قنات ابداع ایرانیان و یک دانش کاملا بومی است که قدمتی برابر با عمر ایران کهن دارد و دانش ساخت قنات از ایران به برخی از دیگر کشورهای جهان منتقل شده است.
در برخی منابع ذکر شده که اولین قناتها در هزاره دوم و سوم قبل از میلاد ساخته شده است و بررسی‌های تاریخی ساخت قنات حداقل در زمان ساسانیان و هخامنشیان را تأیید می‌کند.
تا به حال بیش از ۳۶ هزار رشته قنات در ایران شناسایی و ثبت شده که بزرگ ترین آن به طول حدود ۸۰ کیلومتر در گناباد واقع شده است.
با این که بعد از انقلاب اسلامی به علل مختلف از جمله؛ خشکسالی، توسعه شهری و بعضاً به علت سهل‌انگاری و کم‌توجهی برخی از مسئولین ذیربط، تعداد زیادی از این قناتها از بین رفته است، اما همچنان هزاران قنات فعال در ایران وجود دارد.
قنات نسبت به بسیاری از روش‌های استحصال آب دارای هزینه کمتر و در عین حال کارآیی بالاتر است و کمترین عوارض جانبی را برای محیط زیست در پی دارد.
به عنوان مثال گفته می‌شود سدسازی با همه مزایایی که بر آن مترتب است، اما علاوه بر هزینه‌های سنگین ساخت و نگهداری، گاهی آثار زیست محیطی نامطلوب هم در پی دارد.
ضمن این‌که برآوردها گویای آن است که بین ۶/۵ تا ۸/۵ درصد از آب پشت سدها تبخیر می‌شود و به هدر می‌رود، در حالی‌که قنات با چنین مشکلاتی مواجه نیست.
لذا این داتش بومی می‌توانست و هم اکنون نیز می‌تواند با کمک دانش و فناوری های نوین و ماشین‌آلات و تجهیزات جدید به یکی از بهترین روش‌های تأمین آب موردنیاز کشور تبدیل شود.
بنابراین شایسته است، در کنار توجه به روش‌هایی مانند؛ سدسازی و یا اجرای طرحهای بسیار مهم و ضروری آبخیزداری که باعث تقویت منابع آب‌های زیرزمینی می‌شود، موضوع احیاء قنوات نیز مجددا در دستور کار دستگاه‌های ذیربط قرار گیرد.
در این راستا پیشنهاد می‌شود، «سازمان احیاء قنوات» در وزارت نیرو و یا وزارت جهاد کشاورزی ایجاد و ضمن به روزرسانی دانش قنات، رشته و در صورت لزوم حتی «دانشکده توسعه قنات» نیز راه اندازی شود.
لازم به یادآوری است، در حال حاضر چندین سالی است که قنات علاوه بر تأمین آب مورد نیاز بخش کشاورزی و آب شرب روستاها، به یکی از جاذبه‌های گردشگری ایران و در برخی نقاط به امکانی برای پرورش ماهی تبدیل شده است.
علاقه‌مندان می‌توانند جهت رویت سایر یادداشت‌های اینجانب در این زمینه، واژه قنات را در «سایت ره توشه» جستجو و مطالب و پیشنهاداتی که برخی از آنها حدود ۱۵ سال پیش ارائه شده را مطالعه نمایند.
احمدرضا هدایتی
کارشناس ارشد مدیریت
۱۰/۹/۱۴۰۰
نشانی الکترونیکی: ARH110@yahoo.com نشانی سایت: rahtooshe.com
