اگر چه شبیخون فرهنگی دشمن علیه ایران اسلامی غیرقابل انکار است و رسانه ملی باید و حق دارد تا با ایجاد شبکههای مختلف تلویزیونی و تولید برنامههای خاص تفریحی و سرگرم کننده متناسب با فرهنگ ایرانی و اهداف، اصول و ارزشهای والای اسلامی، نظر مخاطبین را جلب و به سهم خود از گرایش جامعه به سوی فیلمها و برنامههای غیراخلاقی رسانههای خارجی نقش خود را ایفا نماید، اما بهنظر میرسد، اتخاذ روشهای تدافعی برای خنثیسازی اقدامات دشمن نوعی حرکت انفعالی است که به تنهایی نمیتواند، بر هجمه فرهنگی دشمن فائق آید.
تاکید و استمرار بیش از حد برای استفاده از این روش یعنی توجه بیش از حد به جنبه تفریحی و سرگرمی برنامهها، نهتنها در درازمدت پیامدهای منفی کار در ابعاد مختلف را تشدید و بهتدریج موتور محرک و ظرفیتهای بالقوه کشور در بخشهای مختلف را غیر فعال و سرگرم مسائل حاشیهای و غیرمولد خواهد نمود، بلکه امکان تولید برنامههای پیشدستانه و مصونیتساز را نیز از رسانه ملی سلب و همچنین در افکار عمومی نـوعی آشفتگی و بیبرنامگی در بخش فرهنگی کشور را القاء خواهد نمود و طبیعتاً در نهایت تولید و ارائه برنامههای کارآفرین، مولد و هدفمند را ناممکن خواهد ساخت.
علاوه بر آن افراط و تفریط در پرداختن بیش از حد به این جنبه از کار، افزایش و تعمیق فاصله جامعه از کار و تلاش را نیز بههمراه داشته و حرکت روبهرشد کشور در مسیر توسعه و گسترش علم و دانش را کند خواهد ساخت و لذا این رویکرد ذهن را متوجه نسخهای میسازد که نظام سلطه برای رهایی حکام مستبد کشورهای وابسته جهان سومی از بیداری اسلامی پیچیدهاند، نسخهای که تلاش دارد تا با سرگرم کردن مردم به برنامههای تفریحی و مسائل حاشیهای و بعضاً پیش پا افتاده، به هر شکل ممکن فکر و ذهن آحاد جامعه را از اقدامات شیطنتآمیز و توطئه دشمنان و یا فساد حکومتی دولتهای مذکور دور و از پیشرفت آنها جلوگیری نماید.
این در حالی است که بسیاری از کشورهای جهان از سالها پیش ایجاد شبکههای علمی، تخصصی و کارآفرین مانند؛ شبکه تلویزیونی کشاورزی را در دستور کار خود قرار داده و نتایج و دستاوردهای فوقالعادهای را در این زمینه کسب کردهاند و برنامههایی مانند؛ رادیو تجارت در ایران نیز نتایج مطلوبی را برای اقتصاد کشور به ارمغان آورده است.
بنابراین؛ سوال این است که چرا در صدا و سیما که بنیانگذار انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی(ره) از آن به عنوان «دانشگاه» نام بردهاند، تولید فیلم و ایجاد شبکههای تلویزیونی و برنامههایی که در کنار تامین نیازهای روحی مردم، بتواند به صورت تخصصی و حتی حرفهای، ذهن و فکر آنان را به سمت موضوعات زیربنایی و مولد در سازندگی مادی و معنوی و رشد و توسعه علمی کشور در ابعاد و موضوعات مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، آموزشی، صنعتی و بهخصوص کشاورزی سوق دهد، مورد توجه جدی و کامل قرار نگرفته است.
بدیهی است، چنانچه مشغلههای فکری و کاری جامعه با تولید و ارائه برنامههای مناسب برانگیزاننده و ترغیب کننده در مسیر ارتقاء معنویت و تولید علم و دانش و توسعه و ترویج فرهنگ کار و تلاش هدایت شود، خودبهخود جامعه به سمت کارآفرینی سوق یافته و با ایجاد مشغلههای مفید کاری، از ضرورت راهاندازی شبکهها و تولید برنامههای صرفاً تفریحی و سرگرم کننده کاسته خواهد شد.
