شهر اراک با قدمت حدود ۲۰۰ ساله، اولین شهر جدید دوران معاصر محسوب می‌شود، این شهر به خاطر موقعیت سوق‌الجیشی ویژه، از همان ابتدا میزبان صنعتگران مختلف از شهرهای گوناگون ایران شد و مدتی بعد حوزه علمیه اراک نیز توسط آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در این شهر بنا نهاده شد و به مرکزی برای تربیت علمای بزرگی چون حضرت امام(ره) و نقطه اتکایی برای اقتصاد کشور تبدیل شد.
اما تداوم توسعه به شکل نامتوازن در ابعاد مختلف و تلفیق معماری سنتی و معماری نه چندان مدرن، چهره‌ای آشفته از شهرسازی و پیشرفت شهری را در اراک به نمایش گذاشت، وضعیتی که شایسته و سزاور استان عالِم‌خیز، اقتصادمحور و تأثیرگذار مرکزی نیست.
این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که شهر اراک به واسطه ویژگی‌های خاص خود از جمله؛ برخورداری از موقعیت جغرافیایی مناسب و نزدیکی به پایتخت و همجواری با استان‌هایی مانند؛ قم و اصفهان و قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیتی شمال جنوب و نیز دسترسی به راه‌های ارتباطی غرب کشور و همچنین عبور خط آهن سراسری از این شهر و به‌خصوص به واسطه وجود صنایع مادر همچون؛ ماشین‌سازی، آذرآب، آلومینیوم‌سازی ایران (ایرالکو)، کمباین‌سازی ایران، هپکو، آونگان، واگن پارس، املاح معدنی ایران و شرکت لجور که در نوع خود در ردیف اولین و بزرگترین کارخانجات کشور هستند و صدها کارخانه و کارگاه صنعتی بزرگ و کوچک دیگر که تولید۸۰٪ از تجهیزات انرژی و بخش قابل توجهی از سایر امکانات موردنیاز کشور در بخش صنعت را بر عهده دارند، از تمام شایستگی‌ها و شرایط لازم برای تبدیل شدن به یک شهر کاملاً مدرن و مولد در بخش اقتصاد برخوردار است.
همان‌گونه که اشاره شد، اگرچه شهرهای استان به‌ویژه شهر اراک به‌عنوان مرکز استان از ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه فراوانی برخوردار است و سهم قابل توجهی در تولید ناخالص ملی کشور دارد، اما در عین‌حال از دیرباز با عقب‌ماندگی‌های متعددی در زمینه توسعه شهری نیز مواجه بوده است، لذا انتظار می‌رفت با قرار گرفتن اراک در ردیف ده کلان‌شهر بزرگ کشور، این شهر بیش از پیش در کانون توجه مسئولین قرار گرفته و از مزایای نسبی این عنوان برخوردار و اجرای طرح‌ها و برنامه‌های فرهنگی و نیز فعالیت‌های مختلف عمرانی در اراک شتاب بیشتری به‌خود بگیرد.
اما چهارمین قطب صنعتی و به نقلی دیگر، پایتخت صنعتی کشور که اینک عنوان هشتمین کلان‌شهر را نیز یدک می‌کشد، به‌رغم نقش ارزشمندی که در عرصه فرهنگی، سیاسی، دفاعی و اقتصادی کشور داشته و دارد، از نظر تسهیلات و ساختار شهری همچنان کوتوله باقی مانده و از ناهنجاری‌های موجود رنج می‌برد.
این مشکلات در بخش‌ها و موضوعات مختلف از جمله؛ مشکلات زیرساختی و عمرانی، مشکلات زیست محیطی، مشکلات صنعتی، مشکلات فرهنگی، مشکلات اقتصادی و بعضاً مشکلات مدیریتی قابل بررسی است.
