یکی از اشکلاتی که گاهی در سیستم اداری به چشم می‌خورد، کم‌توجهی برخی از مدیران و مسئولین به پیامدها و عوارض کوتاه‌مدت و به‌خصوص میان‌مدت و بلندمدت طرح‌ها، برنامه‌ها و تصمیماتی است که برای اداره امور دستگاه ذیربط طراحی، تدوین و یا اتخاذ می‌نمایند.
این در حالی است که پیامدنگری یکی از ضروریات اجرای امور در همه بخش‌ها و تمام دستگاه‌ها محسوب می‌شود و بسیاری از کشورهای دنیا برای در امان ماندن از خطر ریسک بی‌مورد در کارهای خود، از این روش بهره می‌برند. البته گاهی شرایط اضطرری فرصت پیامدنگری را از افراد سلب و یا چنین اقتضا می‌کند که برخی از پیامدهای احتمالی نادیده انگاشته شود.
منظور از پیامد و پیامدنگری چیست؟
پیامد در اصطلاح؛ حالت، رویداد یا پدیده‌ای است که ممکن است در نتیجه‌ی تحقق یک طرح، برنامه، یا یک تصمیم‌گیری یا هر اقدام و رخداد مشابهی، در سازمان‌ها، جوامع و حتی وضعیت افراد رخ دهد و آثار و نتایج متفاوتی را در پی داشته باشد، اما از نظر سیستمی تأثیر (پیش‌بینی‌شده یا پیش‌بینی نشده و غیرمنتظره) برون‌دادهای (خروجی‌های) یک سیستم بر روی محیط پیرامونی آن را پیامد می‌نامند .
به عنوان مثال؛ برای تأمین انرژی و سوخت موردنیاز یک شهر می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد که ایجاد و گسترش شبکه گاز طبیعی، ساخت نیروگاه‌های تولید برق و یا استفاده از سوخت‌های فسیلی متداول‌ترین آنهاست، اما هرکدام از این روش‌ها در بلندمدت پیامدهای خاص خود را دارند.
در بیان نمونه گفته می‌شود، همان‌طور که در برخی از کشورهای اروپایی تجربه شده است، گسترش نیروگاه‌ها تولید برق می‌تواند باران‌های اسیدی را در پی داشته باشد و آسیب‌های فراوانی را به محیط زیست و به‌خصوص گیاهان وارد نماید. متقابلاً در مورد ایجاد و گسترش شبکه گاز نیز این مشکل مطرح است که در حوادث طبیعی این امکان وجود دارد که همانند واقعه زلزله چند سال قبل در مکزیک، شبکه گاز شهری دچار شکستگی و نشت گاز شود و شدت بحران و خسارات وارده را تشدید نماید و در مورد استفاده از سوخت‌های فسیلی نیز در دهه‌های اخیر همواره موضوع آلودگی هوا و آسیب دیدن لایه اوزون مطرح بوده است.
حتی در مورد سدسازی با تمام مزایایی که بر آن مترتب است، در بیشتر موارد نگرانی‌ها و پیامدهایی مانند؛ خشک شدن چاه‌های آب و قنوات پیرامونی، احتمال شکسته شدن سد و خطرات و خسارات ناشی از آن در حوادثی مانند؛ جنگ، زلزله یا سیل‌‌‌‌‌های مهیب و یا مسائلی مانند؛ ایجاد تغییرات جوی ناخواسته، تأثیر مخرب بر آثارباستانی موجود در منطقه، تخلیه سکونتگاه‌ها، تغییر مسیر راه‌ها و امثال آن مطرح بوده است.
این پیامدها به اشکال مختلف در مورد هر نوع طرح، برنامه، تصمیم یا اقدام مشابه دیگری (در مقیاس کوچک و یا بزرگ و در ابعاد و موضوعات گوناگون) مصداق دارد و لذا مسئولین و مدیران برای رهایی از این مشکل چاره‌ای ندارند جز این‌که قبلاً تمام پیامدهای ممکن (اعم از مثبت یا منفی) را در نظر گرفته و با لحاظ صرفه کار در ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، امنیتی و حتی اجتماعی، تدابیر لازم برای مواجهه و یا کاهش، حذف و خنثی‌سازی پیامدهای ناخواسته و نامطلوب را اندیشیده باشند.
چگونه پیامدنگری کنیم؟
برای دستیابی به این هدف کافیست که با کمک افراد متخصص و صاحب‌نظر، تمامی سناریوهای فرضی ممکنالوقوع ناشی از انجام کار با دقت و با در نظر گرفتن همه نکات ریز و درشت (حداقل به شکل ذهنی و ترجیحاً مکتوب و مدون) طراحی و ترسیم شود.
این اقدام در طراحی نقشه مقابله با حوادثی مثل زلزله در مناطق مسکونی می‌تواند از موضوعاتی مانند؛ نحوه مقابله با آتش‌سوزی، مقابله با سرقت اموال عمومی و مردم، مقابله با نشت گاز و مواد شیمیایی تا روش هماهنگی نیروه‌های امدادی برای آوربرداری، رسیدگی به مصدومین، تأمین محل اسکان و چگونگی تغذیه آسیب‌دیدگان، محل دفن اموات، محل تخلیه نخاله‌ها و ضایعات ساختمانی، محل نگهداری دام و سایر حیوانات اهلی و حتی نحوه تفکیک و تأمین علوفه آنها در شرایط مختلف از جمله؛ شرایط جوی (سرما و گرما)، محیطی (بسته و باز)، گستردگی جغرافیایی (ملی و محلی)، امنیتی (صلح و جنگ) و سایر موارد مشابه را در بر بگیرد.
به عبارت دیگر همان‌گونه که اشاره شد مدیران و مسئولین باید با کمک کارشناسان خلاق و حرفه‌ای، خود را به شکل فرضی در برابر نتایج احتمالی کار قرار دهند و پاسخ تمام احتمالات ممکنالوقوع دور و نزدیک را کشف و شناسایی نموده و سپس با در نظر گرفتن همه یافته‌های خود، برای تصویب طرح‌ها و برنامه‌ها یا اتخاذ تصمیمات اقدام نمایند تا از بروز پیامدهای ناخواسته در امان بمانند.
البته پس از نهایی شدن موضوع، عندالزوم تهیه پیوست فرهنگی، روانی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برای طرح‌ها و برنامه‌هایی که قطعی و مصوب شده‌اند نیز می‌تواند مکمل کار باشد.
توضیح؛ علاقه‌مندان در صورت تمایل می‌توانند جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه واژه «پیامدنگر» را در همین سایت (سایت ره‌توشه – rahtooshe.com)، جستجو و دو مقاله قبلی ارائه شده در این خصوص را ملاحظه و مطالعه نمایند.
احمدرضا هدایتی
کارشناس ارشد مدیریت
۲۸/۴/۱۴۰۱
نشانی الکترونیکی: ARH110@yahoo.com نشانی سایت: rahtooshe.com
