بی‌شک فقدان درک مشترک و یکسان از رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) و در نتیجه عدم همزبانی مردم و مسئولین ذیربط در تعریف و بیان مفاهیم مورد استفاده ایشان و به اصطلاح، تفسیر به‌رأی و برداشت سلیقه‌ای از واژه‌ها و اصطلاحات را باید یکی از علل مهم تعلل و تأخیر در اجرای راهبردهای مطرح شده از سوی رهبری و یکی از علل اساسی عدم توفیق در کسب اهداف مورد نظر در طرح‌ها و برنامه‌های ملی و کلان مرتبط با آن دانست.
البته این نکته بدان معنا نیست که؛ سایر عوامل در این زمینه نقشی ندارند، اما به نظر می‌رسد علی‌رغم تلاش‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) برای تبیین و توصیف دقیق واژگان و مفاهیم موردنظر، این مشکل حداقل در عرصه اقتصاد مقاومتی همچنان لاینحل باقی مانده است، از همین رو در ادامه تلاش خواهد شد تا با اتکاء و استفاده از بیانات معظم‌له، تعاریف و مفاهیم مرتبط موردنظر ایشان ارائه و شرایط بهتری برای تحقق این راهبرد اصولی و اساسی فراهم گردد.
تعریف جنگ و جهاد اقتصادی:
در مجموعه بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (دامت برکاته) به‌خصوص در زمینه مسائل مربوط به حوزه اقتصاد و تولید و تلاش، دو عنصر یا دو واژه کلیدی بیش از سایر موارد مورد تآکید ایشان قرار گرفته است، کارجهادی و رویکرد نهادی همان واژگانی هستند که همواره مدنظر رهبری قرار داشته است چرا که این دو واژه تمام مفاهیم و ویژگیهای ارزشی کار وتولید در اسلام را در خود جای داده‌اند، مفاهیمی مانند؛ ادای تکلیف، کار قربه الی الله، توکل و توسل، ممارست و استمرار در حرکت، خلاقیت و نوآوری، اتکاء بر نیروهای درونزا و منابع داخلی و حتی کسب سود شخصی در جهت کسب رضایت الهی همگی در ردیف این ویژگی‌ها قرار دارند.
امام خامنه‌ای در بیان مفهوم کار جهادی در سخنرانی‌های مختلف از جمله؛ در سخنرانی تاریخ ۲۰/۳/۷۵ در جمع فرماندهان لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله(ص) فرمودند: «یک شرط جهاد، این است که در مقابله با دشمن باشد. این مقابله، یک وقت در میدان جنگِ مسلّحانه است که «جهاد رزمى» نام دارد؛ یک وقت در میدان سیاست است که «جهاد سیاسى» نامیده مى‌شود؛ یک وقت هم در میدان مسائل فرهنگى است که به «جهاد فرهنگى» تعبیر مى‌شود و یک وقت در میدان سازندگى است که به آن «جهاد سازندگى» اطلاق مى‌گردد. البته جهاد، با عنوان‌هاى دیگر و در میدانهاى دیگر هم هست. پس، شرط اوّلِ جهاد این است که در آن، تلاش و کوشش باشد و شرط دومش اینکه، در مقابل دشمن صورت گیرد. چون ما دشمن داریم. چون دشمنان ما، از لحاظ نیروى مادّى، قوى هستند… »
مجدداً در جمع مردم و کارکنان صنعت نفت عسلویه در تاریخ ۸/۱/۹۰ افزودند: «این جهادى که امروز باید انجام دهیم – جهاد اقتصادى – از جهادهائى که تا امروز ملت ایران انجام داده، مشکلتر نیست؛ اما باید بدانیم چه کار می‌خواهیم بکنیم …. جهاد اقتصادى، صرفاً تلاش اقتصادى نیست. … جهاد اقتصادى، یعنى مبارزه‌ى اقتصادى.»
قبل از آن نیز در جمع اعضای لشگر المهدى در تاریخ ۱۴/۵/۶۷ در بیان مفهوم واژه جنگ اقتصادی، اینگونه مطلب را مورد توجه و تأکید قرار داده اند: «جنگ اقتصادى چیه؟ جنگ اقتصادى این است که نمى‌گذارند ملت ایران آن چیزى را که مى‌خواهد به دنیا بفروشد، آن کالایى را که مال اوست مثل نفتش، مثل بقیه‌ى منابع طبیعى‌اش یا مثل فرآورده‌ها و محصولاتش، این را آزادانه به قیمت عادلانه مشتریش را پیدا کند و بفروشد. استکبار مانع این کار است، شما خیال نکنید ما نفتمان را هر جورى که مى‌خواهیم و طبق روش عادلانه‌ى دنیا در بازار مى‌فروشیم، نه یکى از کارهاى دشوار دولت جمهورى اسلامى این است که نفتش را به شکل مناسبى تا آن‌جایى که ممکن است تو دنیا بفروشد، همین کار ساده را استکبار جهانى نمى‌گذارد. مانع‌تراشى مى‌کند، نمى‌گذارند آن چیزى را که ما در دنیا مى‌خواهیم تهیه کنیم، تهیه کنیم.
