قرآن صلح و صفا و صمیمیت را برای بشر مایه خیر و نیک‌بختی می‌داند: «وَٱلْصُّلْحُ خَیْرٌ…» از همین رو در موارد متعددی انسانها به خصوص مسلمانان را به ایجاد صلح و امنیت و دوستی و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز فرمان می‌دهد و از همین رو روش همه پیامبران الهی به خصوص پیامبر اسلام (ص) در اجرای رسالتی که بر عهده داشتند، بر برهان، حکمت، منطق و صلح استوار بوده است.
با این حال در قرآن کریم آیات متعددی در مورد جهاد و ضرورت دفاع از منافع مسلمانان وجود دارد و شاید همین مسئله سبب شده تا دشمنان این دین آسمانی، با تفسیر به رای و ارائه تصویر غیرواقعی از ترجمه این آیات، اسلام را دین خشونت و مسلمانان را جنگ‌طلب و تروریست معرفی نمایند و برای اثبات این مدعا، تلاش دارند تا با ساختن احادیث و روایات جعلی و فریب مسلمان ساده‌لوح یا تربیت و پرورش مسلمان‌نماهای خشونت‌طلب و ایجاد جنگ و آشوب در نقاط مختلف جهان، چهره اسلام را مخدوش نمایند.
البته کار مستکبرین و زور مدارانِ فرصت‌طلب به اینجا ختم نمی‌شود، زیرا همانگونه که با تحریف انجیل و سایر کتب آسمانی، محیط و جامعه پیرامونی خود را برای پذیرش ظلم و ستم آماده نموده اند، تمام تلاش خود را معطوف آن ساخته‌اند تا با حذف و یا حتی دستکاری و تحریف آیات قرآن، مانع از بروز هرگونه واکنش در برابر زیاده خواهی های خود شوند.
به عنوان مثال؛ در بخشی از کتاب آسمانی انجیل آمده است: «چنانچه طپانچه‌ای(سیلی) به صورت تو نواخته شد، سمت دیگر صورتت را نیز برای خوردن سیلی عرضه نما» و این در حالی است که، گروه مورد اشاره بدون توجه به این موضوع، بارها زمینه بروز جنگ و نزاع بین مسلمانان و سایر ادیان را فراهم و جنگهای بزرگی مانند؛ جنگ های صلیبی و دهها و بلکه صدها جنگ دیگر را در سطح دنیا به راه انداخته اند.
با این حال همانگونه که اشاره شد، بررسی منابع تاریخی نشان می‌دهد که بر خلاف توطئه‌ها و ذهنیت‌هایی که علیه مسلمانان ساخته‌اند، کارنامه جنگ‌طلبی پیروان سایر ادیان از جمله؛ مسیحیان و یهودیان، بسیار پررنگ است.
البته در سالهای اخیر در بسیاری از موارد، شرایط را به گونه‌ای طراحی نموده‌اند تا به جای درگیری مستقیم با پیروان ادیان مختلف، با صرف کمترین هزینه و به بهانه‌های گوناگون، آنان را با یکدیگر درگیر نمایند.
بروز صدها و بلکه هزاران درگیری و نزاع از پیش طراحی شده و ساختگی بین فرق مختلف اسلامی و غیراسلامی و یا بروز دهها جنگ خونین بین کشورهای اسلامی، از مصادیق این حرکت خزنده به شمار می روند.
در مورد کتاب آسمانی قرآن نیز، اگرچه تلاش آنان برای ایجاد تغییر در آیات الهی نا موفق بوده، اما با استفاده از قدرت زر و زور و تزویر و فریب حکام مرعوب و مرتجع کشورهای عربی، ترتیبی انخاذ نمودند تا آیات مربوط به جهاد از منابع آموزشی بسیاری از این کشورها حذف گردد.
