بدیهی است اجرای هر طرح و برنامه‌ای از جمله موضوع رشد تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی، مستلزم بررسی و مطالعه کافی برای تامین پیش نیازهایی از قبیل: نیازسنجی، امکان‌سنجی، بررسی محیطی وتعیین نقاط آسیب پذیر و گلـوگاه‌ها، شاخصه‌گذاری و تعیین معیارها، کنترل و ارزیابی، تعریف واژه‌ها و ایجاد درک و فهم مشترک از مفاهیم بوده و درنهایت باید به الگوی قابل اجرا تبدیل شود.
درست به همین دلیل است که مقام معظم رهبری(دامه برکاته) طی سالهای اخیر، در حرکتی هوشمندانه و گام به گام، علاوه بر مطالبات قبلی از جمله؛ ضرورت ایجاد ثبات امنیتی و ارتقاء معنوی، فرهنگی و اجتماعی، ابتدا پیشرفت علمی را به عنوان مقدمه تولید ثروت و قدرت مطرح و پس از احساس اطمینان نسبی از فراهم شدن مقدمات، به‌طور پیوسته هر سال یکی از مباحث مربوط به حوزه رشد اقتصادی را مورد تاکید قرار داده اند، به همین منظور صرفنظر از پیش نیازهای مذکور، در این مقاله به برخی از مصادیق کاربردی و اجرایی کار اشاره می گردد.
قبل از پرداختن به موضوع باید توجه داشته باشیم که برای هر کار زیربنایی چه انتفاعی باشد یا غیر انتفاعی، نیاز است تا بسترهای لازم از جمله؛ عوامل مختلف چرخه اقتصاد مانند؛ تهیه، تولید، فروش، نیروی کار، سرمایه و سایر موارد مشابه را به‌طور صحیح مدیریت نموده و از منابع ملی به‌طورشاید و باید استفاده گردد، بنابراین با توجه به پیشرفت علم در چند دهه اخیر، ضروری است که تمام حلقه‌های این زنجیره، به‌خصوص تولید، مطابق با استانداردهای اقتصادی صورت گرفته و کمیت و کیفیت محصولات تولید شده، بهبود یابد.
ترکیب عوامل تولید اعم از کالا یا خدمات و سرمایه و نیروی کار و امثال آن، با در نظرداشت استانداردهای اقتصادی نه تنها از نگاه خود تولید بلکه از نگاه مصرف نیز دارای اهمیت خاص می باشد و لذا ترکیب صحیح زنجیره تولید، کار بسیار مشکل و پیچیده ای است که باید با ظرافت بیشتری مورد توجه قرار گیرد، زیرا عوامل تولید چه عوامل اصلی مانند؛ نیروی کار، پول، مواد اولیه، ابزار و امکانات باشند یا عوامل کمکی مانند، سیستم نگهداری، سیستم حمل و نقل، سیستم توزیع و یا مصرف، بعضاً دارای فرآیندهای مستقلی هستند که هر کدام مشکلات خاصی را در مسیر تولید به همراه دارند.
به عبارت دیگر ترکیب عوامل تولید و تابعیت هرعامل از عامل دیگر، موضوعی است که ایجاد هماهنگی بین آنها، نیازمند یک مدیریت قوی می باشد و ترکیب درست این عوامل از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، بنابراین ابتدا باید اهداف را بطور صریح و روشن مشخص نمود.
اهداف:
۱- تقویت و ارتقاء رشد تولید ملی ۲- کارآفرینی و حمایت از بازار کسب و کار ۳- حمایت از سرمایه ایرانی شامل: (نیروی انسانی، پول، ابزار و امکانات و سایر سرمایه‌ها)
راهکارهای کلی:
موضوع برخی از راهکارها عبارتند از: ۱- آموزش و تحقیق و پژوهش ۲- اطلاع رسانی و فرهنگ سازی ۳- استاندارد سازی و کیفی سازی ۴-کاهش هزینه های سربار تولید ۵- سرمایه گذاری اصولی ۶- اصلاح و بهبود قوانین و مقررات ۷- طراحی و تکمیل چرخه کامل، به هم پیوسته و نظامند تولید ایده تا تبدیل آن به محصول تجاری در تمام سطوح و بخشهای ذیربط
مجریان و متولیان:
مجریان نیز از جهات مختلف مانند؛ حدود اختیارات، مسئولیت‌های حقیقی و حقوقی، سطوح و سلسله مراتب اداری، نقشهای اجتماعی و سایر موارد مشابه قابل دسته بندی می باشند.
الف- مسئولین دستگاههای مختلف شامل: ۱- مسئولین بخش فرهنگی ۲- مسئولین بخش آموزشی ۳- مسئولین بخش اجرایی ۴- مسئولین بخش قانونگذاری
ب- مسئولین سطوح مختلف شامل: ۱- مسئولین کشوری ۲- مسئولین استانی ۳- مسئولین محلی ۴- سازمانهای مردم نهاد یاN.G.O ها
ج- مدیران بخش خصوصی شامل: ۱- تولید کنندگان ۲- وارد کنندگان ۳- صادر کنندگان ۴- توزیع کنندگان (واسطه ها) ۵- فروشندگان (اصناف) ۶- مصرف کننده (اقشار مختلف مردم)
د- رسانه های کشور شامل: ۱- صدا و سیما ۲- مطبوعات ۳- سایر رسانه ها
حلقه های زنجیره تولید:
مهمترین حلقه های زنجیره تولید عبارتند از: طرح تولید – نیروی کار – پول و سرمایه – ابزار و امکانات – مواد اولیه – محصول – نگهداری – حمل و نقل – توزیع محصول – بازار فروش – خدمات پس از فروش
موضوعات تولید:
موضوعات تولید می‌تواند شامل موارد مختلفی باشد که مهمترین آنها عبارتند از: تولیدات صنعتی – کشاورزی – خدماتی – عمرانی – آموزشی – فرهنگی – علمی – سایر موارد
عرصه های تولید:
عرصه‌های تولید نیز متنوع می‌باشد و در برگیرنده موضوعاتی مانند: تولید فکر و ایده – تولید علم و دانش – تولید مواد اولیه – تولید محصولات کشاورزی – تولید محصولات صنعتی – ارائه خدمات نوین می باشد.
الزامات و نیازمندیهای رشد تولید:
بدیهی که تحقق این اهداف، الزامات و نیازمندیهای خاصی را می طلبد که کم توجهی به آنها می تواند مانع از اجرا مطلوب کار گردد، برخی از این الزامات عبارتند از:
۱- مطالعه و آسیب‌شناسی دقیق و تعریف صریح و روشن مسئله و مصادیق آن در هر بخش و هر موضوع.