حال سوال این است که چه باید کرد؟
در پاسخ به این سوال باید از ایجاد و توسعه شبکههای تخصصی و برنامههای کاربردی در زمینهها و موضوعات مختلف، به عنوان مهمترین راهبرد سازنده و غیرانفعالی نام برد. راهبردی که میتواند به موازات توسعه شبکههای تفریحی و سرگرمکننده توسعه یافته و به افزایش معنویت و روحیه کار و تلاش بیشتر در کشور منجر شود.
برخی از پیشنهادات قابل تأمل در این زمینه عبارتند از:
۱- در حال حاضر روستائیان و کشاورزان ما علیرغم اینکه بیش از ۴۰% از جمعیت کشور را به خود اختصاص داده و به عنوان یکی از بزرگترین بخشهای تولیدی کشور شناخته میشوند، کمترین سهم را از برنامههای صدا و سیما دارند، در حالیکه قطعاً ایجاد یک شبکه تلویزیونی ویژه مباحث روستایی و کشاورزی (به عنوان مثال تحت عنوان شبکه سبز، شبکه روستا یا شبکه کشاورزی) با محوریت و موضوعات مختلف علمی، آموزشی، مستند و حتی تفریحی و سرگرمی در این زمینه، میتواند نقش اساسی و فوق العادهای در ارتقاء کمی و کیفی و توسعه و پیشرفت این بخش داشته باشد.
این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که؛ اولاً حضرت امام(ره)، کشاورزی را محور توسعه معرفی نموده و مقام معظم رهبری (دامه) همواره بر ضروت توجه به آن تاکید کردهاند، ثانیاً نه تنها عرصه کشاورزی از کمترین وابستگی به فنآوری خارجی برخوردار است، بلکه محصولات کشاورزی میتوانند به عنوان یکی از اساسیترین نیازهای جامعه، اهمیت فراوانی در کاهش وابستگیها داشته باشند، ثانیاً کلید حل بسیاری از مشکلات کشور از جمله: معکوس کردن روند مهاجرت بیرویه از روستاها به شهرها، مسکن ارزان، اشتغال پایدار، تــولید رقابتی و حتی امنیت اجتماعی با ثبات و امثال آن را تا حد قابل ملاحضهای میتوان در آبادانی روستاها و تقویت و ترویج کشاورزی به عنوان محور توسعه جستجو نمود.
اگر چه در سالهای اخیر رشد فناوریهای علمی و کاربردی این بخش در خارج و حتی داخل کشور چشمگیر بوده، اما متاسفانه به علل مختلف از جمله؛ عدم برخورداری عرصه کشاورزی از جایگاه مناسب در ساختار رسانهی ملی، این علوم بهطور مناسب در اختیار کاربران اصلی این عرصه یعنی کشاورزان قرار نگرفته و لذا انتقال دانش و آخرین اطلاعات و یافتهها و دستاوردهای علوم کشاورزی در ابعاد و موضوعات مختلف مربوط به این بخش، میتواند یکی از اهداف اصلی این شبکه در نظر گرفته شود.
ساخت برنامه در زمینههای مختلف کشاورزی از جمله؛ کشاورزی مکانیزه، باغداری، زنبورداری، پرورش آبزیان، مرتع داری، جنگلداری، آبخیزداری، دامداری، پرورش طیور و یا اطلاعرسانی در مورد وضعیت بازار محصولات کشاورزی، معرفی جشنوارههای ترغیبی و ترویجی، معرفی کشاورزان نمونه و مزارع و محصولات برتر و نیز معرفی کتب، نشریات و تجهیزات کشاورزی و امثال آن و یا تولید و پخش فیلمهای آموزشی، مستند و یا حتی سریال و فیلمهای سینمایی مرتبط با این عرصه از دیگر مواردی بهشمار میروند که میتوانند در ردیف برنامههای این شبکه قرار گیرند.