همه این تلاشها در حالی شکل می گیرد، که ترجمه و تفسیر واقعی آیات مربوط به جهاد در قرآن، عمدتأ بر دو موضوع کلی یعنی ایجاد آمادگی برای پیشگیری از بروز تجاوز بیگانگان و دفاع در برابر تهاجمات احتمالی دشمن دلالت دارد و حتی در بسیاری از موارد، از مسلمانان خواسته شده تا در صورت وقوع جنگ و عقب نشینی و تسلیم کفار، از ادامه جنگ با آنان اجتناب نمایند.
به‌عنوان مثال؛ آیات ۶۱ و ۶۲ سوره انفال که به پیامبر(ص) می‌گوید: «اگر آنان به سوی صلح آمدند، بپذیر و اگر خواستند تو را فریب بدهند، بر خدا توکل کن.» نمی‌گوید اگر خواستند تو را بفریبند، صلح و گفت‌وگو را رها کن و بجنگ. می‌گوید بر خدا توکل کن؛ یعنی هر تصمیمی گرفتی(صلح یا جنگ) خدا پشت و پناه تو است.
البته از محتوای برخی از آیات می توان چنین استنباط نمود که پیشگیری و دفاع لزوماً به مفهوم قرار گرفتن در حالت انفعالی نیست، بلکه گاهی پیشگیری از بروز تهاجم دشمن و دفاع از سرزمین های اسلامی و یا حتی دفاع از مظلومین، ایجاب می‌کند که مسلمانان از اصل غافلگیری و به عبارت دیگر، از اصل پیشدستی استفاده نمایند، اما همانگونه که اشاره شد، تا مادامیکه مسلمانان احساس خطر نکنند و یا مورد تعرض واقع نشوند، مجاز به جنگ و قتال با دیگران نیستند.
این مفهوم بدان معناست که اسلام دین صلح و دوستی است و خشونت طلبی و اعمال تروریستی با روح آن سازگار نیست، اما در عین حال مسلمانان با عنایت به رسالت الهی خویش، خود را در برابر ظلم به مظلومین و مستضعفین جهان مسئول و متعهد می‌دانند و هرگز حاضر نمی‌شوند در برابر ستم ستمکاران خاموشی برگزینند، از این رو نباید، تلاش مسلمانان سرزمین های تحت ستم برای رهایی خود از دست سلطه گران را معادل خشونت طلبی و تروریست دانست، زیرا اصولاً هیچ عقل سلیم و وجدان آزاده‌ای پذیرای ظلم و ستم نیست.
همچنان که ظاهراً در قوانین بین‌المللی جهان امروز نیز بر ضرورت تقابل جامعه جهانی با یکجانبه خواهی زورمداران تاکید شده است و لذا نباید تلاش مسلمانان برای دفاع از خود را جنگ طلبی تعبیر نمود، بلکه باید صف مسلمان‌نماهای تروریسم و پرورش یافته دست دشمنان از جمله؛ وهابیون، سلفیون و تکفیری ها را از صف سایر مبارزین اسلامی مانند؛ ستمدیدگان فلسطینی یا مدافعین سوری جدا نمود.