یعنى بازارهاى دنیا زیر سلطه‌ى استکبار جهانى سعى مى‌کنند دل آنها را به دست بیاورند، اگر چه مشترى را که جمهورى اسلامى است یک جا رد کنند، این جنگ اقتصادى است، البته این جنگى است که آنها با ما مى‌کنند، حمله‌اى است که آنها مى‌کنند، هر تکى یک پاتک هم دارد، ما پاتکش را بلدیم خوشبختانه، اینجور نبوده که دشمن بتواند در طول این چند سال نگذارد که ما کار اقتصادى خودمان را در آن حدى که مورد نیاز ماست پیش ببریم، چرا، خوشبختانه دنیاى فاسد سرمایه‌دارى آن قدر دچار تناقضها و مشکلات است که على‌رغم تصمیم قاطع استکبار بر تحریم اقتصادى ما، ما بالأخره بار خودمان را بار کردیم آن‌جایى که لازم بوده توانستیم کارمان را پیش ببریم. حرف، حرف ما شد بالأخره، نه حرف استکبار. این جنگ اقتصادى.»
تعریف سیاستهای اقتصاد مقاومتی:
ایشان در جلسه تبیین مفهوم سیاستهای اقتصاد مقاومتی در تاریخ ۲۰/۱۲/۹۲ این مفهوم را به این شکل تشریح کردند: «مجموعه‌ی سیاستهای اقتصاد مقاومتی در واقع یک الگوی بومی و علمی است که برآمده‌ی از فرهنگ انقلابی و اسلامی ما است؛ متناسب با وضعیت امروز و فردای ما است. من شرح خواهم داد که این مربوط به وضع کنونی و شرایط کنونی کشور نیست، این یک تدبیر بلندمدت برای اقتصاد کشور است؛ میتواند اهداف نظام جمهوری اسلامی را در زمینه‌ی مسائل اقتصادی برآورده کند؛ میتواند مشکلات را برطرف کند؛ درعین‌حال پویا هم هست؛ یعنی ما این سیاستها را به صورت یک چهارچوب بسته و متحجر ندیده‌ایم، قابل تکمیل است، قابل انطباق با شرایط گوناگونی است که ممکن است در هر برهه‌ای از زمان پیش بیاید؛ و عملاً اقتصاد کشور را به حالت “انعطاف‌پذیری” می‌رساند؛ یعنی شکنندگی اقتصاد را در مقابل تکانه‌های گوناگون – که اشاره خواهم کرد – برطرف میکند.
این الگو با تلاش و همفکری افراد صاحب‌نظر و با بحث در مجمع تشخیص مصلحت و حضور رؤسای قوا و مسئولان تهیه شده؛ از کمک صاحب‌نظران اقتصادی برای تهیه‌ی این الگو به‌طور کامل استفاده شده؛ در واقع یکی از محسنات این الگو این است که مورد وفاق است؛ یعنی در مجمع تشخیص وَرز پیدا کرده است و چکش‌کاری شده، جوانب آن دیده شده؛ رؤسای قوا در مجمع تشخیص حضور دارند، مسئولان گوناگون هم در آنجا هستند، بحث کردند؛ کارِ ملاحظه شده و دقت شده و مستحکم شده‌ای است. (بیانات قبلاً سیاستهای گوناگونی در زمینه‌های اقتصادی ابلاغ شده است؛ مثل سیاست انرژی، سیاست تولید ملی، سیاست اصل ۴۴، سیاست امنیت سرمایه‌گذاری، سیاستهای آب و غیره؛»
تعریف اقتصاد مقاومتی:
رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) در جهت تبیین دقیق این راهبرد و ایجاد همزبانی لازم، بارها در جریان پیام‌ها و سخنرای‌های مختلف، به تعریف و توصیف این واژه پرداخته‌اند، که گزیده مهمترین آنها عبارتند از:
یک الگوی علمی متناسب با نیازهای کشور ما است، این آن جنبه ی مثبت امّا منحصر به کشور ما هم نیست. (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ ۱/۱/۹۳ )
اقتصاد مقاومتی یعنی مقاوم سازی و محکم سازی پایه‌های اقتصاد کشور؛ این چنین اقتصادی چه در شرایط تحریم، چه در شرایط غیر تحریم، بارور خواهد بود و به مردم کمک میکند. (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ ۱/۱/۹۳ )
اقتصاد مقاومتى یعنى ما اگر به نیروى داخلى، به ابتکار جوانها، به فعّالیّت ذهنها و بازوها در داخل، تکیه کنیم و اعتماد کنیم، از فخر و منّت دشمنان خارجى، خودمان را رها خواهیم کرد؛ راه درست این است. (بیانات در دیدار مردم استان ایلام در سالروز ولادت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام ۱۳۹۳/۰۲/۲۳)
معناى اقتصاد مقاومتى این است که ما نگاه کنیم، ظرفیّتهاى بى‌پایانى را که در داخل هست جستجو کنیم، شناسایى کنیم، با برنامه‌ریزى درست و صحیح این ظرفیّتها را فعّال کنیم، این استعدادها به کار گرفته بشوند. (بیانات در دیدار مردم استان ایلام در سالروز ولادت امیرالمؤمنین علیه‌السلام۱۳۹۳/۰۲/۲۳)
