در هـر صـورت شـنـاخـت عـلل واقعى بى توجهى کودکان و نوجوانان نسبت به نماز و اتخاذ راه حل هاى مناسب براى هر یک، از ضروریات تربیت دینى مى‌باشد.
عوامل مهم سبک شمردن نماز:
عـدم گـرایـش بـرخـى از نـوجـوانـان بـه نـمـاز، مـعـلول عـوامـل مـخـتلفى است که مورد بحث قرار مى گیرد. یافته هاى تحقیقى (۸۵) نشان مى دهد کـه بـسـیارى از نوجوانان به اصل نماز نگرش مثبت داشته امّا در انجام آن سستى و کوتاهى مى ورزند. لذا مهم ترین عوامل مؤ ثر در سبک شمردن نماز عبارتند از:
۱ ـ نداشتن انگیزه قوى براى خواندن نماز.
۲ ـ عادت نداشتن به نماز از دوران کودکى .
۳ ـ آگاه نبودن از فلسفه و اسرار نماز.
۴ ـ ترجیح دادن تفریح و سرگرمى (به علت جاذبه بیشتر در نزد اینان).
۵ ـ داشتن سؤ ال و ابهام نسبت به بعضى از مسائل اعتقادى مانند خدا، معاد و…
یافته هاى پژوهشى نشان مى دهد که میزان رفتار و پاى بندى دانش آموزان به نماز با توجه به اینکه به اصل نماز نگرش مثبتى دارند ولى میزان و کیفیت تقید به نماز در بین آنان پایین تر از حد متوسط است. یعنى عواملى مانع از انجام نماز در آنان شده و از کیفیت و پاى بندى آنها کاسته است .(۸۶)
عـلاوه بـر عـلل فـوق، عـوامـل مـؤ ثـر دیگرى نیز وجود دارند که مى توانند باعث بى توجهى نـوجـوانـان بـه فـرایـض دیـنـى از جـمـله نـمـاز گـردنـد. ایـن علل را به سه دسته تقسیم و مورد بررسى قرار مى دهیم .
علل فردى عدم گرایش به نماز(۸۷):
بـرخـى از عـلل عدم گرایش به نماز، متوجه خود کودک و نوجوان است . در این موارد با یک علت یـابـى سـاده مـى تـوان بـه ایـن مـوضـوع رسـیـد. والدیـن پـس از درک عـلل فـردى لازم اسـت بـه یـارى او شـتـافـتـه و هـمـچـون طـبیبى دلسوز او را درمان نمایند. این علل به شرح ذیل مى باشد:
۱ ـ آگاه نبودن نسبت به معارف نماز: نـوجـوانـى کـه نـسبت به معارف، احکام و مسائل مربوط به نماز آگاهى کافى، لازم و درستى نداشته باشد، به طبع نسبت به نماز بى اهمیت است . زیرا فکر و درک او در این باره نارسا و مـحـدود اسـت . ایـن نـارسـایـى فکرى و ادراکى باعث مى شود که رفتار او به سوى نماز هدایت نشود.
بنابراین درصورتى کودک و نوجوان به نماز پاى‌بند مى شود که فکر و قلبش سرشار از مـعـارف دیـنـى، خـاصـه نـماز باشد. والدین مى توانند با ایجاد زمینه هاى رشد فکرى و آگاه شـدن آنـان نـسـبـت بـه معارف دینى ، این مانع را از سر راه آنان برداشته و یاریگر فرزندان خویش باشند.
۲ ـ خستگى و بى حوصلگى: گـاهـى کـودک و نـوجـوان در طـى روز بـه دلایـلى هـمـچـون کـلاس درس، ورزش زیاد، تماشاى تـلویـزیون ، داشتن سرگرمى هاى متعدد، بیش از اندازه تلاش نموده خسته و بى حوصله است . یعنى از نظر جسمى و روانى آمادگى پذیرش کارهاى فکرى و معنوى را ندارد.
مـسـؤ ولیـت و نـقـش الهـى والدین اقتضاء مى کند که با مراقبت و برنامه ریزى صحیح نگذارند کودک و نوجوان تاحدى خسته شود که آمادگى انجام نماز و عبادت را نداشته باشد.