در هر حال همانگونه که اشاره شد، روح آیات الهی قرآن بر پیشگیری و دفاع از حریم اسلام و سرزمین های اسلامی و دفاع از مظلوم در برابر ظالمین استوار است، از همین رو بر ایجاد آمادگی دفاعی در مسلمانان تاکید شده است، از جمله در یکی از آیات می فرماید:
«ما کان المومنین لینفرو کافه فلولا نفر من کل نفر من کل فرقه منهم طائفه لیتفقهوا فی الدین و لیینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم لعلهم یحذرون »
« چرا (هنگامیکه هنوز بسیج عمومی اعلام نشده) از هر طایفه‌ای جمعی برای جنگ و گروهی دیگر نزد رسول(ص) برای آموختن علم مهیا نباشد تا آن علمی که آموخته‌اند را پس از بازگشت به قوم خود بیاموزد، که شاید قومشان نیز خداترس شده و از نافرمانی حذر کنند. »
در آیه ۶۰ سوره انفال نیز می‌فرماید: « واعدوالهم مااستطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله و عدوکم و آخرین من دونهم لاتعلمونهم الله یعلمهم و ماتنفقوا من شیء فی سبیل الله یوف الیکم و انتم لاتظلمون »
« شما ای مومنان در مقام مبارزه با آنها (جنایتکاران) خود را مهیا کنید و تا آن حد که می‌توانید از آذوقه و آلات جنگی و اسبان سواری برای تهدید دشمنان خود فراهم سازید و بر قوم دیگری که شما بر دشمنی آنان آگاه نیستید و خدا به آنها آگاه است نیز مهیا باشید و آنچه در راه خدا صرف می‌کنید خدا تمام را به شما عوض خواهد داد و هرگز به شما ستم نخواهد شد. »
در تفسیر این آیه شریفه در کتاب خلاصه تفاسیر قرآن مجید آمده است که: «مومنین هر چیزی را که به کار جنگ و دفاع میآید باید فراهم سازند و (فقط) نباید منتظر حمله باشند چون همواره امکان برخورد منافع وجود دارد، زیرا (همواره) وقوع جنگ با مؤمنین(خیر) و کفار (شر) گریز ناپذیر است. به همین دلیل باید همیشه در آمادگی رزمی باشند و هرچه می‌توانند از اسلحه، مردان جنگی با تجربه و تشکیلات نظامی و قدرت سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و روانی را مهیا سازند. »
در این آیه از اسب‌های ورزیده نام می‌برد که شاید اشاره به نقش دستگاه‌های ارتباطی و ماشینهای نظامی داشته‌باشند. اما هدف از آمادگی رزمی این نیست که مردم سرکوب شوند یا آبادی‌ها ویران گردند و سرزمین‌ها و اموال به تصرف درآیند، بلکه هدف ترساندن دشمنان خدا و مسلمین و زهرچشم گرفتن از آنها و به تعبیر دیگر، پیشگیری از بروز جنگ است زیرا غالب دشمنان دین، گوششان به حرف حساب بدهکار نیست اما منطق زور را خوب می‌فهمند. جالب این است که آیه، دشمنان دین را دشمنان خدا و مسلمین می خواند تا هم واقعیت را بیان کند و هم مسلمانان را ترغیب کرده باشد.
علاوه بر دشمنانی که می‌شناسید، دشمنان دیگری نیز وجود دارند که آنها را نمی‌شناسید، همان منافقینی که در صفوف مسلمین و به صورت ناشناس حاضرند، لذا باید آمادگی رزمی در حدی باشد که اینها را نیز نومید سازد. البته تهیه نیرو و تجهیزات کافی محتاج سرمایه‌ای مالی است، بنابراین باید با همکاری عمومی(بسیج مردم) این سرمایه از طریق انفاق تامین شود.
باید بدانند آنچه اتفاق می‌افتد به خودشان باز می‌گردد زیرا یک ملت قوی، از آرامش و امنیت و استقلال برخوردار است و این بر ثروت آن جامعه خواهد افزود و نفعش به همه می‌رسد، به علاوه چون چیزی از دید خدا پنهان نیست پس از انفاق کننده‌‌ها در جوار رحمت حق، به پاداش انفاقشان بالترین سود را به دست می‌آورند.
علامه طباطبایی(ره) نیز در تفسیرالمیزان با اشاره به این نکته که چون دین اسلام که خدای تعالی آن را برای بشر اختیار کرده، حکومت انسانی است و این حکومت نیز حکومتی است که در آن حقوق تک تک افراد جامعه در هر سطح و ردیفی بطور مساوی رعایت شده و حکومتش نیز فردی و اسنبدادی نیست تا قائم به خواسته‌های حاکم باشد و از سوی دیگر حکومتی هم نیست که برطبق خواسته اکثریت افراد دور زده و منافع مابقی پایمال شود، لذا حقوق همه انسانها را رعایت می‌نماید و به آنان احترام می‌گذارد ولو هرکه می‌خواهد باشد.
