منابع آب نیازمند تسریع در مدیریت بهینه

      به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران در آینده نه چندان دور تامین آب، اصلی ترین محور چالشهای جهانی خواهد بود و به همین دلیل برخی از کشورها از هم اکنون به فکر چاره اندیشی برای مقابله با مشکل کم آبی  و خشکسالی برآمده و اجرای طرحهای مختلفی را در دستور کار خود قرار داده اند، این موضوع نزد کشورهای مذکور به قدری حائز اهمیت بوده که از چندی پیش علاوه بر استفاده از روشهای مختلف مانند: سد سازی و هدایت آبهای سطحی، از سایر روشها از جمله؛ انحراف مسیر رودخانه ها، اقدام برای باروری سازی بیش از حد ابرها و استخراج تمام رطوبت باران ساز آن قبل از خروج از مرزها، ساخت تاسیسات و تجهیزات موثر در کاهش یا افزایش بارندگی و دهها روش انسانی و غیر انسانی دیگر، با سرمایه گذاری مناسب، تمام تلاش خود را معطوف این موضوع نموده اند.

     شرایط آب و هوایی کشور ایران نیز اقتضا می کند تا برای پپیشگیری از بروز بحران های احتمالی در این زمینه، در کوتاه ترین زمان ممکن راهبردهای خود را مشخص و راهکارهای لازم را برای رفع این مشکل ارائه نماید و بدیهی است که با توجه به اهمیت موضوع، در این راستا اجرای هر گونه طرح کاربردی در کوتاه مدت لازم اما کافی نخواهد بود، بنابراین اگرچه سد سازی به عنوان یک گزینه اساسی در سالهای اخیر گسترش چشمگیری در کشور داشته، اما به هیچ وجه نباید تصور شود که با اجرای این بخش از کار، رسالت مسئولین در این زمینه به پایان رسیده است.

     این نکته از آن جهت اهمیت دارد که؛ مدیریت بهینه بر منابع آب می تواند در بخشها و زمینه های مختلف مورد توجه قرار گیرد، برخی از راهکارهای قابل بررسی در این زمینه عبارتند از: ایجاد سازمان احیاء قنوات، ایجاد رشته مهندسی قنات در دانشگاهها، تسریع در اجرای طرح‌های سد سازی و آبخیزداری، تسریع در کانالکشی و زهکشی آب سدها، کمک به بازسازی مسیلها و کانالهای انتقال آب و ساماندهی و استانداردسازی شبکه‌های آبرسانی، سرعت بخشیدن به مکانیزه‌سازی و حمایت و سرمایه گذاری برای توسعه و گسترش سیستمهای آبیاری تحت فشار قطره ای و بارانی، بازسازی شبکه های آب شرب و تفکیک این شبکه از آب غیر آشامیدنی، استحصال آبهای شیرین زیر سطحی، انتقال آب از نقاط پر آب به نقاط خشک و سایر اقدامات مشابه.

      با توجه به توضیحات فوق مهمترین راهکارها به شرح ذیل پیشنهاد می‌گردد:

     الف –  نظر به اینکه ساخت قنات در مقایسه با سد سازی و سایر روشهای مشابه، از بیشترین کارایی و در عین حال بالاترین میزان تطبیق با طبیعت برخوردار و نیز کمترین هزینه و ناچیزترین آثار تخریبی را بر محیط زیست در پی دارد، لذا شایسته است، ضمن ایجاد سازمان ویژه ای برای توسعه، بازسازی و احیاء قنوات در وزارت نیرو و فراهم نمودن شرایط برای استفاده از ابزار و فناوریهای نوین در این زمینه، رشته مهندسی قنات نیز در دانشگاهها راه اندازی و با جمع آوری تمام سوابق و تجارب، ارائه علمی این دانش بومی در مراکز آموزش عالی رسما آغاز گردد.

     ب –  موضوع استحصال آب از رودخانه های آب شیرین زیر زمینی که در برخی از مناطق از جمله بوشهر و چابهار (در مقیاس یک رودخانه) از طریق گسلهای زیر زمینی به خلیج فارس و دریای عمان وارد می شوند و انتقال آن به سطح زمین در مناطق مذکور، بررسی قرار گرفته و امکان سنجی شود.

     ج – بازسازی مسیلها و کانالهای انتقال آب و ساماندهی و استانداردسازی شبکه‌های آبرسانی محلی و سنتی موجود در روستاها و همچنین زهکشی و کانالکشی حسابشده و علمی آب سدها که بعضاً سال‌ها بدون استفاده رها شده (بویژه در استان خوزستان) و انتقال آن به زمینهای پهناور و حاصلخیز این استان و سایر استانها با رویکرد مکانیزه سازی مصرف آن تسریع گردد.

     د – با توجه به توضیحات ذیل و در راستای استفاده بهینه از منابع آبی قابل دسترس و نیز کمک به توسعه زیر ساختهای کشور در سایر بخشها، پیشنهاد می‌شود؛ طرح انتقال آب از طریق لوله یا ایجاد کانال از حوزه آبی خلیج فارس به دریاچه‌ هامون، دریاچه جازموریان و چاله‌های موجود در کویر لوت و از دریاچه مازندران به دشت کویر و دریاچه ارومیه، مجدداً مورد بررسی قرار گرفته و شرایط لازم برای اجرای یکی از روشهای ذیل فراهم گردد..