هـمـچـنـیـن اگـر کـودک بـه تنبلى و کسالت موقتى گرفتار شد، والدین با شیوه هاى محبت آمیز، تـشـویـق و آسـان جـلوه دادن اعـمـال نـمـاز یـا مـوافـقـت بـا استراحت موقتى کودک و نوجوان زمینه عمل را برایش فراهم نموده تا در فرصت کوتاه دیگرى به نماز بایستد.
۳ ـ اشتغال زیاد و غفلت: واگـذارى انـجـام کـارهـاى مـتـعـدد بـه کـودک و نـوجـوان نیز باعث مى شود که آنان به صورت ناخواسته از نماز غفلت نمایند. کارهاى منزل ، مدرسه ، تلاش هاى فردى خود کودک و نوجوان ، بـازى و سـرگرمى ، دید و بازدید، رفتن به اردوها، پارک ها و تفریحات گوناگون آنچنان آنـهـا را سـرگرم و مشغول مى دارد که باعث کم رنگ شدن ارزش و اهمیت نماز مى گردد. درنتیجه این اشتغالات متعدد، بدون قصد و نظر سوء از نماز غفلت مى ورزد.
لذا والدیـن بـایـد مـتوجه باشند که کمتر از توان و ظرفیت کودک و نوجوان به او کار واگذار کنند، و با تذکر به موقع او را از میان کارها به نماز دعوت نمایند.
۴ ـ خودنمایى و تعرض: یـکـى از خـصوصیات نوجوانان مطرح نمودن و خودنمایى در بین جمع دوستان ، همسالان و یا در جمع خانوادگى است. نوجوان با این کار مى خواهد خودى نشان دهد تا ابراز وجود نموده و از این طریق شناخته شود.
اگـر نـوجـوان در جـمعى قرار گیرد که آنان نیز به نماز بى توجه اند، سعى مى کند خود را طـورى مـطـرح کـنـد تـا مـحـبوب و مورد قبول آن جمع قرار گرفته و پذیرفته شود، و نیز در مواقعى نوجوان در جمعى قرار دارد که همگى به نماز عشق مى ورزند و او زمینه اى براى مطرح کردن خود ندارد. لذا با بى اعتنایى و حتى نماز نخواندن جمع را متوجه خود مى کند. همچنین سؤ الات ، اشکالات و شبهاتى را مطرح مى کند تا آنان از پاسخش عاجز شوند.
در چـنـیـن وضـعـیتى ، لازم است زمینه هایى فراهم شود تا نوجوان خود را محبوب جمع ببیند. دادن مسؤ ولیت برخى از کارها و مانند آن ، کمک مفیدى در این زمینه است . چنانچه با سبک شمردن نماز مى خواهد خود را نشان دهد یا اشکالاتى را مطرح مى کند، نباید با برخورد منفى و رفتار تند و خـشـن ، نـسـنجیده او را در ورطه لجاجت بیندازیم ، بلکه با صبر، رفتار منطقى و گذشت زمان ، زمینه هاى اصلاح او را مهیا نماییم .
از خصوصیات دیگر نوجوانان این است که بسیارى از اوقات نسبت به کارى که از آنها خواسته مـى شـود تـعـرض مـى کـنـند؛ زیرا آنان در این سنین در خود توانایى هایى را مى بینند و سعى دارنـد آنـهـا را بـه کـار گـیـرنـد. مـانـنـد بـیـشـتـر شـدن درک و فـهـم نـسـبـت بـه مـسـائل یـا افـزایـش تـوان جـسـمـى و قـدرت بـدنـى در چـنـیـن وضـعـیـتـى دچـار نـوعـى استقلال خواهى کاذب مى شود. بنابر این اگر او را به نماز یا هر کار دیگرى دعوت کنید، ممکن اسـت بـا تعرض او مواجه شوید. و اظهار کند که من دیگر بزرگ شده ام ، خود مى دانم که نماز بـخـوانـم یـا نـخـوانـم و نـیـازى بـه امـر و نـهـى شـمـا نـدارم و امثال آن .
والدیـن آگـاه ، بـا هـوشـیـارى و دادن شـخصیت و احترام گذاشتن مى توانند او را از چنین تعرض هـایـى دور نـمـایـند. اگر موفق نشوند، با متانت و گذشت ، محبت کردن به مرور زمان به اهداف تربیتى نایل خواهند شد.
