مداح محترم؛ عزاداری‌ها قبول (مرتبط با موضوع شعر، مداحی و عزاداری)

     بار دیگر در آستانه ماه محرم قرار گرفته‌ایم، اما ظاهراً قرار نیست بدعت‌گذاری‌های نامطلوبی که در سال‌های اخیر توسط برخی از هیأت مذهبی و مداحان محترم با به‌کار بردن انواع سبک‌ها، روش‌ها و ابزارهای نامتعارف، متداول شده و تنها در پی ایجاد شور کاذب و اشک گرفتن از عزاداران است، پایان یابد.

     بدعت‌ها و روش‌هایی که اگرچه بیشتر آنها با نیت خیر صورت گرفته، اما بعضاً نه‌تنها هیچ تناسبی با حکمت و فلسفه قیام عاشورا و سیره و روش ائمه(ع) نداشته، بلکه از نقش تأثیرگذار این مراسم در تربیت و تعالی روحی و معنوی عزاداران حسینی نیز کاسته است.

     رهبر معظم انقلاب اسلامی در تیرماه سال ۱۳۹۳ در دیدار عزاداران و متولیان هیئت رزمندگان اسلام در این رابطه فرمودند:

     «چقدر خوب است که در محافل هیئت‌ها، به مسئله قرآن (قرآن‌خوانی و معارف قرآنی) اهتمام ورزیده بشود، چقدر خوب است که در این نوحه‌خوانی‌ها مضامین اسلامی، مضامین انقلابی، مضامین قرآنی گنجانده بشود، یک وقت هست که سینه می‌زنند و صدبار با تعبیرات مختلف مثلاً می‌گویند «حسین وای»، خب این یک کاری است، اما هیچ فایده‌ای ندارد و هیچ چیزی انسان از «حسین وای» نمی‌فهمد و یاد نمی‌گیرد، یک وقت هست که شما در همین مطلبی که {عزادار} تکرار می‌کند و حرفی که {با آن} سینه می‌زند، با زبان نوحه و با زبان شعر، یک مسئله‌ی روز، یک مسئله انقلابی، یک مسئله اسلامی، یک معرفت قرآنی را می‌گنجانید؛ او وقتی تکرار می‌کند، در ذهن او ملکه می‌شود، این خیلی با ارزش است، کاری است که هیچ‌کس غیر از شما نمی‌تواند این‌کار را بکند، …»

     ایشان در تاریخ ۲۹ر۱۲ر۹۵ نیز در دیدار مداحان اهل‌بیت(ع)، ضمن اشاره به ابعاد معنوی عزاداری‌های ماه محرم، به ضرورت هدف‌گذاری صحیح در این رابطه تأکید نموده و می‌فرمایند؛ « خب، این پدیده، یک پدیده‌ی انسانی است؛ علاوه بر آن، یک پدیده‌ی ایمانی است؛ علاوه بر آن، یک پدیده‌ی هنری است؛ این را چه‌کار باید کرد؟ چه‌جوری بایستی به نفع اسلام و مسلمین -که موجب رضای خدا است- از این استفاده کرد؟ من خواهش میکنم که به این فکر کنید. هدف همه‌ی حرکات و کارهای ما بایستی خدا باشد.»

     با این‌حال و به‌رغم توصیه‌های مکرر امام خامنه‌ای(دامت برکاته) در این سخنرانی و بیانات قبل از آن، متأسفانه بدعت‌گذاری‌ها و رفتارهای نامتعارف در این زمینه همچنان در برخی محافل و مجالس ادامه یافته و در بسیاری از موارد، این مراسم را در مسیر انحرافی قرار داده و شیوه عزاداری محبین اهل‌بیت(ع) را به یک دغدغه مهم برای رهبری و بسیاری از مردم تبدیل نموده است.

     به‌گونه‌ای که؛ امام خامنه ای در بخش دیگری از رهنمودهایشان در دیدار اسفندماه سال ۹۶ متذکر شدند: « حالا چه‌کار کنیم که این منطبق با رضای الهی بشود؟ دو چیز داریم: یکی قالب؛ یکی محتوا. قالب خیلی خوب است، مدّاحی یک شیوه‌ی کار هنری مخصوص خود است؛» ایشان در ادامه با ذکر چند کلیدواژه بسیار مهم افزودند:

     «اوّلاً مسئله، مسئله‌ی منقبت اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) و دلها را نزدیک کردن به محبّت و معرفت ایشان است. ما انصافاً از لحاظ معرفت اهل‌بیت خیلی عقبیم؛ هرچه بتوانیم بیشتر معرفت پیدا کنیم، این برای هر انسانی فضیلت است؛ پس بنابراین، این را وجهه‌ی همّت قرار بدهید و مردم را بامعرفت کنید؛ یکی از کارهای محتوا این است.