۲- سیاستگذاری و هدفگذاری‌های کلی و کلان و همچنین عملیاتی و اجرایی در هر بخش و هر موضوع.
۳- نیاز سنجی، امکان سنجی و تامین نیازهای سخت افزاری و نرم افزاری در هر بخش
۴- تهیه طرح و نقشه راه به تفکیک هر بخش و هر موضوع توسط دستگاههای ذیربط
۵- اولویت دادن به زیر ساختها و انجام کارهای دراز مدت همزمان با اقدامات مقطعی و کوتاه مدت.
۶- برنامه‌ریزی و طراحی الگوهای فراگیر، مناسب و قابل اجرا برای همه سطوح در تمامی بخشها.
۷- تعریف تمامی واژههای ذیربط و تعیین معیارهای مورد نیاز برای سنجش و ارزیابی عملکرد نتایج.
۸- رفع خلاء‌های قانونی و تنظیم مقررات تکمیلی و سیستمها و روشهای روزآمد توسط هر بخش.
۹- ایجاد ستاد وکمیته های اجرایی و عملیاتی دائمی و موقت برای طراحی و اجرا، بنا بر شرایط و نیاز سازمانها.
۱۰- تعیین و تفکیک مسئولیت، نقش و وظیفه هر دستگاه در این زمینه
۱۱- استفاده از مشارکت و همکاری همه اندیشمندان و صاحبنظران و سایر ظرفیتهای موجود و قابل دسترس.
۱۲- شناسایی و ارائه راهکارهای رشد تولید و حمایت از کار و سرمایه ایرانی و نیز برون رفت از مصرف زدگی و تجمل گرایی و استمرار تلاشها در این زمینه با استفاده از نظر کارشناسان.
۱۳- اطلاع‌رسانی و توجیه کافی مردم و ارائه آموزشهای مناسب با استفاده از ظرفیتهای موجود در نهادهایی مانند: صدا و سیما، مدارس و دانشگاهها.
تعاریف و اصطلاحات:
> تولید – برخی تولید را ایجاد فایده و مطلوبیت برای ارضای خواسته های انسان می دانند و برخی دیگر تولید را انجام رشته‌ای از فعالیت‌هایی می پندارند که به وسیله آنها عوامل و منابع تولید تغیر شکل می یابند و به کالا ها و خدمات تبدیل می شوند. اما همانگونه که اشاره شد، به‌طور کلی می توان گفت که تولید عبارت است از؛ روند ترکیب عوامل تولید برای تهیه کالاها و خدمات مورد نیاز بشر.
از تعریف فوق چنین برداشت می‌شود که تولید جنبه اقتصادی داشته و موضوع استفاده از ظرفیت اقتصادی و ترکیب مطلوب عوامل تولید از جنبه های مختلف را در بر می گیرد.
برخی از نویسنده گان نیز آنرا فرآوری نیز نوشته‌اند، از اصطلاحات و واژه های علم اقتصاد، به معنی تهیه کالا و خدمات مورد نیاز با استفاده از منابع و امکانات موجود است و فعالیت تولیدی سلسله اقداماتی است که برای تبدیل منابع به کالا های مورد نیاز صورت میگیرد.
به عبارت دیگر تولید عبارت از؛ ترکیب عوامل تولید با هدف به وجود آوردن کالا یا خدمات است، به مفهوم ساده تولید عبارت است از ایجاد اشیا و خدمات برای رفع احتیاجات و نیازهای جامعه، این تعریف یک نقص عمده دارد و آن اینکه استخراج و استحصال مواد اولیه مانند نفت و گاز و سایر مواد اولیه را در بر نمی گیرد.
> تولید ملی– فرآوری و ایجاد ارزش افزوده از طریق تبدیل منابع موجود اعم از علم و دانش یا مواد خام و مواد اولیه، به کالا و خدمات یا محصولات جدید برای تامین نیازهای جامعه، با استفاده از ظرفیتها و توانمندیهای داخلی (ایرانی).
> کار– از سخنان حضرت علی (ع) چنین استنباط می‌شود که کار یعنی تلاش و کوشش انسانها برای آماده کردن زاد و توشه آخرت در دوران زندگی دنیوی، اگرچه این تعریف به جنبه اخروی کار تاکید دارد، اما نه تنها مغایرتی با تولید ثروت ندارد، بلکه مشروعیت کار و تلاش را مورد تاکید قرارداده و این نکته ای است که در سراسر زندگی پرتلاش آن حضرت نمود داشته است.
به این ترتیب کار عبارت است از؛ هرگونه فعالیت فکری و بدنی که به تولید کالا و خدمات می انجامد و بمنظور کسب درآمد نقدی یا غیر نقدی صورت می گیرد.
> کارآفرینی– واژه کارآفرینی از کلمه فرانسوی Entrepreneurs به معنای متعهد شدن، نشات گرفته است و فرهنگ معین در لغت، کسی که کار ایجاد کند را کارآفرین معرفی کرده است، در اصطلاح نیز کارآفرینی کیفیت یا فرآیندی است که افراد را قادر می سازد، یک فعالیت جدید را شروع کنند یا با قدرت و به طور ناباورانه، فعالیت موجود را توسعه دهند.
> کارآفرین – کارآفرین کسی است که با ارائه ایده و فکر جدید و با قبول مخاطره و تحمل ریسک، محصول و خدمت جدید را ارائه می کند، به این ترتیب کارآفرینی موتور تحول جامعه و توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تلقی می شود و رشد و فراگیری این پدیده می تواند به تحول و دگرگونی اساسی در اقتصاد ملی منجر گردد.[۱]
> خلاقیت و نوآوری – با استناد به تعاریف موجود خلاقیت یعنی ارائه ایده و اندیشه نو، بوجود آوردن یک نگاه جدید یا تلاش برای یک تغییر هدفدار، توانایی تجسم، بکارگیری توانائیهای ذهنی، ترکیب ایده ها در یک روش منحصر بفرد و آفریدن و بوجود آوردن و نوآوری یعنی اجرایی نمودن خلاقیت ها که نوعی فرهنگ سازی به حساب آمده و در نتیجه ظهور آنچه به عنوان کارآفرینی و سرچشمه تولید شناخته می شود را به همراه دارد.