۵ ـ احساس گناه: بـرخـى از نـوجـوانـان و جـوانـان مـمـکـن اسـت خـطـا و گـنـاهـى مـرتـکـب شـده بـاشـنـد. و ایـن عـمـل آنـهـا آشـکار شده و دیگران نیز از آن باخبر باشند. لذا خود را سرزنش کرده و از گذشته تـلخ و گـنـاه آلود خـویـش نـگران است و مى پندارد که با چنین سابقه اى دیگر نماز فایده اى ندارد. براى چه نماز بخواند؟ و با این احساس از نماز دور شده و خود را جهنمى مى پندارد.
در چـنـیـن وضعیتى ، والدین به یارى نوجوان و جوان شتافته و با بیان جلوه هاى بیکران رحمت الهى، و باز بودن راه نجات از طریق توبه و اینکه خداوند جوان توبه کننده را بسیار دوست دارد و امثال اینها، آنان را امیدوار کرده و از کید شیطان برهانند.
علل خانوادگى بى توجهى به نماز:
خـانـواده مـهـم‌تـریـن جایگاه تربیت انسان است. اگر این پایگاه اصلى دچار ضعف، نارسایى شـود، قـطـعـاً تـربـیـت کـودک و نـوجـوان بـه مـخـاطـره مـى افـتـد و عـواقـب تـلخـى را بـه دنبال خواهد داشت .
بسیارى از علل عدم گرایش نوجوانان و جوانان به نماز ریشه در محیط تربیتى خانواده اى که در آن رشـد نـمـوده انـد دارد. برخـى از مـهـم تـریـن عـلل آن بـه شـرح ذیل است :
۱ ـ نداشتن الگوى مناسب: کـودک از بـدو تـولد بـا والدیـن خـود آشـنـا و مـاءنـوس مـى شـود و در مـراحـل رشـد خـود سـعـى مـى کـنـد رفـتـار، گـفـتـار و افـکـارش مانند والدین خویش باشد. و با تقلیدپذیرى ، اعمال آنان را ملاک رفتار خود قرار داده و خواسته یا ناخواسته از آنها الگو مى پذیرد.
والدینى که به وظایف الهى و شرعى خود پاى بند هستند و به موقع نماز مى خوانند و از سبک شـمـردن نـمـاز و سـایـر واجـبـات الهـى پـرهـیـز مـى کنند، به یقین فرزندانشان از آنان الگو گرفته و به نماز مى ایستند و هیچ عبادتى ـ از جمله نماز ـ را سبک نمى شمارند.
امّا کودکى که از این نعمت معنوى محروم است و والدینش به نماز علاقه اى نشان نمى دهند یا گه گـاهـى نـمـاز مـى خـوانـنـد، آیـا الگـوى مـنـاسـب بـراى عـبـادت دارد؟ آیـا فـطـرت خـداجـویى و مـیـل بـه پـرسـتـش در او شـکـوفـا مـى شـود یـا در انـبـوه غـبـار جهل و غفلت باقى مى ماند؟
۲ ـ بى توجهى نسبت به تربیت دینى: بـرخـى از والدیـن نـسـبـت بـه تـربـیـت دیـنـى از جـمـله بـه نـمـاز فـرزنـدان خـود اهمیت چندانى قـائل نیستند و مى پندارند که خود بزرگ شده و خوب مى شوند. چنین والدینى کودک و نوجوان را در مسیر وزش نسیم دلنواز تربیت دینى قرار نداده تا عِطر معنوى نماز از وجود فرزندانشان ، محیط خانه و اجتماع را پُر کند.
اگـر والدیـن بـا دلسـوزى ، آگاهى و شناخت لازم به این حرکت مهم و حیاتى اقدام نمایند. و با دعـوت کـردن آنـان بـر سـر سـفـره مـعـنـوى نماز، وجودشان را به عشق عبادت و بندگى خداوند سـبـحـان مـزیـن نـمایند، چنین کودکانى سعادت را در آغوش گرفته و به کمالات معنوى دست مى یابند.