همچنین ایشان در تفسیر بخش دیگری از آیه با اشاره به جنگ و جدال و اختلافاتی که ناشی از ویژگیهای انسان بوده و منجر به جنگهای خسارت‌زا می شود، می فرماید:
«و چون چنین است، دشمن منافع یک جامعه اسلامی، دشمن منافع تمامی افراد است و برهمه افراد است که قیام نموده و دشمن را از خود و از منافع خود دفع نمایند و باید برای چنین روزی نیرو و اسلحه زیر سرداشته باشند، تا بتوانند منافع خود را از خطر دستبرد دشمن نگهدارند. گواینکه پاره‌ای از ذخیره‌های دفاعی هست که تهیه آن جز از عهده حکومتها برنمی‌آید، ولیکن پاره‌ای دیگر هم هست که مسئول تهیه آن خود افرادند، چون حکومت هر قدر نیرومند و دارای امکانات زیادی باشد، به افراد مردم محتاج است، پس مردم هم به نوبه خود باید مثلاً فنون جنگی را آموخته و خود را برای روز مبادا آماده کنند و…» .
با این حال در آیه ۱۹۰ سوره بقره مجدداً تأکید می‌شود؛ «وَقَاتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ: و در راه خدا با کسانى که با شما می‌جنگند، بجنگید ولى از اندازه درنگذرید، زیرا خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد».
امام علی (ع) نیز در این باره در یکی از احادیث چنین می‌فرماید:
« و انما عمودالدین و جماع المسلمین و العده الاعداء العامه من الا مه فلیکن صفوک لهم و میلک معهم »
« استوانه های استحکام بخش دین، مرکز ثقل اجتماعات اسلامی و نیروهای عظیم مجاهدان پیکارگر علیه دشمن در مرزبانی از نوامیس الهی و انسانی، عامه مردم هستند و بنابراین باید به اینان گرایش داشته و هوادار و طرفدار اینان باشی. »
اسلام در بیان نقش دفاعی مسلمانان نیز در آیات ۳۸ تا ۴۰ سوره حج می‌فرماید:
« ان الله یدافع عن الذین آمنوا ان الله لایحب کل خوان کفور. اذن للذین یقاتلون بانهم ظلموا و ان الله علی نصرهم لقدیر. الذین اخرجوا من دیارهم بغیر حق الا ان یقولوا ربناالله و لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد بذکر فیهما اسم‌الله کثیرا و لینصرن الله من ینصره ان الله لقوی عزیز »
« خدا از اهل ایمان دفاع می کند و خداوند خیانتکارهای کافر را دوست نمی دارد، اجازه داده‌شد به کسانی (مسلمانان) که دیگران (کافران) به جنگ آنها آمده اند، بجنگند و خداوند برای یاری کردن آنها تواناست. کسانی که آنها را از شهر و دیارشان به ناحق بیرون کردند در حالیکه جرمی نداشتند جزاینکه می‌گفتند: پروردگار ما خداوند متعال است و اگر خدا بوسیله گروهی جلو تهاجم گروه دیگر را نگیرد صومعه‌ها و مراکز عبادت و مساجد مسلمانها که در آنها بسیار ذکر خدا می‌شود، از بین می‌رود و هرکه خداوند را یاری کند خداوند او را یاری خواهدکرد که او در منتهای قدرت و توانایی است. »
البته اسلام به هنگاه تشدید ستم و آنگاه که ظلم و فساد و فتنه بر جهان غلبه نماید و حق مظلومین پایمال گردد، نیز آنان را به دفع ظلم و ستم فرا می‌خواند، همچنانکه در آیه ۱۹۳ سوره می فرماید:
« وقاتلوهم حتی لاتکون فتنه و یکون الدین‌لله فان انتهوا فلاعدون الا علی الظالمین »
« و با کافران نبرد کنید تا فتنه و تباهی از روی زمین برطرف شود و همه را آئین دین خدا باشد و اگر از فتنه و نبرد دست کشیدند (با آنها عدالت کنید) که ستم جز بر ستمکاران روا نیست »
در اثبات صلح طلبی دین اسلام، بیان این نکته ضروری است که در اینگونه موارد نیز تاکید شده که در صورت دست کشیدن کفار از ظلم و ستم، مسلمانان باید از ادامه نبرد پرهیز نمایند و حتی بر الزام دشمنان به گرویدن به دین اسلام اصرار نشده است، بلکه تنها از حاکم شدن دین خدا که می تواند شامل تمام ادیان الهی باشد نام برده شده است.