> مفهوم فرهنگ در محیط کسب و کار– در فرهنگ لغت عمید واژه فرهنگ اینگونه معنی شده است: فرهنگ (فَ.هَ) – (پهـFrahang ): علم، دانش، ادب، معرفت، تعلیم و تربیت، آثار علمی و ادبی یک قوم یا ملت و در فرهنگ معین نیز این واژه مترادف با ادب «نفس»، تربیت، دانش، علم، معرفت، مجموعه آداب و رسوم، مجموعه علوم و معارف و هنرهای یک قوم و …. دانسته شده است و فرهنگ نفیس نیز نیکویی، تربیت و پرورش، بزرگی، عظمت، بزرگواری، فضیلت، وقار و شکوهمندی، دانش و حکمت، هنر، علم و معرفت، علم فقه و علم شریعت و کتابی که حاوی لغات فارسی باشد، هم معنی این واژه معرفی شده است .
در اصطلاح نیز فرهنگ دارای مفاهیم متعددی است، حتی علم جامعه شناسی و روانشناسی نیز از این واژه تعاریف مختلفی را ارائه داده اند .
گروهی از فرهنگ یک مفهوم بسیار گسترده و مشتمل بر مجموعه ارزشها، عقاید، اصول، اعتقادات، علم و هنر، قوانین و مقررات حاکم بر جوامع و نظامهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و … ارائه می نمایند و گروهی دیگر صرفاً آثار فکری،معنوی، هنری و ادبی جوامع را بعنوان فرهنگ معرفی می کنند.
یکی از جامعه شناسان به نام ساموئل کینگ نیز در تعریف فرهنگ آورده است که: «مجموعه دانش و افکار و آرای اخلاقی و قوانین و مقررات و سایر عاداتی است ،که انسان به عنوان عضو یک جامعه کسب می کند»[۲]
آنچه می توان از مجموع این تعاریف برداشت نمود این است که فرهنگ در برگیرنده ی مفاهیم مختلفی از جمله ارزشها، عقاید، باورهای دینی و اخلاقی، آداب و رسوم جوامع و شیوه زندگی آنها و … می باشد.
اما بدیهی است که فرهنگ کارآفرینی و تولید باید دارای شاخصه ها یا ویژگی های خاصی باشد کــــه صاحبان آن را از دیگران متمایز می سازد، لذا بدیهی است که این شاخصه ها الزاماً باید مثبت و مفید باشند، به همین دلیل این فرهنگ نمی تواند شامل عوامل و ویژگی های منفی و نقاط ضعف افراد باشد.
> توسعه و رشد همه جانبه– «بهبود، رشد و گسترش متوازن و متعادل همه شرایط و جنبه های مادی و معنوی زندگی» در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی سیاسی، علمی و آموزشی، روحی و رفاهی و سایر موارد مشابه که می تواند از طریق توسعه کارآفرینی تسریع گردد.[۳]
> سرمایه – سرمایه دارای تعاریف مختلف و متفاوتی است و اگرچه در اکثر تعاریف از دارئیهای نقدی به عنوان سرمایه نام برده می شود، اما در یک مفهوم کلی به مجموعه داراییهای مادی و معنوی اعم از منقول و غیر منقول سرمایه گفته می شود، به این ترتیب سرمایه می تواند؛ قدرت فکری، ذهنی و جسمی انسان، پول، ماشین آلات، ابزار، املاک و سایر منابع و امکانات را شامل شود.
> سرمایه ایرانی– با عنایت به تعریف فوق، تمام ظرفیتهای مادی و معنوی متعلق به جمهوری اسلامی ایران و مردم ایران از جمله استعدادهای فکری نخبگان، سرمایه ایرانی محسوب می شوند.
> صرفه‌جویی- صرفه‌جویی در لغت اینگونه تعریف شده است «اندازه نگه داشتن در خرج، اقتصاد، پس انداز کردن و صرفه‌جو نیز به کسی اتلاق شده که در خرج کردن اندازه نگه دارد (مقتصد) ». (فرهنگ عمید)
مقام معظم رهبری (حفظکم ا…) نیز در این باره می‌فرمایند: « صرفه‌جویی به معنای مصرف نکردن نیست، صرفه‌جویی به معنای درست مصرف کردن، بجا مصرف کردن، ضایع نکردن مال، مصرف را کارآمد و ثمربخش کردن است ». ( بخشی از بیانات معظم له در ابتدای سال ۸۸)
> اسراف – اسراف و سرف، تجاوز از حد میان روی را گویند، در هر کاری که باشد، گر چه در صرف مال شهرت دارد. اسراف است. (مفردات راغب)
صاحب مجمع البیان تجاوز در جانب افراط را اسراف و در جانب تقسیر را سرف نامیده است. (اقرب الموارد)
فرهنگ عمید نیز معنی لغوی این واژه را اینگونه تعریف می‌کند «گزاف کاری کردن، در گذشتن از حد میانه، تلف کردن مال، ولخرجی کردن، فراخ روی، فراخ رفتاری، افراط، تبذیر، ولخرجی .»
از آیات قرآن کریم که بیش از ۲۳ بار این موضوع را به اشکال مختلف مورد اشاره قرارداده اند نیز چنین استنباط می‌شود، که هرگونه تجاوز از حد و حق، اعم از اینکه در اندیشه باشد یا عمل، نوعی اسراف و خروج از حد اعتدال تلقی می‌شود و محکوم خواهد بود. به عبارت دیگر خداوند افرادی که در استفاده از نعمت‌های او زیاده‌روی می‌کنند یا سبب از بین رفتن مال و ریخت و پاش‌های نابجا می‌شوند را مصداق اسراف کاران دانسته و به شدت مورد نکوهش قرار می‌دهد.
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: « اسراف آن است که انسان مالش را از بین ببرد و به بدنش صدمه بزند». (مجموعه الاخبار – باب ۱۷۱- حدیث ۱)
مقام معظم رهبری (دامت برکاته) نیز با استناد به آیات و روایات اسلامی می‌فرمایند: «اسراف در اموال و در اقتصاد این است که انسان مال را مصرف کند، بدون اینکه این مصرف اثر و کارایی داشته باشد، مصرف بیهوده و مصرف هرز در حقیقت هدر دادن مال است » . ( بخشی از سخنرانی نوروز ۸۸ )
> تبذیر – اگر چه تبذیر در لغت به معنای تفریق که منشاء آن از بذر (یعنی پاشیدن تخم) می باشد، تعریف شده است، اما استعاره‌ای است از کسی که مال خود را ضایع کند، تبذیر و تضییع مال خود یک نوع تجاوز از حد میانه‌روی و اعتدال است و از همین رو اسراف و تبذیر را می‌توان مترادف یکدیگر دانست.