همچنین کمک به تلاشها برای یکپارچه سازی زمینهای کوچک در قالب تعاونیهای روستایی و تسریع در مکانیزهسازی فعالیتها در بخش کشاورزی با مشارکت متقابل مردم و دولت، موضوع دیگری است که میتواند از طریق فرهنگسازی و آموزش عمومی مردم با کمک رسانه ملی در این شبکه دنبال شود. بدیهی است مجموعه این اقدامات و برنامهها، مسئولین کشور را قادر خواهد ساخت تا در جهت کمک به ترویج و توسعه کشاورزی و استفاده بهینه از منابع موجود، حرکت شتابندهای را در این بخش مدیریت و نتایج و پیامدهای مثبت فراوانی را برای کشور کسب نمایند.
۲- در این رابطه قطعا ایجاد شبکههایی نظیر شبکه تلاش برای کمک به کارآفرینی و گسترش فرهنگ کار و کوشش و کمک به افزایش تولید در بخشهای مختلف صنعتی و عمرانی نیز میتواند، نقش مؤثری در این زمینه ایفا نماید. همچنین سیمای جمهوری اسلامی میتواند، همانند صدای جمهوری اسلامی، برای کارآفرینی ومعرفی مشاغل واجد شرایط برای سرمایه گذاری، برنامهای مشابه برنامههای ارزشمند رادیو تجارت را تهیه و در این شبکه ارائه نماید.
۳- ایجاد شبکه خاص فرهنگ با هـدف بهبود فرهنگ عمومی در زمینهها و بخشهای مختلف اعم از مسائل: زیست محیطی، ترافیکی، قوانین و مقررات و مسائل حقوقی، آداب شهر نشینی، خانه و خانواده، فرهنگ و ارزشهای ایرانی اسلامی، حفظ و نگهداری بیتالمال، اقتصاد مقاومتی، صرفهجویی و امثال آن نیز می تواند نقش قابل توجهی در کاهش معضلات و ناهنجاریهای اجتماعی داشته باشد. همچنین با توجه به اثربخشی فوقالعاده استفاده همزمان از صوت و تصویر، پیشنهاد میشود، شبکه قرآن صدا و سیما برای کمک به موضوع و در جهت گسترش و تعمیق فرهنگ اسلامی، در مورد تهیه کامل قرآن مصور با استفاده از فیلمهای مستند و سینمایی و سایر فیلمهای موجود و قابل ساخت، اقدام نماید.
۴- ایجاد شبکه تخصصی معارف یا شبکه گفتگو برای بحث و گفتگو به شکل حرفهای در زمینههای مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، دینی، فرهنگی و سایر موارد مشابه و پاسخ به سوالات و شبهات مردم و نیز پخش سخنرانیها و همایشها و امثال آن، موضوع دیگری است که میتواند در دستور کار رسانه قرار گیرد.
۵- در حال حاضر به نظر میرسد به جز شبکه آموزش، شبکه افق، شبکه قرآن و شبکه خبر که جنبه آموزشی، فرهنگی و اطلاع رسانی داشته و تابهحال در رفع نیازهای فرهنگی جامعه موفقتر عمل کردهاند، سایر شبکههای صدا و سیما به جای پرداختن به برنامههای هدفمند، فاخر، فرهنگساز، تاثیرگذار و بنیادین، به نوعی گرفتار برنامههای صرفاً سرگرم کننده، سطحی و کم محتوا شدهاند و لذا شایسته است، صداوسیما برای تعمیق و تحکیم دستاوردهای انقلاب اسلامی و ترویج علم و دانش و توسعه و گسترش فرهنگ و ارزشهای اسلامی و انقلابی، با تجدیدنظر در این زمینه، بیش از پیش از این ظرفیت فوقالعاده برای رشد همه جانبه جامعه در ابعاد مختلف، استفاده نماید.