یکی از کارهای محتوا این است که مردم را با وظایف دینی‌شان آشنا کند…نگاه به دنیای روز، نگاه به وظایف، نگاه به جبهه‌بندی‌هایی که وجود دارد، این [کار] از عهده‌ی شما برمی‌آید. شما میتوانید گفتمان‌سازی کنید. آنچه من انتظار دارم از جامعه‌ی مدّاح -که امروز بحمدالله، هم زیادند، هم باکیفیّتند، هم ارزشمدارند- این است که بتوانید گفتمان در جامعه به وجود بیاورید، فکر به وجود بیاورید. گفتمان یعنی آن فکری، آن اندیشه‌ی عملی‌ای که رواج پیدا میکند در بین مردم و میشود سکّه‌ی رایج؛ این گفتمان است. در هر برهه‌ای از زمان لازم است‌ که یک سکّه‌ی رایجی دست همه‌ی مردم باشد؛ این کار را شما میتوانید بکنید.»

     حتی ایشان در جهت بیان نقش تأثیرگذار مداحی در پیشبرد اهداف جامعه، در همان سخنرانی یادآور می‌شوند؛ «یک روز، روز دوران دفاع مقدّس بود، لازم بود مردم آماده بشوند برای دفاع یا برای پشتیبانی؛ شعرای ما و مدّاحهای ما در آن‌وقت نقشهای خوب ایفا کردند. ……. گفتمان آن روز، گفتمان حضور در آن دفاع بود. هر برهه‌ای از زمان یک نیاز فکری‌ای وجود دارد؛ این غیر از سیاست‌بازی و غیر از سیاسی‌کاری است‌، این نگاه به نیاز کشور است، نگاه کنید ببینید نیاز کشورتان، نیاز ملّتتان، نیاز این برهه‌ی از تاریختان چیست، آن را وجهه‌ی همّت قرار بدهید.»

      در واقع با این‌که همه تأکید مقتدای مسلمین جهان، حضرت امام خامنه‌ای بر این است که از این فرصت باید برای بیان فضائل ائمه(ع) یا فلسفه قیام عاشورا و افزایش غنای محتوایی در جهت پیشرفت جامعه و تعالی معنوی افراد استفاده کرد، با این‌حال همان‌گونه که اشاره شد، متأسفانه مشکل محتوا تا حدود زیادی همچنان لاینحل باقی مانده است.

     با این توصیف؛ تداوم و اصرار بر بهره‌گرفتن از روش‌ها نامتعارف و استفاده از اشعار سطحی که به‌جای فضائل علمی، اخلاقی، رفتاری و اجتماعی ائمه(ع) و بیان حکمت و فلسفه مبارزه آنها با استکبار، فقط مصائب زندگی دنیوی و ویژگی‌های ظاهری این بزرگواران را بازگو می‌کند، یعنی حداقل استفاده از ظرفیت‌های بی‌نظیری مانند؛ مراسم مام محرم یا ماه مبارک رمضان که برای تعلیم و تربیت و پرورش انسان‌های خودساخته، بصیر، متدین و باتقوا در اختیار داریم.

    شاید به دلایلی مانند این است که؛ بیگانگان و دشمنان این مرز و بوم، ضمن تأیید هوش سرشار ایرانی‌ها، در بیانی مغرضانه و هدفمند، آنها را سطحی‌نگر و فاقد قدرت تعمق و تفکر کافی در انجام امور و بهره‌بردن از فرصت‌ها معرفی می‌کنند.

     در همین راستا (تقابل با اتهامات وارده از سوی دشمنان) رهبر معظم انقلاب در قسمت‌های پایانی این سخنرانی، خطاب به جمع مداحان فرمودند: « نوکری امام حسین و اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) به معنی واقعی کلمه این است که انسان بتواند افکار اینها را، خطّ مشی اینها را، جهت‌گیری‌های اینها را در جامعه روزبه‌روز گسترش بدهد؛ و این [کار] است که کشور ما را و جامعه‌ی ما را و نظام ما را و مردم ما را عزّتمند و پابرجا خواهد کرد و مشکلات را برطرف می‌کند. اگر چنانچه ما یک ملّت باهویّتِ باثباتِ پابرجای مدیریّت‌شده‌ی خوب و برخوردار از استقلال و آزادی داشته باشیم، اسلام، تجسّم واقعی خودش را در ملّت ما نشان خواهد داد و تبلیغ اسلام خواهد شد که از این تبلیغاتی که ما میکنیم، خیلی خیلی بهتر و بیشتر [است]. این، یکی از ارکانش کار شما است.»

