اثربخشی تحریم های یکجانبه غرب و بخصوص آمریکا بر اقتصاد کشورهای هدف از جمله ایران، موضوعی است که بستگی به عوامل مختلف داشته و باید از زوایای مختلف به آن پرداخته شود، زیرا در اکثر موارد این گونه تحریم ها مانند، تحریم های اعمال شده بر علیه سومالی، هائیتی و یوگسلاوی سابق، یا نتیجه ای را به همراه نداشته و یا نتایج کار برای هر دو طرف مخاصمه پیامدهایی را به همراه داشته که گاهی در جهت تامین منافع و گاهی در تضاد با منافع آنها بوده است.
به همین منظور در این مقاله تلاش شده تا در ادامه مطلب، ضمن نگاهی گذرا به تاریخچه تحریم های غرب بر علیه انقلاب اسلامی ایران، به علل، نتایج، راهکارها، الزامات و سایر مباحث مرتبط در این زمینه پرداخته شود.
تاریخچه تحریم ها:
اولین سری تحریم ها بر علیه انقلاب اسلامی ایران با اشغال سفارت آمریکا به دست دانشجویان پیرو خط امام در ابتدای انقلاب اسلامی آغاز و با دستور کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا نه تنها دارائیهای ایران در آمریکا مصادره و سپرده های مالی مسدود شد، بلکه همزمان ارسال برخی از قطعات یدکی و ارسال تجهیزات نظامی به ایران نیز ممنوع و از خرید نفت آن نیز جلوگیری شد.
پس از انفجار پایگاه تفنگداران آمریکایی در بیروت، بار دیگر در اقدامی از پیش طراحی شده، انگشت های اتهام به سوی دولت ایران نشانه رفت و مجددا بهانه دیگری شد برای تشدید تحریم هایی که از ابتدای انقلاب و درپی کوتاه شدن دست آمریکا از منافع بادآورده در این نقطه از کره خاکی شکل گرفته بود، پس از این حادثه که در اکتبر ۱۹۸۳ رخ داد، رئیس جمهور وقت آمریکا طی لایحه ای جدید، ضمن اعمال برخی از محدودیت های پولی و بانکی، در ژستی عوام فریبانه و در حالیکه شروع کننده جنگ را تحت حمایت کامل خود قرار داده بود، صدور هر گونه مواد شیمیایی و یا تجهیزاتی را که امکان استفاده برای تولید مهمات یا جنگ افزارهای شیمیایی داشت و همچنین صدور هرگونه ابزاری که می توانست در صنایع نظامی نیز کاربرد داشته باشد، را به ایران ممنوع اعلام کرد.
استمرار این تحریمها که در سال های ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶ به بهانه های مختلف تشدید شده بود، در طول حکومت تمام روسای جمهور اخیر آمریکا مجددا تصویب، افزایش و ادامه یافت و سرانجام به رغم وعده های اوباما مبنی بر ایجاد روابط صلح آمیز با ایران، هم اکنون در شرایطی که بیانگر اوج درماندگی دشمن است به حد آخر خود رسیده است.
سولات مطرح:
این رفتار ناشیانه و برآوردهای غیر کارشناسی و نامعقول غربی ها، چند سوال را به ذهن متبادر می سازد.
۱- بهانه های دشمن برای تحریم ایران چیست ؟
۲- مهمترین علت های مطرح در مورد تحریم کدامند ؟
۳- غرب چه اهدافی را از اعمال تحریم ها دنبال می کند؟
۴- مولفه های قدرت و امنیت ملی ایران اسلامی کدامند؟
۵- آیا همه مولفه ها در ارتباط با امنیت ملی قرار دارند؟
مولفه های قدرت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران:
بر خلاف کشورهای استکباری که قدرت خود را در برخورداری از انبوه ابزارهای مادی و تسلیحات نظامی تعریف می کنند، عوامل تولید قدرت و ایجاد امنیت در جمهوری اسلامی ایران نه تنها عوامل و امکانات مادی، بلکه عوامل معنوی را نیز شامل می شود و این مفهومی است که سایر کشورها به خصوص غربی ها از امتیاز آن بی بهره و از قدرت شگفت انگیز آن بی خبرند و همین مولفه ها هستند که قادرند اثر هرگونه تحریم اعم از اقتصادی یا غیر اقتصادی را به راحتی خنثی نمایند.