۶- با توجه به سیاهنمایی گسترده رسانههای خارجی علیه اسلام ناب محمدی(ص)، شایسته است، صداوسیمای جمهوری اسلامی بیشازپیش برای معرفی اسلام و همچنین ظرفیتها، توانمندیها، پیشرفتها و سایر دستاوردهای جمهوری اسلامی در زمینههای مختلف علمی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، ورزشی و… در قالب فیلمهای مستند کوتاه و یا حتی فیلمهای بلند سریالگونه و نمایش آنها از طریق ماهواره، سایتهای اینترنتی و شبکههای تلویزیونی سایر کشورها اقدام نماید.
۷- بدیهی است که بخصوص در این مقطع از تاریخ انقلاب اسلامی، مردم بیش از هر زمان دیگری نیاز به آرامش و امید به آیندهای بهتر دارند و قطعا ارائه گزارشهای مقایسهای شفاف، صریح، مستند و در عین حال ساده و قابل فهم از دستاوردهای عظیم عینی و عملی انقلاب اسلامی نسبت به وضعیت قبل از انقلاب اسلامی و نیز سایر کشورهای مشابه و هم سطح، همراه با طرح صادقانه نارسائیها و نیز اقدامات در دست اجرای مسئولین دستگاهها، نقش اساسی در پاسخ به انبوه سوالات مطرح در جامعه و رفع ابهامات و همچنین ایجاد تحرک و تلاش بیشتر برای سازندگی کشور دارد، بنابراین خوب است که صدا و سیما با توجه به رسالت خود به عنوان رسانه ملی، بهطور جدی و حرفهای در این زمینه نیز اقدام نماید.
۸- تیتراژ اولیه و پایانی فیلمهای خارجی نشان میدهد که در سایر کشورها، تهیه کنندگان برای تهیه و تولید فیلم، علاوه بر عوامل فنی و اجرایی، از متخصصین مسائل مربوط به جامعه شناسی، روانشناسی، کارشناسان مسائل دینی و فرهنگی، زیست محیطی و سایر کارشناسان مؤثر در تهیه فیلم نیز استفاده میکنند، لذا با توجه به آثار روانی و فرهنگی برنامههای رسانه ملی، لازم است تدابیر لازم در این زمینه نیز اتخاذ گردد.
۹- بیشک رسانه ملی میتواند با استفاده مناسب از شیوههای آموزشی مستقیم و غیر مستقیم و فرهنگ سازی در زمینههای مختلف مورد نیاز عمومی جامعه مانند: تحقیق و پژوهش و مطالعه، ترویج فرهنگ و هنجارهای اجتماعی، حفاظت از بیت المال، نظارت و محاسبه نفس و اعمال شخصی، امر به معروف و نهی از منکر، وجدان کار در هر نوع فعالیت، مبارزه با شایعه پراکنی، حساسیت نسبت به فعالیتهای عوامل بیگانه در داخل کشور، مقابله با تهاجم فرهنگی و جنگ روانی دشمن، خودداری از بیتفاوتی نسبت به معضلات اجتماعی بهویژه گرانی، انعطافپذیری در برابر مشکلات زندگی و استقامت و ایستادگی در برابر افراد فرصت طلب و متخلف و گذشت و ایثار در فعالیتهای اجتماعی، نوعدوستی، توجه به فرهنگ ترافیک و سایر موضوعات مشابه، نقش مؤثری در کاهش ناهنجاریهای موجود داشته باشد.
بهعنوان مثال؛ صداوسیما میتواند با تهیه و تولید برنامههای مناسب و برانگیختن انگیزه، همیت و غیرت ملی و دینی مردم در این زمینهها، در رفع بسیاری از ناهنجاریهای موجود مانند: کمتوجهی به آداب و ارزشهای اسلامی، بیتوجهی درنگهداری بیتالمال، خسارتهای جبرانناپذیر تخریب جنگلها و آلودهسازی محیط زیست، آثار مخرب رانت خواری و پارتیبازی و رشوه، تأثیر نامطلوب نزاع و درگیریهای ناشی از مواجهه با مشکلات زندگی شهری، آثار زیانبار نابود کردن فضای سبز در طبیعت و معابر و پارکها، تخریب امکانات و مبلمان شهری و سایر موارد مشابه آن نقش اثرگذار خود را بهدرستی ایفا نماید.