بـه یـقـیـن والدیـن خـواهـان سـعـادت دنیا و آخرت فرزندان خویش اند و در این راه از هیچ گونه فداکارى دریغ نمى ورزند. به همین دلیل لازم است والدین شرایط تربیت دینى از جمله نماز را مـهـیـا نـمـوده تـا کـودک و نوجوان در محیط و فضایى قرار بگیرد که به نماز ماءنوس گردد. بـردن آنـان بـه امـاکـن مذهبى ، تهیه کتب و مجلات مفید درباره معارف دینى و نماز، ایجاد جاذبه هـاى مـورد پـسـنـد کـودک ، تـشـویـق و رفـتار محبت آمیز و مانند آن ، مى توانند عواملى باشند که شـرایـط تـربـیـت دیـنـى را فراهم نموده تا والدین در انجام این رسالت انسانى و الهى خویش موفق گردند.
۳ ـ عادت و تمرین ندادن: یـکى از علل موفقیت در هر کارى ، تمرین کردن و عادت نیکو است . انجام امور عبادى از جمله نماز نیز نیازمند تمرین است ، و بهترین ایام تمرین امور معنوى دوران کودکى و نوجوانى مى باشد.
بـرخـى از والدین به بهانه اینکه هنوز زمان تکلیف شرعى فرزندشان فرا نرسیده ، آنان را بـه نـمـاز دعـوت و هـدایـت نـمـى کـنـنـد، امـّا والدیـن آگـاه نـسـبـت بـه مـسـائل تـربـیـتـى عـلاوه بر آگاهى دادن فرزندان خود، از روش هاى صحیح بهره گرفته تا بتوانند به تدریج آنان را به عادت نیکوى عبادت و نماز بیارایند.
تـحـقـیـقـات نـشان مى دهد، نوجوانان و جوانانى که نماز را سبک مى شمارند، کسانى اند که در دوران کودکى عادت به امور عبادى نداشته اند.(۸۸)
لذا عادت دادن نفس کودک و نوجوان به نماز، نیاز به زمانى دارد که در آن رشد و بلوغ فکرى و شخصیتى او شکل مى گیرد، در این صورت با دست یافتن و اُنس به حریم معنوى نماز خود را از فیض حضور با پروردگار سبحان محروم نمى کند.
۴ ـ مال حرام و شبهه ناک: تـاءثیر و تاءثر جسم بر روح و بر عکس ، امرى است روشن و مسلّم . لذا انسان باید غذایى را مـصـرف کـنـد کـه از بـهـداشـت ظـاهـرى و باطنى برخوردار باشد تا به جسم و روح او آسیبى نرساند.
یکى از مسؤ ولیت‌هاى بسیار مهم والدین در تهیه غذا و سایر امکانات زندگى براى فرزندان، تـوجـه بـه حـلال و حـرام بـودن درآمـدهـا اسـت؛ زیـرا غـذاى حلال و طیب و یا حرام و شبهه‌ناک اثر وضعى بر جسم و روان انسان مى گذارد.
در فـرهـنـگ اسـلامـى بـیـن تـغـذیـه حـلال و طـیـب و عـمـل صـالح و بـیـن رذایـل اخـلاقـى و آثـار سـوء تـغذیه مى توان رابطه هایى را دریافت .(۸۹) همچنین بین مـصـرف مـال حـرام و شـبـهـه نـاک و عـدم تـوفـیـق بـه عـمـل صـالح یـا میل به گناه نیز ارتباط وجود دارد.
مـال حـرام و شـبـهـه ناک شامل هر درآمد و مالى است که از راه تعیین شده در شرع مقدس اسلام به دست نیاید، مانند تصرف در مال یتیم ، ربا، دزدى ، کم فروشى، گرانفروشى، خیانت در امانت ، مـال خـمـس و زکـات نـداده ، کـم کـارى ، تـصـرف در بـیـت المال ، تصرف اموال دیگران و… .
قـابـل ذکـر اسـت کـه مـنـظور از خوردن مال حرام و شبهه ناک مطلق تصرف است خواه به مصرف خوردن و آشامیدن ، یا لباس و مسکن و غیره برسد یا اینکه آن را مصرف نکند.