در آیه ۴۱ سوره توبه نیز آمده‌است:
« انفرو خفافاً و ثقالاً جاهدوا باموالکم و انفسکم فی سبیل الله ذلکم خیرلکم ان کنتم تعلمون »
« همگی به سوی میدان جهاد حرکت کنید، سبکبار باشید یا سنگین‌بار، و با اموال و جان‌های خود در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید. »
حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) نیز که در طول حیات سرشار از رنج و محنتشان شاهد سرکشی‌ها و نافرمانی‌های فراوان مسلمانان نسبت به پدر بزرگوار و همسر گرامیشان بوده‌اند در این رابطه می‌فرمایند:
« خداوند جهاد را مایه عزت اسلام قرارداد. »
در همین راستا در روایات و احادیث نقل شده از معصومین (ع)، از جمله در بسیاری از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌هایامیر مومنین علی(ع) در نهج البلاغه به این موضوع اشاره‌شده‌است. برای مثال در مورد آمادگی نظامی در نامه‌های ۱۱، ۱۶، ۲۹ و حکمت ۳۰۷ و همچنین خطبه‌های ۱۲۴، ۶۶، ۱۲۳، ۱۲۴، ۱۹، ۲۴۱، ۱۱، ۱۰۷ و در مورد لزوم هوشیاری نظامی و نظامیان، در نامه‌های ۱۰، ۲۸، ۶۰، ۱۲، ۵۶، ۴۹، ۱۱، ۱۳، ۸، ۵۳، ۵۰، ۶۴ و همچنین خطبه‌های ۱۹۰، ۶۶، ۱۰۷ مطالب متنوعی مطرح شده‌است و بیش از ۱۸۹ بار در مجموع خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها به موضوعات مربوط به جنگ پرداخته‌اند.
کلام آخر اینکه خداوند در آیه ۴ سوره صف می‌فرماید:
« خداوند کسانی را که همچون بنایی آهنین و سدی فولادین در راه او پیکار می‌کنند دوست می‌دارد. » و لذا مسلمانان و سایر افراد آزاده جهان، هرگز نباید تحت تاثیر القائات هدفمند و تحریفات غیر واقعی دشمن مبنی بر جنگ طلبی اسلام قرار گرفته و از صحنه دفاع از حریم اسلام و حمایت از مظلومین و ستمدیدگان خارج شوند، بلکه باید با هوشیاری کامل و اتحاد و انسجام بیشتر و اجتناب از تفرقه و پراکندگی، مانع از گسترش ظلم و زیاده خواهی استکبار شوند.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که؛ صرفنظر از اینکه از نظر اسلام، مفهوم کافر شامل هر فرد با هر نگرشی نمی‌شود، جهاد اولیه برای گسترش اسلام نیز تابع شرایط خاصی است که به راحتی اجازه جنگ مسلمانان با دیگران را نمی‌دهد، مگر اینکه کفار حاضر به پذیرش هیچ یک از شروط لشکریان اسلام از جمله؛ قبول اسلام با ایمان قلبی و واقعی و یا باقی ماندن بر مبانی اعتقادی خود و پرداخت جزیه و قبول تبعیت از حکومت اسلامی نشوند.
احمدرضا هدایتی
کارشناس ارشد مدیریت
۲۰/۵/۹۲