امّا در مورد اقتصاد و در مورد فرهنگ، یک اهتمام بیش از متعارف لازم است تا بتوانیم اقتصاد کشور را به شکلی دربیاوریم که از آن طرف دنیا کسی نتواند با یک تصمیم‌گیری، با یک نشست و برخاست، بر روی اقتصاد کشور ما و بر روی معیشت ملّت ما اثر بگذارد؛ این دست ما است، ما باید بکنیم؛ این همان اقتصاد مقاومتی است که سیاستهای آن در اسفند ماه ابلاغ شد. (بیانات در حرم مطهر رضوی۱۳۹۳/۰۱/۰۱)
اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که مقاوم است؛ با تحریکات جهانی، با تکانه‌های جهانی، با سیاستهای آمریکا و غیر آمریکا زیرورو نمیشود؛ اقتصادی است متّکی به مردم. (بیانات در حرم مطهر رضوی۱۳۹۳/۰۱/۰۱)
من این بخش را جمع بندی کنم. من عرض میکنم: اقتصاد مقاومتی به معنای مقاوم ساختن پایه‌های اقتصاد، یکی از وظایف عمومی امروز ما است و همه میتوانند در آن نقش ایفا کنند، هم مسئولین و مسئولین قوای سه‌گانه، هم آحاد مردم، هم کسانی که دارای مهارت کارند، هم کسانی که دارای سرمایه‌اند. (بیانات در حرم مطهر رضوی۱۳۹۳/۰۱/۰۱)
مجموعه‌ی سیاستهای اقتصاد مقاومتی در واقع یک الگوی بومی و علمی است که برآمده‌ی از فرهنگ انقلابی و اسلامی ما است؛ متناسب با وضعیت امروز و فردای ما است. (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
«اقتصادی مقاومتی، به معنای ریاضت اقتصادی نیست، به معنای در لاک خود رفتن نیست؛ یک معنای کاملاً معقول‌تر و عمیق‌تری دارد که قابل فهم و قابل دفاع است و علاج هم همین است؛ ما باید بتوانیم یک اقتصادی را در کشور به وجود بیاوریم یک اقتصادی را در کشور به وجود بیاوریم که در مقابل بحرانها و جزر و مدهای بین المللی مقاوم باشد، آسیب نبیند؛ این لازم است. (بیانات رهبری در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیئت دولت ۶/۶/۹۲)
اقتصاد مقاوم آن‌وقتی است که ما در داخل، ظرفیت داریم. با هر کدام از این مسئولین اقتصادی و مرتبط با این قضایا انسان می‌نشیند، می‌بیند اینها ظرفیتهای داخلی فراوانی را می‌شمرند؛ این هم یک واقعیتی است که بسیار مهم است. (بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری ۱۳۹۲/۱۲/۱۵)
اقتصاد مقاومتی به معنای ریاضت اقتصادی نیست، به معنای در لاک خود رفتن نیست؛ یک معنای کاملاً معقول‌تر و عمیق‌تری دارد که قابل فهم و قابل دفاع است؛ و علاج هم همین است؛ ما باید بتوانیم یک اقتصادی را در کشور به‌وجود بیاوریم که در مقابل بحرانها و جزرومدهای بین‌المللی مقاوم باشد، آسیب نبیند؛ این لازم است. (بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت۱۳۹۲/۰۶/۰۶)
یک آرمان دیگر، اقتصاد مقاومتی است. (بیانات در دیدار دانشجویان۱۳۹۲/۰۵/۰۶)
بالاخره اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند، هم آسیب‌‌پذیری‌‌اش کاهش پیدا کند. یعنی وضع اقتصادی کشور و نظام اقتصادی جوری باشد که در مقابل ترفندهای دشمنان که همیشگی و به شکل‌های مختلف خواهد بود، کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند. (بیانات در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیئت دولت۱۳۹۱/۰۶/۰۲)
اینجور نیست که اقتصاد مقاومتی معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام یک کارهای تدافعی باشد؛ نه، اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت امکان میدهد و اجازه میدهد که حتّی در شرائط فشار هم رشد و شکوفائی خودشان را داشته باشند. این یک فکر است، یک مطالبه‌ی عمومی است. شما دانشجو هستید، استاد هستید، اقتصاددان هستید؛ بسیار خوب، با زبان دانشگاهی، همین ایده‌ی اقتصاد مقاومتی را تبیین کنید؛ حدودش را مشخص کنید؛ یعنی آن اقتصادی که در شرائط فشار، در شرائط تحریم، در شرائط دشمنی‌ها و خصومتهای شدید میتواند تضمین کننده‌ی رشد و شکوفائی یک کشور باشد. (بیانات در دیدار دانشجویان۱۳۹۱/۰۵/۱۶)
یعنی اقتصادی که همراه باشد با مقاومت در مقابل کارشکنی دشمن، خباثت دشمن؛ دشمنانی که ما داریم. (بیانات در دیدار جمعی از پژوهشگران و مسئولان شرکت‌های دانش‌بنیان۱۳۹۱/۰۵/۰۸)