حـرام خـوارى مـى تـوانـد آثـار و نـتـایـج سـوء دیـگـرى نـیـز بـه دنـبـال داشته باشد از جمله اینکه برکت را از مال مى برد، مانع قبولى عبادات شده ، دعاى فرد مستجاب نمى شود و قساوت قلب ایجاد مى کند.(۹۰)
شهید آیت ا… سید عبدالحسین دستغیب در این باره چنین مى نویسد:
خـوراکـى کـه انـسـان مـى خـورد بـه مـنـزله بذرى است که در زمین ریخته مى شود، پس اگر آن خوراک پاکیزه و حلال باشد اثرش در قلب که به منزله سلطان بدن است از رقّت و صفا ظاهر مـى شـود و از اعـضاء و جوارحش جز خیر و نیکى تراوش نمى کند. و اگر آن خوراک پلید و حرام بـاشـد قـلب را کدر و تیره نموده ، در اثر قساوت و ظلمت امید خیرى به او نخواهد بود و پند و اندرز در او اثر نمى کند.
ایـشـان در ذیـل مـطـلب حـکـایـتـى را نـقـل مـى کـنـد کـه شـاهـد مثال گویا و روشنى است:
در حـالات ( شـریـک بـن عبدا… قاضى ) نوشته اند: وى در ابتدا فقیه با ورعى بود تا وقتى که مهدى عباسى او را احضار کرد و مجبور نمود که یکى از سه کار را بکند، یا منصب قضاوت را بپذیرد یا معلم و مربى اطفال خلیفه شود یا یک مرتبه از طعام خلیفه بخورد. او خوردن طعام را اختیار کرد و آن را نسبت به دو کار دیگر سهل شمرد. خلیفه به آشپز مخصوص دستور داد انواع مـتـعدد از خوراکى هاى لذیذ تدارک کند، چون ( شریک ) از آن طعام ها خورد، آشپز مزبور گفت ، وى پـس از خـوردن ایـن طعام رستگار نخواهد شد و همانطور هم شد. زیرا آن لقمه هاى حرام چنان در او تاءثیر کرد که دو کار دیگر را هم پذیرفت .(۹۱)
عالم ربانى ملا احمد نراقى صاحب کتاب ارزشمند معراج السعاده دراین باره مى نویسد:
دلى کـه از لقـمـه حـرام روئیـده باشد کجا و قابلیت انوار عالم قدس کجا؟ ونطفه اى را که از مـال مـردم بـه هـم رسـیـده بـاشـد بـا مرتبه اُنس با پروردگار چه کار؟ چگونه پرتو لمعات (روشـنـى هـاى ) عالم نور به دلى که بُخار غذاى حرام آن را تاریک کرده ؟ و کى پاکیزگى و صـفـا از بـراى نـفـسـى حـاصـل مـى شـود کـه کـثـافـات مـال مـشـتـبـه آن را آلوده و چـرک نـمـوده باشد؟(۹۲)
در این باره سالار شهیدان در روز عاشورا در سخنرانى خودخطاب به دشمنان فرمودند:
در اثـر هـدایـاى حرامى که به دست شما رسیده و در اثر غذاهاى آلوده و لقمه هاى غیر مشروعى کـه شـکـم هـاى شـمـا از آن انـبـاشـتـه شـده ، اسـت کـه خـدا ایـن چـنـیـن بـر دل هاى شما مُهر زده است .(۹۳)
بـنـابـرایـن غـذا و امـکـانـات حـرام و شـبـهه ناک خود مانع بزرگى درتربیت و توفیق کودک و نوجوان به نماز و عبادت است .
۵ ـ تقویت نکردن ایمان کودک و نوجوان: لازم اسـت والدیـن راه هـاى مـخـتـلف خـداشـنـاسـى را بـراى آنـان بـیـان کـنـنـد تـا میل به پرستش در آنان شکوفا و آثار ایمان نمایان گردد.
کـودک و نـوجـوانـى کـه مـعـنـى و مـفـهـوم ایـمـان بـه خـدا را دریـابـد و در سـایـه عـمـل بـه تـکـالیـف الهـى ، شـخـصیت معنویش رشد یابد، به یقین اُنس و ارتباط با خدا و عبادت برایش حاصل خواهد شد.