> اقتار– افراط و تفریط در هر موضوعی می‌تواند زیانبار و خسارت ساز باشد به همین دلیل علی رغم اشارات فراوان اسلامی مبنی بر ضرورت رعایت صرفه‌جویی و اجتناب از اسراف، در عین حال همواره بر لزوم توجه به اعتدال و میانه‌روی در امور نیز اشاره شده است. همانگونه که امام صادق (ع) در حدیثی «اقتار» را نقطه مقابل اسراف دانسته و می‌فرماینــد: «اقتار این است که غذایت نان و نمک باشد در صورتیکه قدرت داری غذای مناسبتری بخوری» مجموعه الاخبار – باب ۱۷۱- حدیث ۱
> الگوی مصرف– با استناد به تعاریف مذکور و تاکید مقام معظم رهبری (دامه) بر اساسی بودن و دراز مدت بودن کار، به نظر می رسد مفهوم آنچه ایشان به‌عنوان اصلاح الگوی مصرف بیان فرمودند، در ردیفی بمراتب بالاتر از صرفه جویی قرار داشته و شامل الزامات و مفاهیم دیگری مانند: آسیب شناسی، تعریف مفاهیم ذیربط در این زمینه، تعیین استاندارهای مصرف، طراحی سیستمها و روشهای لازم برای نیل به استانداردها مورد نظر و رفع عوامل موجد اسراف و ضایع شدن منابع و حتی مواردی مانند: تغییر عادتهای مصرف، ایجاد تعادل بین تولید و مصرف، اطلاع رسانی و آموزش نیز می گردد و لذا نباید با سطحی نگری نسبت به موضوع، این واژه را صرفا در اقدامات مقطعی برای کاهش مصرف خلاصه نمود.
همانگونه که اشاره شد هریک از این تعاریف در بر دارنده مفاهیم خاص خود می‌باشد، اما نکته مشترک همه آنها این است که همگی بر رعایت تعادل و به عبارت دیگر جلوگیری از افراط و تفریط در امور دلالت دارند، بنابراین برای ورود به این بحث قبل از هر چیز باید با اندیشه درست بگونه‌ای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی نماییم که در عمل با وضع قوانین و مقررات خشک و بدون مطالعه و با غفلت از واقعیت‌ها، موانع رشد و شکوفایی را تشدید ننماییم و بجای کاهش هزینه، آنها را در قالب و به شکلی دیگر افزایش ندهیم .
مصادیق اقدامات قابل اجراء در بخشهای مختلف:
الف – مصادیق اقدامات قابل اجرا در عرصه مدیریت:
۱- تهیه و طراحی استراتژیهای مدون همراه با طرح اقدام برای عملیاتی نمودن راهبردهای تدوین شده
۲- ایجاد تناسب میان عرضه و تقاضا یا تولید و مصرف (مانند تولید پیاز و سیب زمینی نشود)
۳- افزایش تلاشها برای اولویت به خودکفایی، خود اتکایی و رفع وابستگی در کالاهای اساسی و اجتناب از پراکندگی غیر منطقی برای ورود به عرصه های مختلف
۴- تبدیل تمام شعارهای ملی چند سال گذشته مقام معظم رهبری (دامه) به هدف مشترک و درک ملی با توجه به اینکه هر شعار یک گام مشخص از رشد اقتصادی محسوب می شود
۵- تمرکز در سیاستگذاریها و تعیین نقش و وظیفه هردستگاه و تقسیم کار منطقی در اجرا
۶- تعیین نقش و وظیفه تمام دستگاههای ذیربط و پرهیز از شعار زدگی برای حمایت از تولید، کار و سرمایه ایرانی
۷- اولویت به ورود در عرصه های دارای مزیت برتری ساز (باعث وابستگی متقابل سایر کشورها به محصولات ایرانی شود)
۸- حمایت جدی از بیکاران و توجه و تاکید بر ایجاد اشتغال پایدار
۹- توام نمودن تجربه و سلیقه با علم و کار کارشناسی
۱۰- الگوسازی، الگو آفرینی و الگوپروری در عرصه کار و تولید
۱۱- توجه به تمام جوانب و پیامدهای کوتاه مدت و بلند مدت و نیز منافع و مصالح همه ذینفعان در تهیه و اجرای طرحها و برنامه ها
۱۲- بهره گیری از تجارب سایر کشورها بویژه کشورهای اسلامی در تهیه الگوهای اسلامی ایرانی
۱۳- اجتناب از افراط و تفریط در سیاستگذاریها و تصمیم گیری ها
۱۴- توجه ویژه به موضوع آمایش سرزمینی و توزیع عادلانه منابع و امکانات در سطح کشور و تهیه طرح آمایش تولید متناسب با موقعیت و شرایط اقلیمی و جغرافیایی نقاط مختلف کشور
۱۵- سرمایه گذاری بر روی اقدامات ارزش آفرین مانند: بیمه، آموزش، تبلیغات، استاندارد سازی، تحقیق و پژوهش، خدمات پس از فروش، بسته بندی و سایر موارد مشابه در بخش تولید
۱۶- ایجاد کمیته، دفتر و یا سایر عناوین مناسب برای ایجاد تمرکز در سیاستگذاری، برنامه ریزی و هدایت و حمایت از تولید، کار و سرمایه ایرانی در استانها
۱۷- ایجاد نظام پیشنهادات و ارائه راهکارهای عملی و کاربردی بجای تئوری پردازی و شعار دادن
۱۸- تقویت و توسعه فوری و جدی سیستم نظارتی و کنترلی در بخشها و ابعاد مختلف بخش تولید و سرمایه گذاری و برخورد قاطع با متخلفین و مجرمین اقتصادی
۱۹- نظارت جدی بر کار پیمانکاران بخش عمرانی و شهر سازی که با معمولا با اسراف فراوان توام است.