۱۰- با توجه به دسترسی بخش فرهنگی کشور به منابع و داستانهای غنی اسلامی مانند: انواع روایات و داستانهای اسلامی و قرآنی و یا داستانهای ملی و اصیل ایرانی مانند: شاهنامه، صدا و سیما نیز میتواند از آنها برای تهیه نمایشنامه، فیلم و برنامههای رادیو تلویزیونی در حد مطلوب و مستمر و بهطور جدی بهره ببرد و این در حالیاست که هماکنون کشوری مانند؛ ترکیه با حکومتی لائیک، با تهیه فیلمهایی مانند: (کلید اسرار یا قطرهای از عبرت) بهعنوان مجموعهای مذهبی و یا ژاپن با فیلمی مانند: (جنگجویان کوهستان) بهعنوان فیلمی طنز و سرگرم کننده توانستهاند، مخاطبین زیادی را متناسب با سلایق اقشارمختلف، به خود جلب نمایند.
۱۱- برخورداری ایران از طبیعت متنوع و گسترده در خشکی و دریا، موقعیتهای مناسبی را برای تولید فیلمهای مستند و معرفی طبیعت این سرزمین فراهم نموده است و لذا صدا و سیما میتواند با کمک بخش خصوصی و با استفاده از این فرصت، در زمینه تهیه و ساخت فیلمهای مستند از طبیعت و حیات وحش و آبزیان ایران سرمایهگذاری بیشتری انجام دهد. البته در کنار فیلمهای مستند و در رقابت با رسانههای خارجی، توجه به تهیه و تولید برنامه و فیلمهای علمی و همچنین فیلمهای علمی تخیلی برای جلوگیری از هرز رفتن فکر و ذهن جوانان و کمک به تقویت فعالیتهای علمی کشور نیز ضروری است.
۱۲- تقویت و افزایش سهم سرودهای حماسی، برانگیزاننده که شور و نشاط انقلابی و رغبت و رقابت سازنده ایجاد کند، ضرورت دیگری است که مستلزم توجه مضاعف است و باید به جای و یا حداقـل در کنار ترانههای عمدتاً عاشقانه فعلی، از شعرهای حماسی و انقلابی (مانند سرودهای مورد استفاده در ابتدای انقلاب، اما متناسب با نیاز روز جامعه) برای ترغیب و تشویق مردم به همدلی و مشارکت در سازندگی کشور و توسعه علمی و پیشرفت در زمینههای مختلف بیشتر استفاده شود.
۱۳- هماکنون در بسیاری از فیلمهای صدا و سیما هرچه بدبختی، فقر، مشکلات اجتماعی و خانوادگی و فقر فرهنگی وجود دارد، گریبانگیر خانوادهای مقید به ارزشهای دینی و عمدتاً استفادهکنندگان از نمادهای مذهبی (خانمهای چادری یا آقایان دارای محاسن) است و بالعکس خانمهای استفادهکننده از مانتو و خانوادههای نه چندان مقید به مسائل شرعی که در محیط زندگی آنها هیچ اثری از فضای معنوی و اعمال مذهبی حتی در حد نماز خبری نیست، خوشبخت و در آرامش جلوه داده میشوند، بهعبارت دیگر به نظر میرسد این موضوع خواسته یا ناخواسته در ساخت بسیاری از فیلمها و برنامهها مورد غفلت قرار گرفته است، لذا رفع این نقیصه بسیار ضروری است.
۱۴- پخش بیش از حد فیلمهایی که دارای گرایشهای فمنیستی و زن سالارانه است و خانمها بهعنوان مدیر و رئیس گروهی از مردان ایفای نقش میکنند، بهخصوص در فیلمهای خشونتبار پلیسی نیز موضوعی است که مسئولین محترم صدا و سیما نباید عوارض و پیامدهای منفی درازمدت و کوتاهمدت آن را مورد غفلت قرار دهند، چرا که جابجایی نقش زن و مرد در جامعه آثار نامطلوب فراوانی را به همراه داشته و نقش ارزشمند زن در تربیت خانواده را تضعیف خواهد کرد.