۱- قدرت برتر رهبری و نقش ولایت وفقیه در ثبات کشور
۲- باورهای اعتقادی جامعه و مردم و نیز برخورداری از همراهی دیگر مسلمانان جهان
۳- اعتماد مردم به نظام و حضور آنان در صحنه های مختلف دفاع از انقلاب
۴- دیپلماسی خارجی قوی و قدرت تاثیر گذاری در روابط بین المللی
۵- منابع غنی و موقعیت جغرافیایی، استراتژیکی و ژئوپولتیکی ایران
۶- کمیت و کیفیت توان نیروهای مسلح در ابعاد مختلف
۷- کیفیت و میزان گسترش زیر ساختهای اقتصادی و ارتباطی
۸- پایین بودن میزان تاثیر پذیری از بحران ها و تهدیدات بین المللی
بهانه های مورد استفاده دشمن برای دامن زدن به تحریم ها:
همگام با صدها توطئه ای که از همان آغاز انقلاب اسلامی از سوی دشمنان بر علیه ایران شکل گرفت، هرازگاه اتهامات واهی و کذبی نیز مطرح می شد که اهم آنها عبارتند از:
۱- اتهام عدم اجرای دمکراسی
۲- اتهام حمایت از تروریست
۳- اتهام عدم رعایت حقوق بشر
۴- اتهام تولید سلاح کشتار جمعی
۵- اتهام پولشویی
۶- دهها اتهام خرد و کلان دیگر
علت استفاده دشمن از تحریم و اعمال فشارهای سیاسی:
رفتارهای خصمانه آمریکا و غرب عمدتا ناشی از خود بزرگ بینی و زیاده خواهی های نامشروع و نامعقولی است، که برای جهانیان شناخته شده و امری بدیهی است، با این حال از علل ذیل نیز می توان به عنوان سایر عوامل جانبی نام برد.
۱- عدم موفقیت برای تحمیل اراده سیاسی و خواسته های نامشروع خود به ایران
۲- مشغول کردن ایران به مسائل حاشیه ای به منظور جلوگیری از تداوم تهدید منافع غرب
۳- جلوگیری از صدور انقلاب به سایر کشورهای جهان و تحت الشعاع قراردادن نهضت بیداری اسلامی
۴- اثبات برتری قدرت پوشالی آمریکا و غرب و اعمال نفوذ جهانی در قالب سیاست نظام تک قطبی
۵- جلوگیری از توسعه و پیشرفت اقتصادی و علمی ایران بخصوص در عرصه فن آوریهای نوین
۶- کسب منافع بیشتر برای شرکتهای واسطه ای فرا منطقه ای آمریکایی و غربی
۷- بحرانی نشان دادن شرایط منطقه برای افزایش فروش تسلیحات به کشورهای همپیمان در منطقه
۸- تحت الشعاع قرار دادن رخدادهای سوریه و جنایات رژیم صهیونیستی
علت تشدید تحریم ها:
با اینکه غربی ها از همان ابتدا می توانستند با اتکاء به راهبرد «برد، برد»، به صورت معقول و منطقی و در قالب یک روابط متقابل و عادلانه از منافع منطقه منتفع بشوند، اما خوی استکباری آنها دستیابی به این فرصت را با مشکل مواجه ساخته و باعث شده تا همچنان به محاسبات غلط خود در مورد ایران که در ذیل به برخی از آنها اشاره شده اعتماد و با به زعم خود با اعمال روشهایی مانند تشدید تحریم ها، اهداف پلید خود را دنبال نمایند.