ب – مصادیق اقدامات قابل اجرا در زمینه سیستمها، روشها و فرآیندها:
۱- اصلاح و بهبود ساختار و سازمان نظام اداری کشور و بازنگری ماموریت و وظایف هر دستگاه
۲- تهیه نظام جامع حمل ونقل، نظام جامع استفاده از منابع آبی، نظام جامع توسعه کشاورزی، نظام جامع تولید کالاهای صنعتی، نظام جامع صدور خدمات فنی مهندسی، نظام جامع تجاری سازی ایده ها و ابتکارات، نظام جامع استاندارهای بومی، نظام بهره وری و سایر نظامات
۳- طراحی و ارائه الگوهای اسلامی ایرانی در موضوعات مختلف عرصه تولید و حمایت از کار و سرمایه
۴- بازنگری و به روز سازی سیستمها، روشها و فرآیندها با اتکاء به الگوی اسلامی ایرانی در موضوعات مختلف
۵- سیاستگذاری و برنامه ریزی مناسب و جایگزینی نظام بودجه ریزی عملیاتی به جای نظام فعلی
۶- ساماندهی نظام پرداختها و دریافتها در سیستمهای دولتی و متناسب سازی پرداختها بــا میزان بهره وری واقعی افراد
۷- طراحی و تعمیم نظام بومی ارزشیابی عملکرد و نیز ارتقاء بهره وری بخصوص در بخش دولتی
ج – مصادیق اقدامات قابل اجرا برای رشد تولید:
۱- تلاش جدی برای به روز نمودن، استاندارد سازی و ارتقاء کیفیت در رقابت با محصولات خارجی
۲- ارتقاء خلاقیت و نوآوری و افزایش تنوع در عرضه محصولات جدید
۳- تسریع در حرکت از مونتاژ و کپی سازی به سمت طراحی و تولید واقعی در همه بخشها
۴- ساماندهی موسسات تولیدی و ادغام یا حمایت از موسسات ضعیفتر
۵- تشکیل انجمنهای حمایت از مصرف کنندگان و متقابلا تولید کنندگان با هدف ایجاد رقابت سازنده
۶- تلاش برای یکپارچه سازی زمینهای کشاورزی در قالب تعاونیهای مکانیزه و مدرن محلی
۷- تاکید بر اولویت به تولید علم و صدور فناوری و خدمات فنی مهندسی بجای صدور مواد اولیه و کالا
۸- تلفیق تجربه تولید با دانش و فناوری روز و مدرن سازی تولید محصولات ایرانی
۹- فراهم نمودن شرایط برای استفاده از روش پایاپای در برابر واردات کالا از کشورهای رقیب
۱۰- توسعه صنایع جانبی و بالادستی و پایین دستی برای مواد اولیه مانند: نفت، مواد اولیه، مواد معدنی و کشاورزی و ایجاد شرایط برای تبدیل این مواد به محصولات ثانویه و نهایی و جانبی
۱۱- تلاش برای جلو گیری از خام فروشی دانش تولید شده در کشور و تبدیل علم به محصول برای صادرات (اجتناب از ارسال مقاله به مجلات I.S.I یا المپیادها و …قبل از بهره برداری)
۱۲- تعمیم حرفه ای گرایی و تخصصی نمودن کارها در عرصه های واجد شرایط
۱۳- حمایت جدی و قاطع از ایده ها، طرحها و نوآوریهای بخش تولید
۱۴- الزام دستگاههای دولتی به استفاده از مصالح، تجهیزات، ماشین آلات و سایر کالا و خدمات ایرانی
۱۵- رصد و پایش مستمر بازار کار و سرمایه داخلی و خارجی برای کسب موقعیتهای برتری ساز
۱۶- تعیین مصادیق روشهای حمایت از تولید کنندگان و صادر کنندگان یا وارد کنندگان استراتژیک
۱۷- حمایت مادی و معنوی از ایجاد و توسعه تعاونیها در بخشهای مختلف
۱۸- تسریع در اجرای هوشمندانه (پیشگیری از انحصار گرایی و ایجاد کارتلها و تراستهای ایرانی در آینده) و آینده نگرانه اصل ۴۴ قانون اساسی و حمایت همه جانبه از بخش خصوصی ونیز اجتناب از اقداماتی که شائبه رقابت با این بخش را به همراه دارد
۱۹- تامین بموقع مواد اولیه مورد نیاز مراکز تولیدی و ترغیب آنان برای تامین متقابل نیازها از یکدیگر
۲۰- اجتناب از کپی سازی بیش از حد و تاکید بر نوآوری و خلاقیت در تولید محصولات جدید یا بهسازی محصولات قبلی
۲۱- تکمیل ظرفیت اسمی و رسمی تولیدی کارخانجات و مراکز خدماتی
۲۲- جلوگیری قاطع از واردات بی رویه کالاهای غیر ضروری و حمایت جدی از صادرات کالا و خدمات ایرانی
۲۳- اجتناب از خام فروشی مواد اولیه در بخشهای مختلف و تبدیل مواد اولیه و بخصوص علم به محصولات ثانویه و نهایی
۲۴- انتقال آب از مناطق پر آب به مناطق خشک و کم آب برای توسعه کشاورزی و سایر صنایع
د – مصادیق اقدامات قابل اجرا در عرصه بازاریابی و صادرات:
۱- توجه به سلیقه و خواسته مردم (مشتریان داخلی و خارجی) در تولید کالا (استاندارد سازی، کیفی سازی، مدرن سازی و بومی سازی و ایجاد تنوع متناسب با نیاز هر منطقه)
۲- بازاریابی در داخل و بخصوص خارج از کشور برای محصولات ایرانی
۳- شناسایی نیازهای تولید برای حال و آینده و اولویت گذاری و تمرکز بر اجرای آن
۴- ایجاد تعادل و تناسب در زمینه عرضه و تقاضا
۵- جلوگیری از تبلیغ کلاهای خارجی در صدا و سیما و سایر رسانه ها
۶- گسترش نمایشگاههای بین المللی عرضه کالاهای ایرانی در داخل و بخصوص در خارج از کشور
۷- استفاده از تمام ابزارهای رسانه ای و اطلاع رسانی مانند: ماهواره و اینترنت برای معرفی محصولات ایرانی
۸- ترغیب صادر کنندگان به معرفی و عرضه تمام کالاهای ایرانی با نام و برند ایرانی
۹- ارتقاء خدمات پس از فروش اعم از نصب و راه اندازی و گارانتی و وارانتی
ح – مصادیق اقدامات قابل اجرا در عرصه اطلاع رسانی و فرهنگ‌سازی:
۱- ایجاد شبکه های تلویزیونی تخصصی و کاربردی در زمینه کشاورزی، صنعت، تجارت، و امثال آن
۲- فعال سازی نقش صدا و سیما برای اطلاع رسانی، آموزش و تبلیغ در این زمینه
۳- دسترسی آزاد به اطلاعات و رفع فیلتر سایتهای علمی و اقتصادی
۴- اولویت به حرفه آموزی به جای کمک کردن (آموزش ماهیگیری بجای ماهی دادن)
۵- ایجاد نظام جامع اطلاعات و آمار بازار کسب و کار
۶- تاکید بر تولید محوری توام با عدالت محوری در سطوح مختلف
۷- معرفی الگوهای موفق کسب و کار موجود در هر عرصه (الگو پروری)
۸- معرفی الگوهای برتر کسب و کار در گذشته و احیاء سنتها و ارزشهای مطلوب کار تجارت در جامعه
۹- معرفی الگوهای مصرف مطلوب با استفاده از زندگی شخصیتهای دینی، سیاسی، فرهنگی، هنری، ورزشی و… در هر زمینه (مشابه کاری که گاندی برای استفاده از پارچه هندی انجام داد)
۱۰- معرفی کامل ظرفیتهای تولیدی ایران به بخشهای مختلف عمرانی و صنعتی دست اندر کار ساخت
۱۱- ترغیب جوانان برای پرهیز از کار دولتی و هدایت آنها به سمت مشاغل آزاد تولیدی
۱۲- هدایت ائمه جمعه و جماعات برای طرح موضوعات مرتبط متناسب با شرایط و نیازهای روز عرصه کار و تلاش و نیز صرفه جویی و پرهیز از تجمل گرایی
۱۳- استفاده از تمام ظرفیتهای رسانه ای مانند: تهیه و تولید شعر و سرودهای برانگیزاننده و کارآفرین، انجام گفتگوهای تخصصی، استفاده از ظرفیتهای ترغیبی و تبلیغی، بیان ترفندهای دشمن برای سنگ اندازی و جلوگیری از خودکفایی و خود اتکایی ایران، بیان پیامدها و آثار عدم مقابله با جنگ اقتصادی دشمن، بیان مصادیق همراهی با دشمن، بیان پیامدهای بلند مدت و فراگیر همراهی خواسته یا ناخواسته با دشمن، قیاس عرصه کار با عرصه جنگ و …
۱۴- ترغیب مردم به درست مصرف کردن به جای کم مصرف کردن و وترویج فرهنگ صرفه جویی
و – مصادیق اقدامات قابل اجرا در عرصه علمی و آموزشی:
۱- ایجاد ارتباط موثر ونظامند بین مراکز تولیدی و مراکز علمی و دانشگاهی (مشابه رشته های پزشکی)
۲- راه اندازی و تقویت و توسعه بخش تحقیق و پژوهش (R&D) در تمامی مراکز تولیدی و حتی خدماتی
۳- تعیین و اولویت گذاری نیازهای اساسی جامعه و هدایت نخبگان به سمت طراحی و ارائه اولویتهای ضروری کشور
۴- تاکید و تسریع در ایجاد موسسات تحقیقاتی و مطالعاتی دانش بنیان دولتی و بویژه خصوصی
۵- جذب فناوریهای نوین خارجی در عرصه های مختلف
۶- تاکید بر خلاقیت و نوآوری و جمع آوری و ایجاد بانک ایده ها برای تولید در زمینه های مختلف
۷- توسعه آموزشهای فنی و حرفه ای در بخشهای مختلف
۸- توسعه آموزشهای عمومی برای مصرف بهینه با مشارکت رسانه ها و مراکز آموزشی
۹- حمایت کافی از نخبگان علمی و فراهم نمودن شرایط برای جلوگیری از فرار مغزها
۱۰- ایجاد و توسعه مراکز نقشه کشی و طراحی ایده ها و کالاهای صنعتی و غیر صنعتی برای تجاری سازی و در صورت لزوم نمونه سازی (پیش تولید)
۱۱- ایجاد و تقویت رشته های تحصیلی بومی مانند: مهندسی قنات، مهندسی چای، مهندسی برنج، مهندسی زعفران، مهندسی خرمای ایرانی و امثال آن در دانشگاهها برای افزایش بهره وری
۱۲- جلوگیری از فروش تحقیق و پایان نامه تحصیلی یا نوشتن اینگونه موارد برای دیگران که در دراز مدت اثرات منفی خود را بر فضای علمی و نیز محیط کسب و کار آشکار خواهد ساخت
ز – مصادیق اقدامات قابل اجرا در موضوعات زیربنایی:
۱- اولویت دادن به امور زیر بنایی و نیازهای پایه ای بویژه کشاورزی و برخی از محصولات صنعتی که جزء ضروریات اجتناب ناپذیر کشور محسوب می شوند
۲- ساماندهی و افزایش بهره وری از منابع آبی کشور و ارتقاء مدیریت بر چرخه استحصال و مصرف آب
۳- ساماندهی و متعادل سازی فعالیتهای سد سازی متناسب با شرایط آینده در ابعاد مختلف و استغاده کامل و منطقی از ظرفیت سدها
۴- تسریع در ایجاد سیستم آبیاری مکانیزه تحت فشار (قطره ای و بارانی) در بخش کشاورزی
۵- ساماندهی سامانه حمل و نقل و سرمایه گذاری برای توسعه و بهینه سازی راههای ترانزیتی به عنوان یک منبع درآمد موثر با تاکید بر شبکه راههای آبی و ریلی
۶- تکمیل طرحهای صنعتی و عمرانی نیمه کاره
۷- تسریع در توسعه دولت الکترونیک با در نظر گرفتن تمام جوانب آن
۸- فراهم نمودن شرایط برای طراحی و تولید تجهیزات و ماشین آلات صنعتی و کشاورزی بومی و مدرن برای استفاده از امکانات داخلی و صادرات متناسب با نیاز محصولات مختلف
۹- توجه ویژه به صنایع بسته بندی برای ایجاد ارزش افزوده در کالاهای ایرانی
۱۰- توسعه سردخانه ها و آمایش آنها متناسب با نیاز کشاورزی هر منطقه
۱۱- ایجاد انبارهای چند منظوره در روستاهها برای ذخیر سازی محصولات کشاورزی در هنگام برداشت، استفاده امدادی در حوادث و بهره برداری فرهنگی و ورزشی در زمان خالی بودن
۱۲- توجه و تاکید بر توسعه عمران روستایی در جهت جلوگیری از مهاجرت بی رویه و حفظ و تقویت تولید کشاورزی و تحقق عدالت در سطح کشور
۱۳- تمرکز بر تقویت و توسعه انرژیهای نو برای مصارف داخلی و صادرات
۱۴- مکانیزه سازی بخش تولید بویژه کشاورزی با در نظر گرفتن تمام جوانب کار