ایران اسلامی با استعدادهای سرشار معنوی و مادی و ذخائر و منابع غنی و متنوع و زیرساخت‌های گسترده و مهم‌تر از همه، برخورداری از نیروی انسانی متعهد و کارآمد و دارای عزم راسخ برای پیشرفت، اگر از الگوی اقتصادی بومی و علمی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی که همان اقتصاد مقاومتی است، پیروی کند نه تنها بر همه مشکلات اقتصادی فائق می‌آید و دشمن را که با تحمیل یک جنگ اقتصادی تمام عیار در برابر این ملت بزرگ صف‌آرایی کرده، به شکست و عقب‌نشینی وا می‌دارد، بلکه خواهد توانست در جهانی که مخاطرات و بی‌اطمینانی‌های ناشی از تحولات خارج از اختیار، مانند بحران‌های مالی، اقتصادی، سیاسی و … در آن رو به افزایش است، با حفظ دستاوردهای کشور در زمینه‌های مختلف و تداوم پیشرفت و تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسی و سند چشم‌انداز بیست ساله، اقتصاد متکی به دانش و فناوری، عدالت بنیان، درونزا و برون‌گرا، پویا و پیشرو را محقق سازد و الگوئی الهام‌بخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد. (متن نامه ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی ۲۹/ بهمن ماه/ ۱۳۹۲
ویژگیهای اقتصاد مقاومتی:
امام خامنه‌ای ویژگیهای متعدد و منحصربفردی را برای اقتصاد مقاومتی قائل هستند، ویژگی‌هایی که اقتصاد مقاومتی موردنظر جمهوری اسلامی ایران را از الگوهای اقتصادی غربی و شرقی متمایز می‌سازد و تصویری متفاوت از اقتصاد را در قالب اصول و ارزش‌های اسلامی ارائه می نماید؛ برخی از این ویژگی‌ها که در پیام‌ها و بیانات ایشان تصریح شده عبارتند از:
درون زا و برون گرا است درون گرا نیست (یعنی از دل ظرفیّتهای خود کشور ما و خود مردم ما میجوشد؛ رشد این نهال و این درخت، متّکی است به امکانات کشور خودمان. درون زا است، امّا برون گرا است؛ با اقتصادهای جهانی تعامل دارد، با اقتصادهای کشورهای دیگر با قدرت مواجه میشود. بنابراین درون زا است، امّا درون گرا نیست.) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ ۱/۱/۹۳)
مردم بنیاد (اقتصادی که به عنوان اقتصاد مقاومتی مطرح میشود، مردم بنیاد است؛ یعنی بر محور دولت نیست و اقتصاد دولتی نیست، اقتصاد مردمی است؛ با اراده ی مردم، سرمایه ی مردم، حضور مردم تحقّق پیدا میکند.) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ ۱/۱/۹۳ )
دانش بنیان (یعنی از پیشرفتهای علمی استفاده میکند، به پیشرفتهای علمی تکیه میکند، اقتصاد را بر محور علم قرار میدهد؛ امّا معنای آن این نیست که این اقتصاد منحصر به دانشمندان است و فقط دانشمندان میتوانند نقش ایفا کنند در اقتصاد مقاومتی؛ نخیر، تجربه‌ها و مهارتها ـ تجربه‌های صاحبان صنعت، تجربه‌ها و مهارتهای کارگرانی که دارای تجربه و مهارتند ـ میتواند اثر بگذارد و میتواند در این اقتصاد نقش ایفا کند.) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ ۱/۱/۹۳ )
عدالت محور (یعنی تنها به شاخصهای اقتصاد سرمایه‌داری ـ [مثل] رشد ملّی، تولید ناخالص ملّی ــ اکتفا نمیکند؛ بحث اینها نیست که بگوییم رشد ملّی اینقدر زیاد شد، یا تولید ناخالص ملّی اینقدر زیاد شد؛ که در شاخصهای جهانی و در اقتصاد سرمایه‌داری مشاهده میکنید…..عدالت در این برنامه به معنای تقسیم فقر نیست، بلکه به معنای تولید ثروت و ثروت ملّی را افزایش دادن است.) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ ۱/۱/۹۳ )
همیشه بارور خواهد بود و به مردم کمک خواهد کرد. (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ ۱/۱/۹۳ )
حال‌گرا نیست (در اینکه گفتیم اقتصاد مقاومتی بهترین راه حلّ مشکلات اقتصادی کشور است شکّی نیست، امّا معنای آن این نیست که ناظر به مشکلات کنونی کشور است….. این مال همیشه است) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ ۱/۱/۹۳ )
تحقق یافتنی است. (کاملاً، عملاً، حتماً ممکن است. چون این کشور، دارای ظرفیّتهای فوق العاده است.) (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ ۱/۱/۹۳ )
امّا منحصر به کشور ما هم نیست؛ یعنی بسیاری از کشورها، امروز با توجّه به این تکانه های اجتماعی و زیروروشدن های اقتصادی‌ای که در این بیست سی سال گذشته اتّفاق افتاده است، متناسب با شرایط خودشان به فکر یک چنین کاری افتاده اند. پس مطلب اوّل اینکه این حرکتی که ما داریم انجام میدهیم، دغدغه ی دیگر کشورها هم هست؛ مخصوص ما نیست. (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حرم رضوی در تاریخ ۱/۱/۹۳ )