برخی از راهکارهای پیشنهادی برای برون رفت از مشکلات:
راهکارهای حل مشکلات اراک که در ذیل برخی از آنها مورد اشاره قرار گرفته است، در چند بخش قابل بررسی و پیگیری است، گروه اول شامل موضوعاتی است که رفع آن در گرو یاری و مساعدت مسئولین کشوری است، گروه دوم مشکلاتی است که مستلزم بسیج منابع و امکانات در سطح استان و شهرستان است و با همکاری و برنامه‌ریزی مسئولین محلی می‌توان آنها را برطرف نمود و گروه سوم به مواردی مربوط می‌شود که حل آنها تنها با مشارکت مردم امکان‌پذیر است.
- اجرای صحیح و کامل قوانین مربوط به کلان‌شهرها از جمله؛ قانون تجمیع عوارض در کلان‌شهرها و یا اجرای قانون پرداخت ارزش افزوده و سهم آلایندگی کارخانجات و همچنین اجرای مصوبات دولت‌های قبلی و فعلی و اختصاص اعتبارات تکمیلی.
- انتصاب مدیران بومی، جذب و به‌کارگیری نیروهای متخصص و در نهایت برنامه‌ریزی و تهیه سند چشم‌انداز شهر در بخش‌ها و موضوعات مختلف و نیز بازنگری و اجرای دقیق طرح جامع شهر اراک.
- برگزاری و یا شرکت فعال صنایع اراک در نمایشگاه‌های محلی، ملی و بین‌المللی، راه‌اندازی سایت جامع برای شناساندن ظرفیت‌های موجود و معرفی محصولات صنعتی و کشاورزی و صنایع دستی اراک و نیز الزام کارفرمایان و پیمانکاران دولتی و غیر دولتی به تأمین نیازهای خود از محل محصولات تولیدی صنایع اراک از سوی دولت و همچنین راه‌اندازی سایت معرفی اراک و جاذبه‌های گردشگری آن.
- جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی و همچنین شناسایی شهروندان ذی‌نفوذ و صاحب سرمایه و تشکیل مجمع اراکی‌های تأثیرگذار ساکن و غیرساکن در اراک، برای استفاده بهینه و متقابل از توانمندی‌های آنها.
- انتقال و یا حداقل فیلترگذاری کارخانجات آلاینده، توسعه شبکه حمل و نقل عمومی، تسریع در راه‌اندازی شبکه قطار شهری، توسعه فضای سبز (کمربند سبز) و تمرکز بر ایجاد باغ‌ویلا به‌جای آپارتمان‌سازی در اراک در جهت کاهش آلودگی هوا.
- بازنگری در نحوه اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و رفع اشکلات آن، تأمین اعتبارات بانکی و تهیه و تأمین ابزار و امکانات روز مورد نیاز صنایع و بازاریابی داخلی و خارجی برای محصولات تولیدی صنایع اراک و سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی و گسترش واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع و خارج از آنها با توجه به پتانسیل‌های موجود در اراک، از طریق تقویت ارتباط بین دانشگاه و دانشگاهیان با بخش صنعت.
- انتقال دفاتر مرکزی کارخانجات از تهران به اراک و تمرکز دفاتر فروش و مجموعه نمایشگاهی در تهران در یک ساختمان مناسب، تحت عنوان «ساختمان صنایع اراک» به عنوان جایگزین دفاتر مرکزی.
با همه این مشکلات استان مرکزی و علی‌الخصوص شهرستان اراک می‌تواند، در تحقق اقتصاد مقاومتی نقش اساسی و فعالتری داشته باشد، اگر و فقط اگر مشکلات شهر تعدیل و به درستی از ظرفیت‌های فراوان صنعتی و غیرصنعتی آن استفاده شود.
توضیح: متن کامل این مطلب را می‌توانید در همین سایت (ره توشه rahtooshe.com) تحت عنوان «اراک، کلان‌شهری با مشکلات خُرد و کلان» مطالعه بفرمایید.
احمدرضا هدایتی
کارشناس ارشد مدیریت
۱۸/۶/۹۵