۱۵- توجه به استانداردها و نیز اصول معماری ایرانی اسلامی در ساخت و سازهای جدید
ط – مصادیق اقدامات قابل اجرا در عرصه قوانین و مقررات:
۱- تشکیل کمیته های صنفی متشکل از کارشناسان واجد شرایط در موضوعات مختلف برای مشارکت حرفه ای در تنظیم قوانین و مقررات با در نظر گرفتن مصالح همه ذینفعان اعم تولید کننده، وارد کننده، صادر کننده، توزیع کننده، مصرف کننده و سایر عوامل مربوط
۲- ممنوعیت خریدکالاهای مختلف خارجی که دارای مشابه داخلی است برای تمام دستگاههای دولتی یا الزام قانونی به استفاده از مصالح، تجهیزات، ماشین آلات و سایر کالا و خدمات ایرانی
۳- اجتناب از واردات کالاهای غیر ضروری به بهانه رقابت و استفاده از سایر روشها برای برای این منظور
۴- ممنوعیت تبلیغ کلاهای خارجی در صدا و سیما و سایر رسانه های داخلی
۵- کاهش یا حذف فرآیندهای غیر ضروری و دست و پاگیر در فرآیند سرمایه گذاری، تولید و صادرات و نیز واردات ماشین آلات و تجهیزات تولیدی و اساسی
۶- قانونمند نمودن اخذ ضمانتهای بلند مدت و منطقی کیفیت برای خدمات پس از ساخت بویژه در مورد پروژههای عمران شهری
۷- تهیه و تصویب قوانین مورد نیاز برای جلوگیری از واسطه گری و دلالی غیر قانونی و کاذب در جهت حمایت از تولید کننده و مصرف کننده
۸- برخورد قاطع با مفاسد اقتصادی و نیز واسطه گری های غیر قانونی و غیر منطقی (در برخی موارد قانون سکوت کرده و لذا به قانونگذاری نیاز دارد)
۹- ایجاد انعطاف معقول و منطقی و کاهش یا حذف قوانین زائد در مسیر سرمایه گذاری و تولید با همکاری کمیته های صنفی و قشری (سبک سازی و چابک سازی مسیر کار، تولید و سرمایه گذاری)
۱۰- اجتناب از ایجاد انحصار در تولید و عرضه کالاهای اساسی، استراتژیک و پر مصرف بمنظور جلوگیری از اعمال فشار و سوء استفاده های احتمالی صاحبان قدرت اقتصادی از موقعیتهای بحرانی
۱۱- تدوین مقررات لازم برای جلوگیری از عرضه کالای تولید داخل با برند خارجی
۱۲- تدوین مقررات لازم برای جلوگیری از عرضه کالای تولید خارج با برند ایرانی
۱۳- پیش بینی ضمانتهای قانونی لازم و کافی برای مقابله با مفاسد اقتصادی
۱۴- تنظیم قوانین مناسب مقابله جدی با قاچاق کالا و تشدید اقدامات مقابله ای
ن- مصادیق سایر اقدامات قابل اجرا توسط اصناف:
۱- کتاب مکاسب که در گذشته نه چندان دور مهمترین و اصلی ترین مبناء و الگوی رفتاری کاسبین و بازاریان محترم در این عرصه به شمار می رفته است، مجددا با کمک حوزه های علمیه به زبان ساده و متناسب با شرایط روز ترجمه و با همکاری اصناف به عنوان منشور اخلاق حرفه ای در کسب، منتشر و بین اصناف مختلف توزیع گردد.
۲- بمنظور احیاء ارزشهای اسلامی و فرهنگ سازی در جامعه با کمک حوزه های علمیه، آیات، احادیث و روایات اسلامی بازدارنده و ترغیب کننده در زمینه کسب و کار و موضوعاتی مانند: آثار دنیوی و اخروی گرانفرشی، احتکار، قناعت، شکر نعمت و پرهیز از ناشکری، ضرورت هوشیاری مسلمانان در برابر مکر دشمنان و امثال آن، گردآوری و با کمک اصناف به صورت هدفمند، اولویت گذاری و هر هفته یا هر ماه یک حدیث در قالب تابلو یا پوسترهای زیبا طراحی و برای نصب در مراکز کسب و کار، بین اصناف توزیع شود.
توضیح: تاکسی ها با توجه به کاربرد عمومی، یکی از مناسبترین امکانات موجود برای فراگیر نمودن این طرح به شمار می روند، لذا پیشنهاد می شود با طراحی یک قاب تزئینی مناسب که به راحتی امکان تعویض برگه حدیث هفته در آن وجود داشته و در عین حال از جاذبه بصری و طراحی مناسب برای نصب در انواع خودرو برخوردار باشد، این امکان بیش از سایر موارد مورد توجه قرار گیرید.
۳- برای کمک به فرهنگ سازی مناسب در عرصه کسب و کار و کاهش ناهنجاریهای موجود در این عرصه، قوانین و مقررات کسب و کار نیز در قالب یک مجموعه منسجم گردآوری و با کمک اصناف، منتشر و بین آنان توزیع گردد، این طرح می تواند همراه با طرح نظارت متقابل اصناف بر یکدیگر کامل شود.
۴- برای اثربخشی بیشتر و ایجاد انگیزه بهتر برای مطالعه موارد پیشنهادی در بند دو تا چهار، با مشارکت خود اصناف یا همکاری سایر مراکز مانند: سازمان امور مالیاتی کشور، مسابقه ویژه ای با جوایز نفیسی مانند معافیت مالیاتی یا سفرهای زیارتی یا خودرو، برای نفرات برگزیده طراحی و در نظر گرفته شود.
۵- شرکت در آموزشهای اخلاق حرفه ای برای همه اصناف در حین یا بدو کار (قبل از دریافت مجوز کسب) الزامی و با مشارکت مراجع ذیربط، برای تمام اصناف بخصوص داوطلبین جدید اجراء شود.
۶- به منظور کمک به ایجاد ثبات و تکمیل و به روز نمودن قوانین و مقررات کسب و کار در هر بخش و هر صنف، کمیته های ویژه ای با مشارکت نمایندگان واجد شرایط بخشهای ذیربط مانند: تولید کنندگان، فروشندگان، وارد کنندگان، صادر کنندگان، توزیع کنندگان، مراکز دولتی ذیربط و حتی مصرف کنندگان، تشکیل و نتایج کار را برای بررسی و تصویب نهایی در اختیار مراجع قانون گذار قرار دهند.