سیاستهای اقتصاد مقاومتی …… مربوط به وضع کنونی و شرایط کنونی کشور نیست، این یک تدبیر بلندمدت برای اقتصاد کشور است؛ میتواند اهداف نظام جمهوری اسلامی را در زمینه‌ی مسائل اقتصادی برآورده کند؛ میتواند مشکلات را برطرف کند؛ درعین‌حال پویا هم هست؛ یعنی ما این سیاستها را به صورت یک چهارچوب بسته و متحجر ندیده‌ایم، قابل تکمیل است، قابل انطباق با شرایط گوناگونی است که ممکن است در هر برهه‌ای از زمان پیش بیاید؛ و عملاً اقتصاد کشور را به حالت “انعطاف‌پذیری” می‌رساند؛ یعنی شکنندگی اقتصاد را در مقابل تکانه‌های گوناگون – که اشاره خواهم کرد – برطرف میکند……. در واقع یکی از محسنات این الگو این است که مورد وفاق است؛ یعنی در مجمع تشخیص وَرز پیدا کرده است و چکش‌کاری شده، جوانب آن دیده شده (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
گرایش به اقتصاد مقاومتی مخصوص ما هم نیست؛ ….. کشورهای متعددی به دنبال مقاوم‌سازی اقتصاد خودشان برآمدند؛ البته هر کشوری شرایط خاص خودش را دارد. (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
یکی مسئله‌ی ایجاد تحرک و پویایی در اقتصاد کشور و بهبود شاخصهای کلان است؛ از قبیل رشد اقتصادی، از قبیل تولید ملی، از قبیل اشتغال، کاهش تورم، افزایش بهره‌وری، رفاه عمومی. (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
نکته دوم [از مؤلفه‌های سیاستهای مقاومتی]، توانایی مقاومت در برابر عوامل تهدیدزا است که در این سیاستها دیده شده و مورد ملاحظه قرار گرفته. بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰
نکته سوم [از مؤلفه‌های سیاستهای مقاومتی]، تکیه بر ظرفیتهای داخلی است که در این سیاستها دیده شده؛ بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰
نکته‌ی چهارم [از مؤلفه‌های سیاستهای مقاومتی]، رویکرد جهادی است که در این سیاستها مورد ملاحظه قرار گرفته. بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰
نکته‌ی پنجم [از مؤلفه‌های سیاستهای مقاومتی]، مردم‌محوری است که در این سیاستها ملاحظه شده. تجربه هم به ما نشان میدهد. بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰
مسئله‌ی ششم [از مؤلفه‌های سیاستهای مقاومتی] امنیت اقلام راهبردی و اساسی است؛ بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰
نکته‌ی هفتم [از مؤلفه‌های سیاستهای مقاومتی]، کاهش وابستگی به نفت است؛ بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰
موضوع هشتم [از مؤلفه‌های سیاستهای مقاومتی]، مسئله‌ی اصلاح الگوی مصرف است؛ بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰
نکته‌ی نهم [از مؤلفه‌های سیاستهای مقاومتی]، فسادستیزی است؛ بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰
نکته‌ی دهم از مؤلفه‌های سیاستهای مقاومتی، مسئله‌ی دانش‌محوری است که این هم یک مشخصه‌ی بسیار مهمی است. بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
این سیاستها سیاستهای بلندمدت است؛ برای امروز هم مفید است، برای دورانی که هیچ تحریمی هم ما نداشته باشیم مفید است؛ یعنی سیاستهای بلندمدتی است که بنای اقتصاد کشور بر اینها گذاشته میشود؛ تدبیر مقطعی نیست، این یک تدبیر بلندمدت است، یک سیاست راهبردی است. (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
این سیاستها سیاستهای متحجری نیست، بسته نیست که اگر چنانچه یک فکر جدید، یک طرح جدید، راه نویی در دنیا به‌وجود آمد، نتواند آن را در خودش هضم کند، به‌هیچ‌وجه اینجور نیست؛ قابل انعطاف است، میتواند تکمیل بشود، میتواند توسعه پیدا کند، لکن خط مستقیم آن تغییر پیدا نخواهد کرد. (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
در اقتصاد، اصول امام تکیه‌ى به اقتصاد ملى است؛ تکیه‌ى به خودکفائى است؛ عدالت اقتصادى در تولید و توزیع است؛ دفاع از طبقات محروم است؛ مقابله‌ى با فرهنگ سرمایه‌دارى و احترام به مالکیت است…همچنین هضم نشدن در اقتصاد جهانى؛ استقلال در اقتصاد ملى؛ (۱۴-۳-۱۳۹۲)
[درباره سیاستهای اقتصاد مقاومتی] کار بزرگی شروع شده، این کار بزرگ را ما می‌توانیم ان‌شاءالله با همت، با توکل به خدای متعال، قدم به قدم، با شتاب متناسب و لازم پیش ببریم. و جوری هم هست که به اعتقاد من آثار و نتایج آن بلندمدت هم نیست؛ برنامه‌ها برنامه‌های بلندمدتی است، لکن نتایج آن خیلی زود به دست خواهد آمد ان‌شاءالله؛ یعنی شروع ثمرات این کار و احساس عمومیِ مردم برای شیرینی نتایج این کار ان‌شاءالله دیر و دور از دسترس نیست. ان‌شاءالله امیدواریم در همین دولت، با پیشرفتی که انجام میگیرد، با کاری که انجام میگیرد، مردم این را احساس کنند و ثمرات این حرکت عمومی و بزرگ را بچشند. بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی ۱۳۹۲/۱۲/۲۰
یک آرمان دیگر، اقتصاد مقاومتی است؛ که نسبت به آرمان قبلی که گفتیم، [ایجاد جامعه‌ی عادلانه و عادل و پیشرفته و معنوی] یک آرمان خُرد است. با اینکه خود اقتصاد مقاومتی چیز مهمی است، اما در واقع در ذیل آن آرمان قبلی تعریف میشود. (بیانات در دیدار دانشجویان۱۳۹۲/۰۵/۰۶
سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی با رویکردی جهادی، انعطاف پذیر، فرصت ساز، مولد، درونزا، پیشرو و برون‌گرا ابلاغ می‌گردد. (متن نامه ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی ۲۹/ بهمن ماه/ ۱۳۹۲
اهمیت و ضرورت:
طبیعی است که با توجه به نقش و جایگاه اقتصاد مقاومتی در پیشرفت توسعه کشور، این موضوع از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، رهبر معظم انقلاب ضمن تآکید بر اهمیت و ضرورت توجه به دو موضوع فوق‌العاده مهم دیگر یعنی فرهنگ و علم، در تشریح و بیان اهمیت و ضرورت موضوع اقتصاد مقاومتی در سخنرانی‌های مختلف می فرمایند:
سه نقطه‌ى اصلى وجود دارد: یکى اقتصاد است که تکیه روى اقتصاد مقاومتى در آن برنامه باید تجلّى پیدا کند. یکى مسئله‌ى فرهنگ است؛ … و سوّم علم. (بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شوراى اسلامى۱۳۹۳/۰۳/۰۴
ستون فقرات اقتصاد مقاومتی تولید داخلی است. (بیانات در دیدار کارگران در گروه صنعتى مپنا۱۳۹۳/۰۲/۱۰
قوی شدن یک ملّت فقط به این نیست که تسلیحات جنگی پیشرفتهای داشته باشد؛ البتّه تسلیحات هم لازم است، امّا فقط با تسلیحات هیچ ملّتی قوی نمیشود. من وقتی نگاه میکنم، سه عنصر را پیدا میکنم که دو عنصر از آنها همین دو نقطه‌ای است که در پیام عرض کرده‌ام؛ این سه عنصر اگر مورد توجّه قرار گرفتند، یک ملّت قوی میشود: یکی اقتصاد، یکی فرهنگ، و سوّمی علم و دانش. (بیانات در حرم مطهر رضوی۱۳۹۳/۰۱/۰۱)
نمیگوییم خرید جنس خارجی حرام است، امّا عرض می‌کنیم خرید جنس داخلی یک ضرورت برای مقاوم‌سازی اقتصاد است و بر روی همه چیز این کشور تأثیر میگذارد. باید به این توجّه کرد. (بیانات در حرم مطهر رضوی۱۳۹۳/۰۱/۰۱)
به نظر من احتیاج ما به اقتصاد مقاومتی بیش از کشورهای دیگر است؛ ما بیشتر احتیاج داریم که اقتصاد خودمان را مقاوم‌سازی کنیم. اولاً به همان دلیل مشترک بین ما و دیگر کشورها؛ ما با اقتصاد جهانی مرتبطیم، بنای بر همین ارتباط هم داریم، ما قصد جداشدن و مُنعزِل شدن از اقتصاد جهانی را به‌هیچ‌وجه نداریم و در شرایط کنونی دنیا نمیتوان هم داشت؛ بنابراین متأثر میشویم از آنچه در دنیا در اقتصادهای جهانی اتفاق می‌افتد. ثانیاً خصوصیتی است که ما داریم؛ ما به‌خاطر استقلالمان، به‌خاطر عزت‌مداری‌مان، به‌خاطر اصرارمان بر تحت تأثیر سیاستهای قدرتها قرار نگرفتن، مورد تهاجم و سوء نیت هم قرار داریم؛ (بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
جهاد اقتصادى را یک ضرورت براى کشور می‌دانیم، نه صرفاً یک اولویت؛ یک نیاز قطعى است. اولاً اقتصاد، پیشرفت اقتصادى، رونق اقتصادى ارتباط مستقیم دارد با معیشت مردم. معیشت مردم جزو اولین اهداف همه‌ى دولتهاست در همه جاى دنیا و در همه‌ى دوران تاریخ؛ … بدون جهاد اقتصادى، به چشم‌انداز نخواهیم رسید. در چشم‌انداز، قدرت اول اقتصادى منطقه هم مطرح شده. در این میدان – که میدان مسابقه است – اگر چنانچه عقب ماندیم، ضربه خواهیم خورد. آن روز در آن جلسه هم مطرح شد که مسئله‌ى چشم و همچشمى مطرح نیست؛ مسئله این است که در این چالش عمومى و میدان تحرکات عمومىِ دولتها در این برهه‌ى از زمان، اگر کسى عقب ماند، پامال خواهد شد. پیشرفت اقتصادى ما و رسیدن به اهداف چشم‌انداز، به خاطر این است که اگر چنانچه به آنجا نرسیدیم، ملت ما و کشور ما دچار ضربات سختى خواهد شد؛ احیاناً ضربات مهلکى به ما وارد خواهد آمد. باید به آنجا برسیم؛ این نیاز ماست. (بیانات در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیئت دولت۱۳۹۰/۰۶/۰۶