     ظاهرا در همین راستا قبلا چند طرح مشابه از جمله؛ طرح ایرانرود (طرح اتصال دریای خزر به خلیج فارس)، طرح ایجاد کانال کشتیرانی از طریق ایجاد شکاف در کوه البرز، طرح احداث کانال لوت و طرح احداث دریاچه‌هایی بین دریای خزر و خلیج فارس نیز در سنوات گذشته مطرح بوده و طرح مطالعاتی برخی از آنها نیز توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی انجام شده است که متاسفانه علی‌رغم تأیید برخی از راهکارهای پیشنهادی، تاکنون هیچ کدام از آنها به مرحله اقدام و اجراء نرسیده است.

     با توجه به بررسیهای صورت گرفته، از نظر نگارنده نیز طرح انتقال آب به مناطق کویری بخش شرقی و مرکزی کشور می تـواند، در قالب ایجاد سه یا چهار دریاچه در فرورفتگیهای طبیعی موجود در مناطق مذکور، که با خط راه آهن ثابت و شناور به یکدیگر متصل می شوند (مشابه روش مورد استفاده در دریاچه وان ترکیه)، علاوه بر دستاوردهای مورد اشاره در ذیل، احداث راه ترانزیتی شمال به جنوب کشور را ممکن و نقش اساسی در توسعه کشور در ابعاد مختلف داشته باشد.

     در هر حال پیشنهاد می شود در صورت تصویب طرح، ابتدا دریاچه اول بطور آزمایشی آبگیری و در صورت اخذ نتایج مورد نظر و اطمینان از عدم بروز پیامدهای احتمالی نامطلوب در بخشهای مختلف بویژه (زیست محیطی، دفاعی، امنیتی و … ) اقدام و برای کاهش هزینه با طراحی مناسب بمنظور استفاده از قدرت امواج دریا برای پمپاژ آب و لوله کشی یا احداث کانال، از دریاچه اول به دریاچه دوم و در صورت لزوم از دریاچه دوم به دریاچه سوم آبرسانی شود.  

     لازم به یادآوریست که؛ فسیل‌های کشف شده در مناطق کویری مورد اشاره، بیانگر آنستکه این  مناطق قبلاً نیز جزء مناظق دریایی بوده‌اند.

     بدیهی است با توجه به شرایط تحریم، انتقال آب برای توسعه کشاورزی و بهینه‌سازی شرایط زیست محیطی کشور، معقولانه‌ترین و اساسی ترین اقدام موازی برای مقابله با کینه‌ورزی دشمنان است و می‌تواند آثار و پیامدهای مثبت فراوانی را به شرح ذیل به همراه داشته باشد.

  1. استفاده بهینه از منابع موجود و قابل دسترس برای توسعه یکی از مهمترین محورهای توسعه کشور، یعنی کشاورزی که از کمترین وابستگی به خارج و پایین ترین آسیب پذیری در برابر تحریمها برخوردار بوده و در عین حال یکی از نیازهای ضروری کشور در شرایط مختلف، بویژه در شرایط بحران محسوب می شود .
  2. کمک به اشتغالزایی در زمینه‌های مختلف مانند، پرورش ماهی، حمل و نقل دریایی، توسعه زمین‌های کشاورزی، اشتغالزایی ناشی از احداث، بهره‌برداری و نگهداری خطوط لوله و ماهیگیری و سایر موارد مشابه.
  3. کمک به محرومیت زدایی از بخش قابل توجهی از محروم‌ترین مناطق کشور و ارتقاء سطح معیشتی مردم منطقه و سایر نقاط کشور.
  4. بهینه‌سازی شرایط زیست‌ محیطی در ابعاد مختلف از جمله؛ پوشش گیاهی و جانوری و آب و هوای عمومی منطقه و تاحدی کشور. (حتی آب دریا می تواند برای تغییر شرایط اقلیمی و تقویت منابع آبهای زیر زمینی موثر باشد.)
  5. توسعه امنیت پایدار از طریق استقرار نقاط مسکونی در این مناطق برای جلوگیری از بروز حوادثی مانند نفوذ نیروی هوایی آمریکا در جریان حادثه طبس و یا کاهش حرکت کاروانهای قاچاق با کمک مردم محلی.
  6. کمک به ایجاد تعادل در توزیع جمعیت و جلوگیری از پراکندگی و یا تمرکز غیر منطقی جمعیت از طریق توسعه عمرانی مناطق مذکور و مهاجرت مردم به مناطق مورد اشاره.
  7. کمک به توسعه کشاورزی در ابعاد مختلف به عنوان مهمترین و قابل دسترس‌ترین محور توسعه در کشور.
  8. افزایش جاذبه‌های توریستی و گردشگری و کمک به توسعه صنعت توریسم.
  9. کمک به تثبیت شنهای روان و گرد و غبار در مناطق کویری.
  10. تقویت منابع آبهای زیرزمینی و جلوگیری از نشست زمین.
  11. دهها پیامد مثبت جانبی دیگر.

     بدیهی است اجرای طرحهای فوق مستلزم هماهنگی و همکاری نزدیک و منسجم دستگاههای مختلف بویژه وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست و سایر دستگاههای ذیربط و ذینفع و نیز سرمایه گذاری و مشارکت مردم در این زمینه می باشد و طبیعتا جلب سرمایه گذاران خارجی نیز می تواند اجرای آن را تسریع نماید.

                                                                             احمدرضا هدایتی

                                                                             کارشناس ارشد مدیریت

                                                                              ۵/۲/۹۰

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شما همچنین می توانید ...

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *