ماهیت جنگ تحمیلی علیه ایران در طول هشت سال دفاع مقدس، از همان ابتدا به‌گونه‌ای شکل گرفت که مهندسی رزمی به‌عنوان یکی از مولفه‌های اصلی نبرد، نقش اساسی را در دستیابی به اهداف عملیات‌ها برعهده داشت و علی‌رغم ساده و ابتدایی بودن تجهیزات و امکانات و ضعف‌های فراوان آموزشی به خصوص در ابتدای کار، موفقیت در عملیات‌ها بدون اتکاء به مهندسی رزمی ناممکن می‌نمود.
البته در ابتدای جنگ تحمیلی عمده فعالیتهای سپاه به انجام مأموریتهای ساده‌ای مانند؛ احداث خاکریز و کانال، ایجاد موانع مختلف، عملیات تخریب، نصب سنگرهای پیش‌ساخته و احداث جاده‌های دسترسی محدود می‌شد، اما بعدها به‌تدریج دامنه این فعالیتها با تهیه و ساخت انواع پل‌های ثابت و شناور، احداث بیمارستان‌های صحرایی، ساخت انواع پناهگاه، ساخت اسکله، ساخت تأسیسات حفاظتی، آماده‌سازی ساحل و حتی نقشه‌برداری و هواشناسی توسعه یافته و ابعاد و اشکال مختلفی به خود گرفت.
این توسعه تا آنجا ادامه یافت که در اواخر جنگ تحمیلی تعداد گردان‌های مهندسی به بیش از ۱۲۰ مورد با حدود ۳ تا ۴ هزار دستگاه انواع ماشین‌آلات مهندسی بالغ می‌شد.
آموزش‌های مربوط به این بخش نیز در ابتدای جنگ از وضعیت بهتری برخوردار نبود و عمده مطالب حول محور نحوه پاکسازی میادین مین و کار با ماشین‌آلات راه‌سازی دور می‌زد و تامدت‌ها به علل مختلف از جمله محدودیت فرصت‌های آموزشی و کمبود نیرو و متون آموزشی مناسب، با تحول چندانی مواجه نبود، اما به مرور زمان یگانهای رزم توانستند در این زمینه نیز به سطح قابل قبولی از دانش و تجربه روز دست پیدا کنند.
بدیهی است در این راستا می‌توان تنوع جغرافیایی در گستره‌ای به طول بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر مرز خشکی و ۸۰۰ کیلومتر مرز آبی مشترک با دشمن توأم با شرایط مختلف محیطی و جوی را از مهمترین عوامل توسعه مهندسی رزمی در ابعاد مختلف به‌شمار آورد، اما این عوامل هرگز تنها عامل پیشرفت‌های کسب شده نبودند بلکه قدرت ایمان و تعهد همراه با تخصص و خلاقیت رزمندگان اسلام که با طرح‌هایی کاملاً ابتکاری و منحصربفرد در عملیات‌های مختلف، امکان پیروزی‌های بزرگ را فراهم نمودند، نقش اصلی را در این زمینه برعهده داشته است.
ابتکاراتی که با احداث پل شناور بطول ۱۲ کیلومتر برروی هورالهویزه، نصب پل بر روی رودخانه خروشان کارون یا عبور از موانع رود اروند در عملیات فاو، ساخت جاده‌های پرپیچ و خم در ارتفاعات سربه فلک کشیده غرب، انهدام اسکله‌های البکر و والأمیه عراق در خلیج فارس، احداث جاده در باتلاق‌های جزایر مجنون و طراحی و ساخت انواع شناور و ده‌ها طرح و پروژه دیگر، در جریان جنگ تحمیلی نمود عینی یافت.
بنابراین پایان جنگ تحمیلی در بخش مهندسی نیز مانند سایر بخش‌ها همراه با خسارت‌ها و در عین‌حال تجارب ارزشمند و تجهیزات قابل توجهی بود که می‌توانست منشاء خدمات ارزشمندی برای بازسازی ویرانه‌های ناشی از جنگ قرار گیرد.