حقیقت این است که نظام اسلامى، امروز نظام استکبار و سلطه و الحاد را به چالش گرفته؛ این یک حرکتى است که آغاز شده. شکست خوردن در این میدان، خسارتهایش غیر قابل توصیف است و مخصوص به ملت ما هم نخواهد شد؛ لذا باید در این میدان قطعاً پیروز شد. این پیروزى با این ابزار ممکن نیست؛ ابزارهاى گوناگون دیگرى هم لازم است؛ از جمله‌ى اینها، پیشرفت اقتصادى است. (بیانات در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیئت دولت۱۳۹۰/۰۶/۰۶
یک مسئله‌ى دیگر هم این است که امروز دشمنان نظام اسلامى و دشمنان ملت ایران از ابزار اقتصادى دارند علیه ما استفاده میکنند، که نمونه‌اش همین تحریمهائى است که گفته شد. البته لازم است من تشکر کنم از این مجموعه‌اى که در مقابل تحریمها کار میکنند. (بیانات در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیئت دولت۱۳۹۰/۰۶/۰۶
پیغمبر اکرم – طبق روایت – فرمود: «کاد الفقر ان یکون کفرا». مضمون این حرف، آن است که ما آمده‌ایم به مردم ایمان بدهیم؛ اگر نتوانى نانشان را به‌راحتى به دستشان برسانى، ایمانشان از آنها گرفته خواهد شد. واقع قضیه هم همین است. مسأله‌ى فقرزدایى و روان کردن کار اقتصادى در کشور، از جمله مسائل بسیار مهم است. (خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران۱۳۸۰/۰۲/۲۸
به نظر ما طرحهاى «اقتصاد مقاومتى» جواب میدهد. همین مسئله‌ى سهمیه‌بندى بنزین که اشاره کردند، جواب داد. اگر چنانچه بنزین سهمیه‌بندى نمیشد، امروز مصرف بنزین ما از صد میلیون لیتر در روز بالاتر میرفت. توانستند این را کنترل کنند؛ که خب، امروز در یک حد خیلى خوبى هست. حتّى باید جورى باشد که هیچ به بیرون نیازى نباشد، که الحمدللّه نیست. تحریم بنزین را در برنامه داشتند؛ اقتصاد مقاومتى تحریم بنزین را خنثى کرد. و بقیه‌ى چیزهائى که مورد نیاز کشور است. هدفمند کردن یارانه‌ها هم در جهت شکل دادن به اقتصاد ملى است؛ که اینها میتواند هم رونق ایجاد کند – در تولید، در اشتغال – و هم موجب رفاه شود؛ اینها مایه‌ى رشد تولید کشور، رشد اقتصادى کشور، مایه‌ى اقتدار یک کشور است. با رشد تولید، یک کشور در دنیا اقتدار حقیقى و آبروى بین‌المللى پیدا میکند. این کار بایستى به انجام برسد. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام ۰۳/۰۵/۱۳۹۱
من امسال تقسیم میکنم مسائل مربوط به جهاد اقتصادى را. یک بخش مهم از مسائل اقتصادى برمیگردد به مسئله‌ى تولید داخلى. اگر به توفیق الهى و با اراده و عزم راسخِ ملت و با تلاش مسئولان، ما بتوانیم مسئله‌ى تولید داخلى را، آنچنان که شایسته‌ى آن است، رونق ببخشیم و پیش ببریم، بدون تردید بخش عمده‌اى از تلاشهاى دشمن ناکام خواهد ماند. پس بخش مهمى از جهاد اقتصادى، مسئله‌ى تولید ملى است. (پیام نوروزى به مناسبت آغاز سال ۱/۱/۹۱
این استحکام درونى، یکى از پایه‌هاى مهمش «اقتصاد» است. بنابراین اینکه میگوئیم اول بشویم، به خاطر این است؛ نه به خاطر اینکه حالا یک هوسى است که ایران در منطقه اول بشود؛ نه، سرنوشت ملت به این وابسته است. (بیانات در دیدار فعالان بخش‌هاى اقتصادى کشور ۲۶/۵/۹۰
گزاره‌ها (دامنه و ابعاد موضوع):
از نظر امام خامنه‌ای (دامت افاضاته)، اقتصاد مقاومتی دارای ابعاد و زوایای مختلف است و از جنبه‌های گوناگون باید مورد بررسی و مداقه قرار گیرد، در واقع اقتصاد مقاومتی منظومه فکری وسیع و منسجمی است که چنانچه همه بخش‌ها و همه موضوعات مرتبط با مباحث اقتصادی را به طور یکپارچه مورد توجه قرار ندهد، نمی‌تواند به همه اهداف خود دست پیدا کند، به عنوان مثال؛ ایشان در تاریخ ۲۰/۱۲/۹۲ در تبیین ابعاد سیاستهای اقتصاد مقاومتی می‌فرمایند:
«از قبیل رشد اقتصادی، از قبیل تولید ملی، از قبیل اشتغال، کاهش تورم، افزایش بهره‌وری، رفاه عمومی….. و از همه‌ی این شاخصها مهم‌تر، شاخص کلیدی و مهم عدالت اجتماعی است.»
