوم انسانی و علوم تجربی و هنر، از توان و ظرفیت فکری متعهدترین، مجرب‌ترین و متخصص‌ترین افراد که حتی‌المقدور بر مبانی و اصول و ارزش‌های اسلامی نیز اشرافیت نسبی داشته باشند، بهره برد.
ثانیاً؛ باید ترتیبی اتخاذ گردد تا مدیران مؤسسات مذکور به شکل الزامی موظف شوتد تا در ترکیب هیئت مدیره و بدنه کارشناسی مؤسسه، متناسب با موضوعِ کارِ مجموعه خود، از ظرفیت فکری اساتید، صاحب‌نظران و متخصصین حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و افراد مجرب، متخصص و متعهد در وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم و فناوری اطلاعات، به شکل مشترک و توأمان استفاده نمایند.
ثالثاً؛ حتی‌المقدور باید مؤسسات در موضوعات مشخص (موضوعی) و به شکل حرفه‌ای و تخصصی راه‌اندازی شوند و از واگذاری چند موضوع علمی آموزشی (درسی) نامرتبط، به یک مؤسسه اجتناب شود تا امکان استفاده کامل، علمی و عملی از از ظرفیت فکری و ذهنی نخبگان هر موضوع تسهیل گردد.
رابعاً؛ برای جلوگیری از ایجاد انحراف در مسیر تدوین متون و پیشگیری از نفوذ افراد مغرض و فاقد‌صلاحیت به این مؤسسات، باید ضمن پیش‌بینی سازوکار نظارتی و کنترلی مناسب، قوانین و مقررات بازدارنده و هدایت‌کننده و سایر خطوط قرمز موردنظر وزارتخانه به دقت احصاء وتدوین شود.
- بازنگری مبتنی بر مبانی و اصول و ارزش‌های اسلامی:
از آنجا که اسلامی کردن علوم و به تبع آن متون درسی و آموزشی یکی از اهداف عالی انقلاب اسلامی است، لذا شایسته است این موضوع به شکل اساسی و علمی مورد توجه قرار گیرد.
این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که بسیاری از صاحب‌نظران کشور در حوزه‌های مختلف، برای بوی‌سازی و طراحی الگوهای اسلامی، معمولاً با اتکاء به یافته‌ها و داشته‌های ذهنی و فکریِ قبلی خود، الگوهای موجود شرقی و غربی را مبنای کار خود قرار داده و سعی می‌کنند تا با اعمال برخی از تغییرات نه چندان اساسی و از طریق مزین نمودن محتوا و متون علمی و آموزشی به آیات و روایات اسلامی، الگویی متفاوت و به ظاهر اسلامی ارائه نمایند.
این در حالی است که این رویکرد، نقطه آغازین اشتباه و بزرگترین خطای راهبردی ماست، چرا که طراحی الگوهای اسلامی و یا اسلامی‌کردن متون علمی و آموزشی، بسیار فراتر از بهرگیری از آیات و روایات اسلامی در متون درسی و آموزشی بوده و مستلزم مبنا قراردادن مبانی اسلامی و کار دقیقتر و عمیقتر است.
- توجه به اصول تربیتی و پرورشی، در کنار آموزش علمی:
بی‌شک یک نظام آموزشی مطلوب می‌تواند متضمن رشد و برتری علمی کشور و سلامت و امنیت جامعه در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ….. باشد، در واقع بسیاری از گرفتارری‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی موجود در جامعه امروز ما، ناشی از ضعف نظام فرهنگی، علمی و آموزشی از مدرسه و دانشگاه تا حوزه‌های علمیه و سایر مراکز فرهنگی و آموزشی کشور است.
متأسفانه به‌رغم اهمیت این موضوع و تعریف برخی ساختارهای سازمانی در نظام آموزشی، به‌نظر می‌رسد در مدارس و دانشگاه‌های کشور، همچنان مسائل و نکات تربیتی و پرورشی مورد غفلت قرار داشته و در حد شایسته به آن پرداخته نشده و آموزش علمی هدف اصلی قرار گرفته است.
متأسفانه همین نگاه ناصواب سبب شده تا بسیاری از مربیان در سطوح مختلف آموزشی، به علل مختلف موجه و بعضاً غیرموجه، بدون انگیزه کافی و در حد رفع تکلیف و به شکل ناقص به وظایف خود عمل نموده و متقابلاً دانش آموزان و دانشجویان نیز، کسب مدرک را سرلوحه تلاش خود قرار دهند.