اگر چه بخش عمده این ماشین‌آلات مستهلک نیاز به بازسازی داشتند اما این امکانات نسبت به وضعیت اقتصادی موجود در کشور، از آنچنان اهمیتی برخوردار بود که بی‌توجهی به آن نوعی اهمال و خیانت در حفظ سرمایه‌های ملی محسوب می‌شد. بنابراین استفاده از این امکانات و یافته‌های حاصل از دفاع مقتدرانه در طول این سال‌ها، این فرصت را فراهم می‌ساخت تا علاوه بر فراهم نمودن امکان بازسازی کشور، منجر به نوسازی و به روز شدن این امکانات و همچنین حفظ روحیه تحرک و پویایی در سازمان سپاه نیز بشود و قطعاً توجه به همین نکته آغازی بود برای کار و تلاش در جبهه‌ای دیگر، که سازندگی کشور نام گرفت.
در همین راستا یکی از موضوعاتی که همواره ذهن برخی از مسئولین و حتی مردم را در مورد فعالیتهای قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء (ص) پس از جنگ تحمیلی به خود مشغول داشته، ابهاماتی است که در مورد تنوع عرصه‌های حضور قرارگاه مطرح می‌شود؟
در پاسخ به این ابهامات قبل از هرچیز باید دقت داشت که متناسب با تجربه، تخصص، تجهیزات و به‌ویژه مأموریتهای سپاه با نیازهای دفاعی کشور، به‌طور طبیعی و منطقی اولویت پذیرش کار در قرب (قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء) به سمت فعالیت در پروژه‌هایی گرایش دارد که اولاً در ارتباط بیشتری با مأموریتهای دفاعی و نظامی قرار داشته و می‌تواند منجر به حفظ و ارتقاء بیش از پیش آمادگی دفاعی شود، ثانیاً به لحاظ منطقه‌ای دارای شرایطی باشند که اجرای آنها مستلزم حضور نیروهای مسلح باشد مانند پروژه‌های عمرانی، صنعتی و کشاورزی در مناطق مرزی، مناطق بحران زا و ناامن و مناطق محروم یا مناطقی که دور از دسترس قرار داشته و دارای شرایط کار سخت می باشند و از سوی دیگران کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرد، ثالثاً از تازگی موضوع برخوردار بوده و خارج نمودن آن از انحصار شرکت‌های خارجی مستلزم ریسک‌پذیری و حضور مقتدرانه سپاه باشد.
نکته دیگری که در این رابطه باید مورد توجه قرار گیرد این است که، اصولاً دفاع از دستاوردهای انقلاب اسلامی به‌عنوان مأموریت اصلی سپاه، شامل جنبه‌های مختلف از جمله دفاع در بخش غیرنظامی نیز می‌شود و به‌عبارت دیگر مهندسی در سپاه علاوه بر مهندسی رزمی و پشتیبانی از یگانهای رزمی، دفاع در سایر زمینه‌ها مانند؛ دفاع از صنایع و زیرساختهای عمرانی و حتی کشاورزی کشور را نیز در بر می‌گیرد و لذا لازم است سپاه نیز مانند نیروهای مسلح در سایر کشورهای جهان که در مواقع بحران در هر موضوع و رسته‌ای وارد عمل می‌شوند، از این طریق آمادگی لازم برای حضور موثر در بحرانها و جنگهای احتمالی آینده را کسب نماید.
در پایان با جرأت می‌توان ادعا نمود که دستیابی سپاه به پویاترین مجموعه مهندسی، برخورداری از مجرب‌ترین و متخصص‌ترین نیروهای مهندسی و پیشرفته‌ترین و بیشترین ماشین‌آلات و تجهیزات مهندسی و همچنین کسب برترین و مناسب‌ترین سطح آمادگی برای دفاع و مقابله با تهدیدات احتمالی، تنها و تنها مرهون حضور فعال، کارآمد و اثربخش مهندسی سپاه در سازندگی و استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود بوده است، امید است که این فعالیتها مورد رضای حق تعالی و خرسندی مردم ایثارگر ایران اسلامی قرار گیرد.
احمدرضا هدایتی
کارشناس ارشد مدیریت
۵/۷/۱۳۸۸
نشانی الکترونیکی: ARH110@yahoo.com نشانی سایت: rahtooshe.com