به نظر می رسد، اجرای صحیح این طرح در اقشار و صنوف مختلف بتواند مانند سایر کشورهای پیشرفته، در دراز مدت تا حدود زیادی دولت و بخصوص مجلس شورای اسلامی را از برگزاری جلسات مستمر و دائمی و تهیه و تصویب قوانین بعضا ناقص و غیر کاربردی بی نیاز سازد.
۷- با مشارکت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اصناف و سایر مراکز و مجموعه های ذیربط، برای اقشار خاص مرتبط با مسائل فرهنگی و هنری مانند: سازندگان اسباب بازی، طراحان لباس یا تصویر گران البسه و امثال آنها، در سراسر کشور همایشهای ارشادی و فرهنگی سالانه یا حتی فصلی برگزار و با دعوت از صاحبنظران مسائل فرهنگی و حتی جامعه شناسی، ضمن ارائه الگوهای کاربردی ایرانی _ اسلامی، شگردهای دشمنان برای حذف فرهنگ بومی و ترویج و جایگزینی فرهنگ غربی و آثار و پیامدهای آن تشریح و ضرورت بازیابی جایگاه تاریخی ایران به عنوان تمدنی کهن و مهد تولید و صدور فرهنگ ارزشی، مورد تاکید قرار گیرد.
۸- با مشارکت و همکاری نمایندگان اصناف، در قالب کارگاههای آموزشی و اردوهای کاربردی، مواردی مانند: منشور اخلاق حرفه ای، سند راهبردی اصناف، کتابچه های معرفی اصناف، برنامه های فرهنگ سازی، برنامه های ارشادی و معنوی و سایر موارد مشابه برای اصناف تهیه و طراحی شود.
بدیهی است که بخش قابل توجهی از این اقدامات می تواند با مشارکت مادی و معنوی خود اصناف و توزیع مناسب و منطقی کار بین آنها عملیاتی و اجراء شود، به عنوان مثال: هتلداران برای تامین مکان همایشها، گرافیستها برای طراحی شعائر و نقشهای مورد نظر، تابلوسازها برای طراحی تابلو، چاپخانه داران برای انتشار پوستر (با کمترین هزینه مثلا با استفاده از پرت کارهای چاپی) و …. می توانند همکاری داشته باشند.
توضیح: علاقمندان می توانند برای تکمیل مطالب و استفاده بیشتر از طرحها، پیشنهاد و سایر موارد ارائه شده در مورد مسائل اقتصادی، به سایر مقالات حقیر که هر سال پیرو رهنمودهای مقام معظم رهبری (دامه) در زمینه مسائل اقتصادی تدوین و در سایت ارائه شده، از جمله « مقاله چند راهبرد کلیدی برای رشد تولید ملی و …» مراجعه نمایند.
احمدرضا هدایتی
۱/۲/۹۱
منابع مورد استفاده :
==========================================================================
- قرآن مجید – ترجمه الهی قمشه‌ای – موسسه فرهنگی هنری مقربون .
- نهج البلاغه – دشتی . محمد – موسسه انتشاراتی دارالعلم- چاپ سوم – ۱۳۸۷.
- نهج الفصاحه – ترجمه کرمی فریدنی . علی – انتشارات حلم – بهار ۱۳۸۴
- فضای کسب و کار در سال ۲۰۰۶ – سیمون دیانکوف . کارالی مکلیش – ترجمه جعفر خیر خواهان – مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی – سال ۱۳۸۶
- کارآفرینی – جفری مردیت . رایت نلسون . فیلیپ نک – ترجمه نبی بیان . محمد صادق – نـــاشر دفتر بین المللی کار – چاپ سوم ۱۹۹۲
- بررسی لایحه برنامه پنجم توسعه – معاونت پژو هشی – مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی – خرداد ماه ۱۳۸۹
- گزارش پایش فضای کسب و کار- معاونت پژو هشی- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی– تیر ماه ۱۳۸۹
- گزارش پایش فضای کسب و کار ( ویژه قانون کار) – معاونت پژو هشی – مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی – مرداد ماه ۱۳۸۹
- بسیج مستضعفان در اندیشه امام خمینی – فرهادی . محمد – نیروی مقاومت بسیج – سال ۱۳
۱۰. فرهنگ دفاعی امنیتی – نوروزی. دکتر محمد تقی – انتشارات سنا – زمستان ۱۳۸۵
۱۱. مقاله کارآفرینی چیست؟ – سایت مرکز کارآفرینی دانشگاه تبریز _ ۲۰ آذر ۱۳۸۴
۱۲. زمینه هایی که فرهنگ اسلامی برای کارآفرینی ایجاد می کند – احمدیان راد. حمیده – منبع اینترنتی
۱۳. کارآفرینی در منظر وحیانی – پایگاه حوزه – منبع اینترنتی – تیر ماه ۱۳۸۵
۱۴. تاثیر آموزه های دینی بر کارآفرینی و کسب و کار – حجت الاسلام عزتی . کیوان – پایگاه خبری ۵۹۸ – فروردین ماه ۱۳۸۹ – منبع اینترنتی
۱۵. مدیریت خلاقیت – منبع اینترنتی
۱۶. تشکیل یک سازمان مبتکر و خلاق– منبع اینترنتی
۱۷. مشارکت بالا در نوآوری– منبع اینترنتی
۱۸. رهیدن از قانون های کهنه. – منبع اینترنتی
۱۹. اسراف – مطهر . محمد – انتشارات الهادی – چاپ دوم – زمستان۱۳۸۳
۲۰. مقاله نقش بسیج در کارآفرینی – احمد رضا هدایتی – ۳۰/۶/۸۹
۲۱. مقاله راهکارهای صرفه جویی – احمد رضا هدایتی – فروردین ماه ۸۶
۲۲. روزنامه کیهان شماره‌های ۱۹۳۴۰- ۱۹۳۲۶- ۱۹۳۳۸- ۱۹۳۴۱
۲۳. هفته‌نامه صبح صادق شماره‌های ۳۹۵ تاریخ ۳۱/۱/۸۸
۲۴. سایر منابع اینترنتی
[۱] – فرهنگ دفاعی امنیتی – صفحه ۲۷۲
[۲] – کتاب جامعه شناسی سال سوم دبیرستان – صفحه ۶۰
[۳] – فرهنگ دفاعی امنیتی – صفحه ۵۲۹
۵۲۹