مجموع این عوامل باعث شده تا اکثر فارغ‌التحصیلان نظام آموزشی کشور در سطوح مختلف، شامل افرادی باشند که نه‌تنها از معارف و آموزه‌های اسلامی از جمله؛ ایمان و توکل بهره چندانی نبرده‌اند، بلکه در زندگی فردی و اجتماعی خود نیز مسئولیتپذیر و پاسخگو نبوده و بعضاً ازمؤلفه‌هایی مانند؛ آرامانگرایی، آینده‌نگری، قابلیت و قدرت هدفگذاری و برنامه‌ریزی، خلاقیت و نوآوری و احساس مسئولیت اجتماعی، تهی و حتی گاهی ضرورت نوع‌دوستی و سایر ارزش‌های اجتماعی را نیز فرا نگرفته‌اند.
باتوجه به نکات مورداشاره، شایسته است، در تدوین متون درسی، آموزش مهارت‌های زندگی فردی و اجتماعی از جمله؛ ضرورت خودشناسی و خداشناسی، توکل و دینداری، اصول اخلاقی و رفتاری (مثل؛ صداقت و راستگویی و احترام به بزرگترها)، آگاهی حداقلی از چرایی، ضرورت و چگونگی عمل به اصل راهبردی امر به معروف و نهی از منکر به عنوان مهمترین ابزار بازدارنده از انحرافات اجتماعی و بزرگترین عامل هدایت جامعه به سوی ارزش‌های انسانی و سبک زندگی ایرانی- اسلامی، مورد توجه جدی قرار گرفته و به‌طور هوشمندانه و به‌شکل مستقیم و ترجیحاً غیرمستقیم در متون درسی گنجانده شود.
علاوه بر این، باید از طریق متون درسی به تقویت شاخصه‌هایی مانند؛ آرامانگرایی، آینده‌نگری، قابلیت و قدرت هدفگذاری و برنامه‌ریزی، خلاقیت و نوآوری و احساس مسئولیت اجتماعی، وجدان کاری و کارآفرینی، الگوسازی و الگوپروری، قانونمداری و رعایت حقوق شهروندی، صرفه‌جویی و پرهیز از تجمل‌گرایی، اهمیت قائل شدن برای محیط‌زیست و بهداشت و نظافت فردی و عمومی و نیز ضرورت رعایت و حفظ اموال بیت‌المال و سایر هنجارهای اجتماعی نیز مبادرت نمود.
حتی مواردی مانند؛ افزایش قدرت ایده‌پردازی و نگارش و مستندسازی فعالیت‌ها و رخدادهای زندگی فردی و اجتماعی یا نحوه مواجهه و واکنش نسبت به ناهنجاری‌ها و بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی، مثل گرانفروشی و کمبود کالا و ضعف خدمات و آگاهی از پیامدها و عوارض دامن‌زدن به ناهنجاری‌های اجتماعی مثل رانت‌خواری و ارتشاء و احتکار یا همراهی با جریانات مشابه آن و حتی مسائلی مانند؛ ضرورت بهره‌مندی از مزایای اصل هم‌افزایی و رعایت اصول کار تیمی، همچنین ضرورت نقدپذیری و نقدکنندگی یا اهمیت رعایت قوانین و مقررات ترافیکی نیز می‌توانند در متون درسی، جایگاه مناسب و منطقی خود را داشته باشند.
بدیهی است که همزمان با این اقدامات، استفاده از سایر ابزار و روش‌های آموزشی و کمک آموزشی مانند؛ الزام معلمین و مربیان به تهیه مقالات علمی و آموزش ماهانه یا فصلی (مانند اساتید دانشگاه‌ها) و یا الزام و ترغیب دانش‌آموزان و دانشجویان به تحقیق و مطالعه و تهیه گزارش‌های علمی و آموزشی ساده در مورد مسائل و مشکلات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ….. و ارائه حضوری آنها در کلاس و یا حتی اختصاص موضوع انشاء و نقاشی یا مسابقات فرهنگی و اجتماعی به این مسائل، قابلیت‌های فکری و ذهنی آنها را در مسیرِ درست هدایت و به شکوفایی استعدادها در حد نهایی آنها کمک نمود.
در پایان از علاقه‌مندان دعوت می‌شود در صورت تمایل، برای آگاهی از سایر مطالب پیشنهادی در خصوص نظام آموزشی کشور، واژه «آموزش» را در سایت ره‌توشه (rahtooshe.com) جستجو و مقالات ارائه شده را ملاحظه نمایند.
احمدرضا هدایتی
کارشناس ارشد مدیریت
۶/۴/۹۷
نشانی الکترونیکی: ARH110@yahoo.com نشانی سایت: rahtooshe.com