     البته به‌جز محتوا، بعضاً ظاهر کار نیز دستخوش تغییرات نامطلوب شده و حواشی مختلفی هم در بُعد داخلی و هم در بُعد خارجی آن را به‌همراه آورده است، این مشکل نیز در حدی است که امروز یافتن مجلس عزاداری با همان خلوص و محتوای ارزشی با سبک و سیاق سنتی آن برای علاقه‌مندان و محبین اهل بیت(ع) کار چندان ساده‌ای نیست و این در حالی است که حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی پیوسته بر این موضوع تأکید داشته‌اند.

     امام خامنه‌ای در تاریخ ۱۷/۳/۷۳ در این رابطه نیز فرمودند: «برخی کارهاست که پرداختن به آنها، مردم را به خدا و دین نزدیک می‌کند. یکی از آن کارها، همین عزاداری‌های سنّتی است که باعث تقرّبِ بیشترِ مردم به دین می‌شود. این‌که امام فرمودند «عزاداری سنّتی بکنید» به خاطر همین تقریب است. در مجالس عزاداری نشستن، روضه خواندن، گریه کردن، به سروسینه زدن و مواکب عزا و دسته‌های عزاداری به راه انداختن، از اموری است که عواطف عمومی را نسبت به خاندان پیغمبر، پرجوش می‌کند و بسیار خوب است.»

     با این حال؛ رهبر معظم انقلاب(مد ظله العالی) عزاداران و مداحان را از افراط و تفریط برحذر داشته و پیرامون برگزاری مراسمات در برخی مناسبت‌ها از جمله ایام شهادت حضرت زهرا (س) در پاسخ به سوالی در این رابطه فرموده‌اند: «من بارها گفته‌ام با تجمع مخالف نیستم اما با دسته‌جات در ایام فاطمیه توی خیابان‌ها بیایند، نباید چیزی جای محرم و عاشورا و تاسوعا را بگیرد. این که بیایند بیرون و تلویزیون هم آنها را پوشش دهد خوب نیست.» که احتمالاً هم برای جلوگیری از تحت‌الشعاع قرار گرفتن مراسم تاسوعا و عاشورا است و هم حلوگیری از دامن زدن به اختلافات مذهبی که همواره بر پرهیز از آن تأکید داشته‌اند.

     ایشان سپس مثال پاکستان را می‌زنندکه چقدر در این گونه مراسمات کشته می‌شوند. همچنین از سبک سینه زنی انتقاد نموده و می‌فرمایند؛ چرا باید از «سبک آدم های کثیف» استفاده کنید که زمانی که اجرا می‌شود آن آدم‌های کثیف در ذهن تداعی شوند؟ چه لزومی دارد هر سال یک سبک جدیدی به وجود آید؟»

     در نهایت؛ به مصداق ضرب‌المثل معروف «سخن کز دل برآید لاجرم بر دل نشیند» نباید فراموش کنیم که وقتی کار برای رضای خدا باشد، نیاز به ابداع سبک‌های دور از شأن مجالس عزاداری و استفاده از ابزار و روش‌های نامتعارف وجود نخواهد داشت.

    به‌عبارت دیگر؛ وقتی این اصل مهم یعنی خدا را فراموش کنیم، مداحی به یک شغل تبدیل می‌شود و کم یا زیاد بودن تعداد عزاداران برای مداح و سخنران اهمیت پیدا می‌کند و یا وجوه پرداختی جنبه مادی و درآمدی پیدا کرده و ارزش تبرکی خود را از دست می‌دهد و برای کسب آن، استفاده از هر روشی جایز شمرده می‌شود.

     توضیح: لطفاً برای مطالعه سایر مطالب ارائه شده در این زمینه، واژه «مداحی» را در همین سایت (سایت ره توشه – rahtooshe.com) جستجو نمایید.

احمدرضا هدایتی

کارشناس ارشد مدیریت

۱۶/۶/۹۶