۶ ـ بهره نگرفتن از روش ها و ابزارها: در دنـیـاى امـروز بـهـره گـیـرى از روش هـا و ابزارهاى مختلف در امر تربیت از جایگاه ویژه‌اى بـرخـوردار اسـت. تـاحـدى کـه بـدون آنـهـا امـر تـربـیـت مختل خواهد شد. به همین دلیل در تربیت دینى از جمله نماز، ضرورت دارد که والدین از ابزارها و روش هاى مفید و سازنده که با فرهنگ اسلامى نیز تطبیق و هماهنگى دارد بهره گرفته تا در نـهـایـت بـتـوانـند فرزندانشان را به سوى اعمال صالح ترغیب نمایند. و غفلت و بى توجهى نسبت به روش ها و ابزارهاى تربیتى خود از علل عدم موفقیت در تربیت محسوب مى شود.
علاوه بر علل مذکور، علت هاى دیگرى همچون غفلت والدین از موانع تربیت و برطرف کردن آن هـا، ارزیـابى نکردن روند تربیت دینى توسط والدین ، رفتار ناپسند و تند والدین نسبت به کـودک و نـوجـوان ، سـنگین و پیچیده جلوه دادن مسائل دین از جمله نماز، ناآگاهى والدین نسبت به مـعـارف دیـنـى و مـانـنـد آن را مـى تـوان ذکـر کـرد که باعث بى توجهى ، غفلت و دورى کودک و نوجوان به معارف دینى و وظایف الهى آنها مى گردد.
علل اجتماعى غفلت نوجوانان از نماز:
در این مختصر برخى از مهم ترین علل اجتماعى غفلت کودکان و نوجوانان به نماز را یادآور مى شویم :
۱ ـ دوستان و معاشران: بـسـیـارى از رفتارها و افکار کودک و نوجوان متاءثر از فکر و رفتار دوستان آنها است . وقتى کودک و نوجوان هم سن و سالان خود را در کوچه ، مدرسه ، محلّه ، مسجد، پارک و… مى بیند و یا بـا آنـهـا آشـنـا مى شود، خواسته یا ناخواسته از آنان تاءثیر مى پذیرد و خود را همچون آنان قـرار داده و عمل دیگران را براى خود الگو قرار مى دهد. لذا دوستان ، خصوصاً با آنهایى که صمیمى ترند، نقش بسزایى در ترغیب کودک و نوجوان به نماز یا غفلت و ترک نماز دارند.
تـحـقـیقات نشان مى دهد، هر قدر نزدیک ترین دوستان افراد در سنین نوجوانى به انجام رفتار نـمـاز پـاى بندى بیشترى داشته باشند، بر روى آنها تاءثیر مستقیم گذاشته و نقش مؤ ثرى در تـشـویـق و تـرغـیـب آنـهـا خـواهد داشت و به عکس هر چه نزدیک ترین دوستان افراد در دوران نوجوانى نگرش منفى نسبت به نماز داشته باشند بر روى آنها نیز تاءثیر منفى گذاشته و از گرایش آنان به نماز خواهد کاست .(۹۴)
بـنابراین والدین با مراقبت منطقى و صحیح ، لازم است کودک و نوجوان را از دوستى با کسانى کـه بـه نـمـاز بـى اهـمـیـت انـد بـرحـذر دارنـد و دلیـل ایـن عـمـل را نـیـز بـرایـشـان بـیـان کـنـند تا با رغبت و میل باطنى از دوستى با چنین افرادى پرهیز نمایند.
۲ ـ تبلیغات مسموم علیه دین: کودک و نوجوان از طرفى به دلیل آمادگى پذیرش هر نوع اندیشه و رفتار ارائه شده ، و از طـرف دیـگـر بـه دلیـل ضـعـف و نـاتـوانـى عـلمـى و عـقـلى ، قـادر بـه تـجـزیـه و تـحـلیـل و تشخیص درست از نادرست نیست . در چنین وضعیتى اگر در معرض وساوس و تبلیغات مـسـمـوم مـخالفین و منحرفین از اسلام ناب محمدى (ص )و ارزش الهى ، خاصه نماز قرار گیرد، دچار شک و تردید شده و در نهایت نسبت به دین و عبادت خدا بى اعتنا مى گردد.
لذا والدین اندیشمند و دلسوز با هوشیارى ، علاوه بر اینکه فرزندانشان را از مسیر هلاکت بار تـبـلیـغـات مسموم که در قالب مجلات ، کتب ، فیلم و مانند آن آشکار مى شود حفظ مى کنند، سعى نـمـوده ، آنـان را در مـسیر روحبخش آیات نورانى قرآن کریم و روایات رسیده از امامان (ع )قرار دهـنـد، تـا از انـوار دلنـواز و شـفابخش معارف الهى بهره مند گردند. در این صورت کودکان و نـوجـوانـان بـه نـمـاز و رابـطـه بـا خـداونـد سـبـحـان عـشـق مـى ورزنـد و خـود را بـه اعمال صالح مزین مى نمایند.