برخی از دیگر گزاره‌های مورد اشاره رهبری در این جلسه عبارتند از: «عوامل تهدیدزا- ظرفیتهای داخلی- چه ظرفیتهای علمی، چه انسانی، چه طبیعی، چه مالی، چه جغرافیایی و اقلیمی- رویکرد جهادی- مدیریت جهادی- مردم‌محوری- امنیت اقلام راهبردی و اساسی- تولید داخلی– خودکفایی- کاهش وابستگی به نفت- اصلاح الگوی مصرف– صرفه‌جویی، پرهیز از ریخت‌وپاش، پرهیز از اسراف- فسادستیزی- دانش‌محوری- اقتصاد دانش‌بنیان– وابستگی به نفت- عادت به واردات- واردات بدون اولویت- تورم مزمن– بیکاری- اشکال در بهره‌وری- اشکال در نظامات مالی- نظامات پولی- نظامات بانکی- نظامات گمرکی- الگوی مصرف- اشکال در مسئله‌ی تولید- معیوب بودن برخی از ساختارهای اقتصادی.»
در دیدار کارگزاران نظام در تاریخ ۳/۵/۹۱ نیز در این رابطه یادآور شدند که: «اصلاح الگوی مصرف، مسئله‌ی جلوگیری از اسراف، مسئله‌ی همت مضاعف و کار مضاعف، مسئله‌ی جهاد اقتصادی، و امسال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه‌ی ایرانی. ما اینها را به عنوان شعارهای زودگذر مطرح نکردیم؛ اینها چیزهائی است که میتواند حرکت عمومی کشور را در زمینه‌ی اقتصاد ساماندهی کند؛ میتواند ما را پیش ببرد. ما باید دنبال این راه باشیم.»
قبل از آن در جریان دیدار جمعی از اساتید دانشگاه‌ها با ایشان در تاریخ ۲/۶/۹۰ متذکر شده بودند که: «جهاد اقتصادى ابعادى دارد. جهاد اقتصادى به دانشکده‌ى حقوق هم مربوط میشود، به دانشکده‌ى اقتصاد هم مربوط میشود، به دانشکده‌هاى فنى هم مربوط میشود، به دانشکده‌هاى علوم پایه هم مربوط میشود. اگر ما بخواهیم ابعاد جهاد اقتصادى را ملاحظه کنیم، همه‌ى دستگاه‌هاى علمى کشور به نحوى میتوانند مستقیم و غیر مستقیم درگیر مسئله‌ى جهاد اقتصادى باشند. پس هر کدام یک مسئله‌اى دارند براى اینکه در قضیه‌ى جهاد اقتصادى آن را مطرح و دنبال کنند.»
به این ترتیب در مراحل بعد باید با مطالعه محیطی لازم، چالش‌ها و به تعبیر دیگر؛ فرصت‌ها، تهدیدات، نقاط قوت و نقاط ضعف موجود در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی به درستی و با دقت شناسایی و سپس نقشه راه مورد نیاز در ابعاد مختلف راهبردی، کاربردی و عملیاتی در تمام سطوح و بخش‌های قوای سه گانه تهیه و نقش و وظیفه هر دستگاه‌ها در قالب یک مجموعه کاملاً پیوسته تهیه و اجرا شود.
توضیح:
۱- در رابطه با بررسی محیطی و شناخت چالش‌ها، الزامات و بایدها و نبایدها و همچنین نقشه راه اقتصاد مقاومتی از منظر ولایت نیز، در بخش مقلات اقتصادی همین سایت(rahtooshe.com) چند مطلب دیگر میز ارائه شده است.
۲- بیانات مورد استناد، مربوط به ابتدای رهبری امام خامنه‌ای(دامت برکاته) تا اواخر سال ۱۳۴۳ می‌باشد.
احمدرضا هدایتی
کارشناس ارشد مدیریت
۱۷/۸/۹۴