۱- امید کاذب نسبت به نتیجه بخش بودن و موفقیت استفاده از این روش
۲- ناکارآمدی و عدم امکان استفاده از سایر روشها برای تحمیل خواسته ها
۳- درخواست های مغرضانه عوامل خود فروخته و اعتماد غرب به گزارشات کاذب آنها
۴- اظهارات نسنجیده و غیر کارشناسی برخی از مسئولین کشور در مورد شرایط اقتصادی
۵- رفتار نسنجیده برخی از اقشار جامعه در برابر شایعات و کمبودهای کاذب القایی به بازار
۶- اقدامات مافیای قدرت و شبکه گروه های پولی زیر زمینی برای ایجاد تشنج در بازار و همراهی با دشمن
۷- همراهی برخی از کشورهای مرتجع منطقه با آمریکا و سایر کشورهای غربی
۸- اقدامات برخی از مطبوعات زنجیره ای برای خبرسازی، سیاه نمایی و یا انعکاس اخبار مرتبط با منافع ملی، بدون در نظر گرفتن مصالح مردم و کشور
اهداف دشمن از تحریم:
۱- تحمیل اراده سیاسی غرب به ایران و منفعل کردن مسئولین نظام
۲- کاهش درآمدهای ایران و تحمیل هزینه به کشور و مردم و اقتصاد کشور
۳- خسته کردن مردم و ایجاد نارضایتی و فرسودگی در روحیه اجتماعی
۴- کند کردن روند توسعه اقتصادی و علمی جمهوری اسلامی ایران
۵- نا امن سازی و بی ثبات جلوه دادن اوضاع امنیتی، اجتماعی و اقتصادی کشور
۶- کسب موقعیت برتر برای دستیابی به اهداف مورد نظر در مذاکرات هسته ای
۷- دامن زدن به اختلاف سلیقه های طبیعی بروز یافته بین مسئولین نظام
تاثیرات تحریم ها:
همانگونه که اشاره شد، تحریمها چه با نگاه مثبت و چه با نگاه منفی، بر هر دو طرف مخاصمه تاثیر گذار است، اما باید دید که در نهایت چه کسی با زیان و خسارت بیشتری مواجه می شود، در این رابطه اطلاعات و آمار و تحلیل های بین المللی گویای این واقعیت است که برای جمهوری اسلامی ایران، تاثیرات منفی اولا ناچیز و ثانیا کوتاه مدت، مقطعی و نسبتا زودگذر و بالعکس تاثیرات مثبت، عمدتا پایدار و بلند مدت می باشد، در حالیکه برای دشمن، بیشتر دستاوردهای کسب شده کوتاه مدت و متقابلا اثرات منفی، عمیق و دراز مدت خواهد بود.
الف- تاثیر منفی بر کشورهای متخاصم (تحریم کننده)
۱- قطع کامل مراودات و سخت شدن شرایط برای کسب منافع متقابل در دراز مدت
۲- آشکار شدن ماهیت استکباری و تسریع در انزوای سیاسی غرب در سطح جهان
۳- سخت شدن دسترسی به منابع انرژی و نیز مواد اولیه مورد نیاز صنایع غرب از منطقه و سایر کشورها
۴- افزایش مصرف از ذخایر استراتژیک منابع نفت و گاز و سایر مواد اولیه موجود در غرب
۵- از دست دادن بخش قابل توجهی از بازار تجاری در منطقه و بخصوص ایران
۶- تشدید بیکاری و رکود اقتصادی ناشی از کاهش تبادلات تجاری با منطقه در کشورهای غربی
۷- افزایش هزینه دیپلماسی خارجی برای کشورهای متخاصم در سطح جهان و منطقه
۸- به خطر افتادن دراز مدت اقتصاد غرب به علت رفتارهای اقتصادی نادرست و غیر کارشناسی
۹- افزایش نارضایتیهای مردمی درکشورهای غربی، به علت جنگ طلبی و رفتارهای قهرآمیز دولتمردان آنها
۱۰- کاهش اعتبار اقدامات فرامرزی و یکجانبه غربی ها، ناشی از اثبات تدریجی ناکارآمدی تحریم ها