۳ ـ ارائه نکردن الگوى عملى در اجتماع: نوجوان وقتى به محیط اجتماع پا مى گذارد، براى تحقق آرزوهاى مختلف خود از فرد یا افرادى الگو مى پذیرد.
والدینى که سال ها کودک و نوجوان را با ایمان ، خدا، پیامبران ، ائمه (ع )آشنا ساخته اند، لازم است در عصر حاضر یا زمانى که کودک و نوجوان در آن زندگى مى کند، فرد یا افراد وارسته اى را بـه عنوان الگوهاى معنوى به آنها معرفى کنند تا روحیه الگوپذیرى او اشباع شود و او بـتـوانـد مصداق عینى بنده صالح و نمازگزار حقیقى را خود دریابد. به یقین چنین کودکان و نوجوانانى با نماز الفت بیشترى یافته و به آن پاى بند خواهند ماند.
۴ ـ نقش محیط مدرسه در هدایت به سوى نماز: فضاى آموزشى سالم و پویا، در شکل گیرى و تثبیت شخصیت کودک و نوجوان نقش بسیار مهم و کـلیـدى دارد. اگر مجموعه عناصر تعلیم و تربیت یعنى مدیران ، معلمین ، کارکنان مدرسه به اندیشه الهى و عمل صالح آراسته و پاى بند باشند، به یقین کودک و نوجوان در چنین فضایى رشد معنوى یافته و به وظایف الهى و عبادت با پروردگار مشتاق مى شود.
بـه یـک مـعـنـى مـى توان گفت که معلم بیشترین نقش و تاءثیر را بر روحیات ، عقاید، اخلاق و رفـتـار کـودک و نـوجـوان دارد تـاحـدى کـه نـظـر و عـمـل مـعـلم بـراى آنـان حـجـت بـى بدیل است .
طبق تحقیقات (۹۵) به عمل آمده، دبیران دینى در گرایش نوجوانان به نماز داراى نقش مؤ ثرى بوده اند. در ذیل برخى از عوامل این تاءثیرگذارى را به ترتیب برمى شمریم :
۱ ـ تلاش آنها در آگاه کردن دانش آموزان نسبت به اهمیت و اسرار نماز.
۲ ـ شـخـصـیـت عـلمـى و مـیـزان تـوانـایـى دبـیـران دیـنـى در پـاسـخـگـویـى بـه سـؤ ال هاى مذهبى و دینى نوجوانان .
۳ ـ محبوبیت دبیران دینى ، نزد دانش آموزان .
۴ ـ مطابقت بین گفتار و عمل دبیران دینى (الگوپذیرى ).
۵ ـ یادآورى مکرر دبیران دینى درباره نماز.
هـمـچـنـیـن نقش توصیه ها و سفارش هاى دبیران غیردینى در مورد نماز و تاءثیر حضور آنان در نـمـاز جـمـاعـت مـدرسـه، در گـرایـش دانش آموزان به نماز مؤتر بوده است. همچنین تطابق بین گـفـتـار و عـمـل دبـیـران غـیـر دیـنـى بـیـش از تـطـابـق گـفـتـار و عمل دبیران دینى در گرایش آنان به نماز مؤ ثر است.(۹۶)
علاوه بر عوامل مذکور، تاءثیر عواملى همچون؛ تحویل نگرفتن، بى اعتنایى و بى‌حرمتى نسبت به کودکان و نوجوانان در اماکن مذهبى ، مشاهده انحراف، فساد، ریاکارى ، احساس تحجر و بى مـنـطـقى از مدعیان و طرفداران دین ، دیدن ناتوانى ها و عقب ماندگى جوامع اسلامى و مسلمانان و تـعـمـیم دادن آن به اصل دین ، ایجاد نوعى توقع و مزد فورى پس از عبادت ، در روحیه آنان را مى توان از عوامل اجتماعى دور شدن از نماز و عبادت کودکان و نوجوانان برشمرد.
والسلام