۱۵- این درست است که با پیشرفت جامعه ابزارها و روشها و به تبع آن انتظارات جوانان از خانوادهها و جامعه تغییر یافته، اما اولا این تغییر متناسب با شرایط در ادوار مختلف استمرار داشته و اختصاص به زمان خاصی نداشته است، ثانیا در این فرآیند تقریباً هیچگاه اصول و مبانی ارزشی و اعتقادی تغییر نکرده است، ثالثا تغییر ابزار و روشها نمیتواند و نباید باعث حذف ارزشها و اصول اخلاقی شود، بنابراین باید از افراط و تفریط برای اثبات فاصله بین نسل جدید و قدیم و دامن زدن به توقعات بعضاً غیر منطقی و نابجا در این قشر که باید فکر و ذهنشان متوجه کار و تلاش و دانش و علم اندوزی باشد، در برنامهها و فیلمهای صدا و سیما اجتناب شود، به عبارت دیگر صدا سیما باید بهجای اثبات شکاف کاذب بین نسل جدید و قدیم، ضمن یادآوری نقش ابزار و روشها در این زمینه، ضرورت حفظ کانون خانواده و ایجاد تعادل و توازن منطقی در انتظارات جوانان را هدف خود قرار دهد.
۱۶- طراحی روشها و تهیه برنامههای شاد، مفرح، مشروع و منطقی، بهمنظور جایگزینی بهجای برنامههای غیرقانونی، نامشروع و مطرود مورد استفاده در مجالس شادی و فرهنگ سازی نوین در این زمینه از طریق ساخت فیلمهای مختلف و یا سایر روشهای قابل اجرا و فراگیر (برنامههای جایگزین و جدید، بهجای نبایدها و محدودیتهای شرعی، عرفی و قانونی)، اقدام دیگری است که البته نیازمند مشارکت سایر دستگاهها و متولیان امر با رسانه ملی است.
۱۷- شیوه تبلیغات تجاری نیز موضوع دیگری است که باید مورد تجدیدنظر قرار گیرد، چرا که تبلیغ برای ترویج مصرف گرایی، آنهم برای کالاهای عمدتاً تجملاتی و غیرضروری خارجی در صدا و سیما نهتنها در مغایرت با توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) قرار دارد، بلکه به پایههای تولید کشور نیز آسیب رسانده و مصالح و منافع مردم و کشور را در معرض خطر قرار میدهد، و این نکته بدان مفهوم است که برای رسانه ملی، کسب درآمد به هر قیمتی معقول و منطقی نیست.
در مجموع با توجه به اینکه فرهنگسازی و نهادینهسازی آن در جامعه مستلزم همهجانبهنگری در تهیه و تولید برنامهها با نگاه به پیامدهای مثبت و منفی آن در آینده است، لذا پیشنهاد میشود در کنار توسعه کمی صدا و سیما، ایجاد شبکه و تهیه برنامه در مورد مسائل و نیازهای اساسی، بنیادین و دراز مدت کشور مانند: ترویج و نهادینهسازی ارزشهای اسلامی و ایرانی و ارزشها و آموزههای دینی و اجتماعی مانند: ترویج اصول و فروع دین، تاکید بر وجدان و فرهنگ کار و تلاش، توسعه فعالیتهای علمی و تحقیقاتی، نهادینهسازی فرهنگ شهرنشینی و بهخصوص توسعه کشاورزی نیز بهطور جدی در دستور کار قرار گیرد.
بدیهی است، با عنایت به حجم اقدامات گستردهای که بهخصوص در دو دهه اخیر توسط رسانه ملی برای توسعه کمی و کیفی رسانه ملی صورت گرفته، هدف از طرح مسائل فوق زیر سؤال بردن اقدامات ارزشمند و قابل تقدیر سازمان صدا و سیما نبوده، بلکه هدف صرفاً جلب توجه مسئولین محترم به اولویتها و سایر نیازهای فرهنگی کشور و جامعه در این بخش میباشد.
احمد رضا هدایتی
کارشناس ارشد مدیریت
۵/۳/۹۴