۱۱- فرو ریختن کامل ابهت پوشالی قدرتها به علت عدم توانایی در مدیریت اوضاع منطقه
۱۲- افزایش قیمت جهانی نفت و گاز و تشدید بحران های اقتصادی در غرب
۱۳- کاهش اعتماد کشورهای جهان به قوانین بین المللی و نیز رفتارها و قراردادهای منعقده با غرب
۱۴- کاهش سرمایه گذاری و یا سپرده گذاری در کشورهایی که فراتر از قوانین بین المللی عمل می کنند
۱۵- افزایش احتمال استفاده ایران از روش های نا متعارف نظامی و غیر نظامی منجر به مناقشات جهانی
۱۶- افزایش نگرانی های سایر کشورها به علت احتمال مواجه شدن با رفتارهای مشابه از سوی کشورهای استکباری درمورد خودشان و در نتیجه افزایش مقاومت ها و اعتراضات جهانی در مورد سیاستهای غرب
ب- تاثیر مثبت بر منافع خودی
۱- سرعت بخشیدن به فرآیند خودکفایی در بخش ها و موضوعات مختلف
۲- حفظ ذخایر نفتی، گازی و مواد اولیه برای نسل های بعدی و زمانی که دنیا با کمبود مواجه می شود
۳- افزایش انگیزه ملی و کمک به بروز و ظهور خلاقیت ها و نوآوری ها برای رهایی از تحریم
۴- گسترش و افزایش همدلی، وفاق و همبستگی ملی در کشور برای مقابله با تهدیدات جهانی
۵- اثبات حقانیت کشور و جلب همدردی و همراهی سایر کشورها برای همکاری با ایران
۶- کاهش حضور و نفوذ جاسوسان غربی بخصوص کسانی که تحت عنوان بازرگان عمل می کنند
۷- قرار گرفتن در صدر خبر رسانه های جهانی و کمک به بیداری وجدان های خفته و ذهن های پرسشگر افراد آزاده جهان در مورد علت خصومت کشورهای غربی بر علیه جهان اسلام و ایران
راهکارهای مقابله در برابر تاثیرات منفی احتمالی تحریم ها:
همانگونه که تا به حال اثبات شده، گزینه های مختلفی برای مقابله و مهار تحریم ها پیش روی جمهوری اسلامی قرار دارد، اما همانگونه که اشاره شد، اولا برخی از این راهکارها در کوتاه مدت و برخی در دراز مدت نتیجه بخش خواهد بود و لذا برای تضمین رهایی دائمی از مشکل، هر دو مورد باید تواما مورد توجه قرار گیرند. ثانیا موفقیت در هر یک از راهکارهای پیشنهادی، مستلزم پیش بینی سناریوهای مختلف داشته و نیاز به بسترسازی و فراهم نمودن مقدماتی دارد که پرداختن به آنها اجتناب ناپذیر است، ثالثا برای جلوگیری از بروز نتایج معکوس باید تمام پیامدها و عوارض جانبی کار (کوتاه مدت یا بلند مدت) به دقت مورد بررسی های قرار گرفته و با برنامه ریزی دقیق و مطالعه کافی اقدام شود. رابعا همواره باید با پیش بینی های لازم، روشهای جدیدتری را مدنظر قرار داده و از افراط و تفریط در استفاده از هر راهکار اجتناب کرد.
نکات قابل تامل برای مجامع بین المللی:
بدیهی است که بردگی و پذیرش نظام سلطه و اجرای قوانین داخلی و فرامرزی آمریکا، برای هیچ کشوری حتی کشورهای غربی، خوشایند و پذیرفتنی نیست و لذا قطعا یک اجماع جهانی و همزمان می تواند نظام اعمال قوانین بین المللی را مجددا حاکم و مانع از تحمیل قوانین یکجانبه به سایر کشورها بشود، در عین حال کشورهای منطقه نیز باید نکات ذیل را مورد توجه قرار دهند.
۱- همچنان که در کشورهای منطقه ملموس است، خرید سلاح برای کشورهایی که از سایر مولفه های قدرت برخوردار نیستند، نه تنها امنیت ایجاد نمی کند، بلکه نگرانی ها را در مورد سوء استفاده از این امکانات تشدید می کند و لذا این موضوع باید به طور غیر مستقیم به کشورهای مورد نظر تفهیم شود.
۲- نا امنی در ایران ممکن است برای کشور ما خسارت هایی را به همراه داشته باشد، اما حتما برای غربی ها و بخصوص کشورهای منطقه نیز زیانبار خواهد بود و دستگاه دیپلماسی باید در تعاملات خود با سایر کشورها، این نکته را یادآوری نماید.
۳- با توجه به تحولات جهانی و منطقه ای، حضور و نفوذ غرب در منطقه نمی تواند در دراز مدت تداوم داشته باشد و لذا کشورهای منطقه باید بفهمند که برای آنها دوستی با ایران بر دوستی با غرب و آمریکا ترجیح دارد.
۴- از حدود ۱۲۰ جنگ رخ داده پس از جنگ جهانی دوم ۱۱۹ جنگ بطور مستقیم و یا با توطئه دشمنان، در کشورهای اسلامی یا جهان سومی رخ داده و فقط یک جنگ در غرب حادث شده که آن هم بر علیه مسلمانان بوسنی بوده و این مورد نیز نکته ای است که باید در محافل بین المللی مطرح شود.
۵- ایران در ۳۰۰ سال گذشته آغازگر هیچ جنگی نبوده و در جریان جنگ تحمیلی تنها برای دفاع از منافع خود به دفاع مقتدرانه از کشور پرداخته است و این نکته موید سیاست های صلح طلبانه و نیت های انسانی جمهوری اسلامی ایران است.
سخن آخر؛ به روایت گزارش ها و مقالات منتشره در رسانه های جهان، هم اکنون بسیاری از کارشناسان بین المللی مسائل اقتصادی، بر ناکارآمدی تحریم ها اذعان داشته و حتی تعداد زیادی از مسئولین غربی نیز به شکست آمریکا در استفاده از این روش و آثار منفی آن بر اقتصاد غرب اعتراف کرده اند، لذا صرفنظر از اینکه زیان ها و متقابلا پیامدهای مثبت ناشی از تحریم ها برای کدام طرف بیشتر بوده، نکته قابل تامل در این رابطه این است که باید به یاد داشته باشیم، در هر صورت پایداری در برابر تهدیدات و رفتارهای ظالمانه دشمن هزینه خواهد داشت.
در عین حال با مقایسه سود و زیان و در نظر گرفتن نتیجه نهایی کار و با توجه به نکات مورد اشاره، به راحتی مشخص خواهد شد که حداقل در مورد کشور ما، پیامدهای مثبت کار برتری داشته و تداوم مقاومت و ایستادگی در برابر رفتارهای خصمانه وی، درنهایت افزایش اقتدار، رهایی کامل از سلطه، کسب مقبولیت و مشروعیت بین الـمللی و سرعت در توسعه همه جانبه را برای جمهوری اسلامی ایران به ارمغان خواهد آورد، ضمن اینکه همچنان این امکان وجود دارد تا با مدیریت صحیح بر امور، همانند گذشته هزینه تهدیدها را کاهش داده و حتی آنها را به فرصتی جدید در مسیر رشد و پیشرفت کشور تبدیل نمود.
احمد رضا هدایتی
کارشناس ارشد مدیریت
۲۵/۶/۹۱
همه مترسند نظر واقعی رابیان کنند که مبادا برای خود وخانواده مشکل ایجاد بشود
با سلام و تشکر:
البته پیام شما کمی مبهم بود، اما اگر منظورتان احتمال برخورد با نظرات منفی است، مطمئن باشید که چنین چیزی هرگز وجود ندارد و لذا بهتر است با نگاه خوشبینانه تری به موضوعات نگاه شود، تا شاید با استفاده از این نظرات راه حل جدیدی در جهت سرعت بخشیدن به روند پیشرفت کشور پیدا شود.
در هر حال از اعلام نظر شما متشکرم